Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Kermisbespiegeling.

Wat drok geloop! Wat suisend gewoel! Wat hotzend gery, zie en hoor ik aen alle kanten der Stad! De vreugd en 't gejuich betreeden alle de wyken! De gansche Stad gaet te feest! Alle prangende zorgen zyn uit het angstig harte gebannen! De bleeke kommer is van 't betrokken aengezicht geweeken, en heeft voor onbeschroomde gerustheid en gulle vriendelykheid de plaets geruimd! 't Is Kermis! Jong en oud, ryk en arm wenden, elk om 't eerst, alle hunne poogingen aen, om deeze zo reikhalzend verbeide dagen naer hun genoegen te besteeden. Laet ons dan ook eens het openbaer Tooneel dier blydschap bezoeken, en de onderscheiden bedryven der Feestvierenden opmerken.

Wat talryke en kostbaere koopwaeren zyn hier in eene geschikte orde voor het nieuwsgierig en alöm weidend oog ten toon gespreid! Hier zie ik eene kraem met de prachtigste stoffen pryken! Ginds lokt my eene andere uit door alles, wat de kunst in heerlyk gewerkte Stukken van goud, zilver, en andere metaelen kan voortbrengen! Nu werd ik weder opgehouden door eene ruime verzameling van allerleie schoone werktuigen; starrekundige verrekykers, luchtpompen, elektrizeermachinen; miskroskoopen; alles, wat eenen minnaer der proefondervindelyke wysbegeerte, in zyne onvermoeide, leerzuchtige en nutte waerneemingen, kan behalpzaem weezen en licht byzetten, word hier den zelven te koop

[p. 438]

aengebooden. Schilder- en Prentkunst wenken my insgelyks om myne aendacht op haer te vestigen: menig aengenaem oogenblik kan men in derzelver verlustigende beschouwing' slyten. De weidsche mode heeft voor de Jufferschap ook alle haere sieraeden ontbloot. Elk kan nu zyne begeerte voldoen. 'Er mangelt niets om de menigvuldig uitgedachte behoeftens te vervullen. Dat ik myn gezicht van al deezen luister eens aftrekke, om de zich verdringende menigte te beschouwen.

Wat aental lieden van den eersten rang, die men anders slechts in kerken en koetzen te zien krygt, vermaeken zich thans met eene openbaere wandeling. Nu mag het ons gebeuren de Jonge aenzienelyke schoonheden van naby te bezichtigen. Wat bevallige zwier! Wat losse en aengenaeme houding! wat edele vrymoedigheid hebben eene welbestierde opvoeding, en de verkeering der waereld, haer bygezet! Laet eene ryke en keurige klederdragt, aenminnige Jongvrouwen! uwe lieve aentreklykheden nog meerder glans byzetten; doch dat die nimmer de paelen der welvoeglykheid te buiten gae, noch een belagchelyk en gedrochtelyk kapsel de zelve ontluistere! Welk een bly en zichtbaer genoegen ontglipt het oog van dien stoet weluitgedoschte minnaeren, die haer geleiden! Elk beyvert zich om haer door een geestig en schertzend gesprek te vermaeken. Allen rondom hen zynde voorwerpen doen zy daertoe dienstig weezen. Hoe vriendelyk en uitnoodigend werden deeze wandelaers door de kooplieden en koopvrouwen begroet. Ider van hun wacht vast met een twyfelend verlangen om hen tot kalanten te krygen; de een ziet somtyds, met bