Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Beschryving van een werktuig, geschikt om de schepen op eene nieuwe wyze te stuuren, dat hieromtrent veel voordeels schynt te belooven.

Myn Heeren!

‘Meermaelen de vryheid genomen hebbende, UEdn. eene of andere verbetering van in gebruik zynde Werktuigen, door onze vernuftige Nabuuren uitgedagt, mede te deelen, in hoope dat dezelve, in uw veel geleezen wordend Maendwerk geplaetst, de oplettendheid der Natie mogte gaende maeken, om zodanige voorgestelde verbeteringen te onderzoeken, en, in gevallen van goedkeuring, over te neemen; waeg ik het anderwerf UEdn. een stukje van die natuur te zenden. Het behelst eene nieuwe vinding, betreffende het stuuren der Schepen, medegedeeld in the Gentleman 's Magazine, for September 1779. Een zeer kundig Scheepsbouwer heeft my betuigd, dat hy 'er zeer goede gedagten van had, en de proeve van dit Werktuig eenen ieder gerust zou durven aenraeden. Dit heeft my genoopt het Engelsche berigt in 't Nederduitsch over te brengen, en myne vertaeling UEdn. onder 't oog te laeten komen, met verzoek, om dezelve, ten algemeenen nutte, in uw Maendwerk te plaetzen; te meer, daer deeze uitvinding, door ieder Eigenaer of Reeder van Schepen, ter proefneeminge, ligtlyk werkstellig gemaekt kan worden.’

Ik hebbe de Eere te zyn met veel agting

Myn Heeren!

UEDW. Dienaar

mechanicus.

Rotterdam, 24. January, 1780.

[p. 460]

De gewoone wyze om Schepen te stuuren zyn, toe heden toe, aen zeer veele ongemakken onderhevig geweest. - De roerpen of helmstok is, door deszelfs lengte, niet alleen hinderlyk, maer belet tevens de Zeelieden in verscheide noodige verrigtingen; voornamentlyk op Schepen of vaertuigen, daer dezelve geplaetst is op het boven of half dek, alwaer de helft van de ruimte 'er door word ingenoomen. Op groote Schepen word de roerpen op zig zelve niet voldoende geoordeeld, dewyl stierreeps, blokken en taelies, als noodzaekelyke medehelpers daer by gevoegd worden. Op Koopvaerdy Schepen is de constapels kamer gemeenelyk zoo opgevuld, dat de roerpen nauwlyks plaets heeft om over en weder te kunnen gaen; en indien dezelve, by eenig ongeluk, aen zyne stuurreeps of blokken schade bekomt, of gebrekkig word, dan is het eene lastige en moeielykel zaek andere inderzelver plaets te stellen: ook kan het verloop van tyd, tot de herstelling benoodigd, dikwils gevaerlyk worden, en zeer nadeelige gevolgen hebben. - De plaets die de roerpen, met zyn stuurreeps, in de Konstapels kamer beslaet, is een verlies voor den Koopman, uit hoofde van 't gemis der Vragt; om welke reden men gewoonlyk onderstaet dit vertrek, zelfs tot groot gevaer, zo vol te stuuwen als men durft. Dit ongeval komt men door de hier beoogde manier van stuuren voor; de Koopman heeft als dan deeze plaets volkomen tot zyn-gebruik, zonder gevaer; en de balken onder het Kajuits dek zouden dan daerenboven konnen onderstut worden; dat zelfs eene noodzaekelyke voorzorg voor gewapende Schepen is, om het gewigt van het geschut, 't geen gewoonlyk aldaer het zwaerste gevoerd word, te kunnen draegen. Voor Oorlogschepen is de roerpen, waer die ook geplaetst mag zyn, 't zy in de Konstapels kamer, Kajuit, of op het dek, eene groote belemmering; en het geëvenreedigde voordeel, door deszelfs verplaetzing verkreegen, zal ieder Zeeman ligt in 't oog vallen.

In hoe verre het werktuig, hier voorgedraegen, de nu opgetelde ongemakken zal uit den weg ruimen, en tot het gemak zoo wel als tot de veiligheid van de bootsgezellen en het Schip toebrengen, laeten wy verder

[p. 461]

over aen den Oordeelkundigen Zeeman. Wy kunnen des aengaende alleen, als eene soort van proefneeming, berigten, dat het met goed gevolg gebruikt is, op een Schip van 400 Vat, op de West-Indiën vaerende; geduurende vier agtereenvolgende jaeren; in welk tydsverloop dit Schip vyf Reizen gedaen, en menigen hevigen storm uitgestaen heeft. Het zelve verloor zyne masten, het roer brak, gelyk ook de boegspriet, zynde in de Caribische Eilanden, geduurende den Orcaen van 1776. Des niet tegenstaende is het werktuig, zoo als het 'er in den aenvang op gesteld was, tot dit uur volmaekt en in zyn geheel gebleeven, zonder ooit op eenig oogenblik gemist te hebben.

De Afbeeldingen 1 en 2 opde Plaet zullen een algemeen denkbeeld van het geheele werktuig geeven, dat maer uit zeer weinig deelen bestaet. Schepen zyn onderscheidentlyk gebouwd; eenige hebben de agtersteven genoegzaem regt op en neder; anderen aenmerkelyk agter overhellende; het stuurend werktuig is zoo ingerigt, dat het gelykerwyze op alle Schepen kan toegepast worden. In die welker agtersteven veel overhelt, en waer door (uit dien hoofde, of om andere redenen,) de ruimte agter het roer niet voldoende is voor den Cirkelboog, om vry van de steven te kunnen heen en weder draeijen, word (het quadrant) de Cirkelboog B (Fig 3.) gebruikt; hebbende te tanden aen de binnen zyde van het boogstuk. Het word nedergelaeten op of over den kop van het roer, byna gelyk met den bovenkant van het gat voor de roerpen (Fig. 1.); en daer ter plaetse zeer stevig vastgewigt zynde, verstrekt het zelve voor een hoep of band aen den kop van 't roer.

De Cirkelboog is zoo gesteld, dat die een regthoek met de agtersteven maekt, en een gelyk middelpunt met het roer hebbe. - Het rondsel (i) en de Spil (b) zyn evenwydig aen de agtersteven geplaetst, en gemaekt om op den Cirkelboog te werken, door het Stuurrad (a), geplaetst op het boveneinde van de Spil, evenwydig aen het vlak van den Cirkelboog, en omgedraeid door den Roerganger. De meerdere kragt aldus verkreegen, boven die van de roerpen, enz. is klaerblykelyk aen een ieder, die ervaeren is in Wiskundige rekeningen.

Alle ongemakken, te verwagten door het ryzen van het roer, zyn door het zamenstel van dit werktuig voor

[p. 462]

gekoomen. Gemerkt de Spil en het Stuurrad juist evenwydig zyn aen de agtersteven en gevolgelyk aen het roer, en daer de Cirkelboog mede regthoekig aen het zelve is, zoo gaet alles gemakkelyk op en neder tot aen het uiterste punt, dat het roer met mogelykheid kan opryzen.

Het Raemwerk, dat de Spil ondersteunt, als het op het bovendek staet, is zoo ingerigt, (als blykt uit de Plaet Fig. 1 en 2,) dat 'er plaets gelaeten worde, indien t' eeniger tyd een roerpen nodig geagt word, om daer onder gevoerd te konnen worden. En dezelfde voorzorg is gebruikt, als de Spil tusschendeks staet; om als dan eene roerpen te kunnen voeren, 't zy in de Kajuit of Konstapels kamer.

Volgens de oude manier van stuuren met eene roerpen, Stuurreer en en Stuurrad, word de werking van den Roerganger niet onmiddelyk aen 't roer medegedeeld; dewyl het touw, min of meer slap zynde, eerst sterk moet aengehaeld zyn, voor dat 'er eenige uitwerking van de roerpen kan verkreegen worden; maer in dit werktuig is de werking oogenbliklyk medegedeeld, zoo dra de Roerganger zyne hand 'er maer even aenslaet.

Door de werking van de roerpen word het roer van de agtersteven afgeschooven; en 'er is derhalven eene drukking zoo wel op het zelve als op de vingerlingen en roerhaeks; maer de Cirkelboog en het Rondsel, zoo als wy die geplaetst hebben, werken tot medehulp van alle; zynde als een stutsel en ondersteuning voor het roer in alle standen; zy houden des de beweeging der roerhaeks in de vingerlingen regt, gelyk, en regelmaetig; en maeken dus inderdaed een tweede en nog sterker verband of spanning.

Wanneer het werktuig voor het roer, en de Cirkelboog in de Kajuit geplaetst word, beslaet het zelve maer 2½ of 3 voeten ruimte van het roer af; zelfs in Schepen van 500 vat; en naar evenredigheid minder in kleinder Schepen. - Het kan netjes gemaekt worden, in de gedaente van een Kajuits-Tafel; en van het zelfde gebruik en gemak zyn, als eenige andere tafels. - Maer in Schepen daer de agtersteven weinig valt of byna regtstandig is, zoo dat 'er ruimte genoeg zy agter het roer, om den Cirkelboog A (Fig. 3.) met zyn rondsel vry van de steven te stellen, beslaet het zeer weinig

[p. t.o. 462]

overwyzingen naer de plaet.
Fig. 1. Vertoont het (Quadrant) of den Cirkelboog, geplaetst met zyn boogstuk agter het roer.
Fig. 2. den Cirkelboog, met zyn boogstuk, voor het roer.
a. het Stuurrad, het welk hier vlak of horizontael werkt.
b. de Spil.
c.d.e.f het Raem.
g. de Wyzer, en n, n, de kleine schyfjes, daer de touwen overloopen, die den wyzer beweegen of bestieren; deze Wyzer dient om te zien, hoe en hoe veel het roer overgaet.
h. het Quadrant of den Cirkelboog.
i. het Rondsel.
k. den kop van 't Roer.
l. het gat voor de Roerpen.
m. de plaets voor de Pan of Pot van de Spil.
Fig. 3. Vertoont het Werktuig van ter zyde, en deszelfs onderscheiden gedeelten.
A. den Cirkelboog; met zyne tanden, op den buitenkant van het boogstuk.
B. den Cirkelboog, met zyne tanden, van binnen in het boogstuk.
C. de Pan of Pot voor de Spil.
D. het Stopstuk voor de Pot.
E. de Wig, of Schuyf, om de Pot vast te zetten.
F. het Roudsel.
G. de Spil.

[p. 463]

plaets. En men kan den geheelen toestel, op de eene of andere wyze, op alle Schepen plaetzen, na eene voorafgaende waerschouwing van twaelf of veertien dagen, tot zeer geringe kosten; die de geectrojeerden denken, dat in ééne reis ten volle goed gemaekt zullen zyn.

Op deeze manier eene klaere beschryving van dit werktuig gegeeven hebbende, wyzen wy verder die geenen, welken 'er meer onmiddelyk belang in mogten hebben, naer de geoctroijeerden, de Heeren jolly en beatty, in Bishopsgatestreet, te London; alwaer modellen van het zelve te zien zyn, en voldoening op iedere byzonderheid daer toe betrekkelyk verkreegen kan worden.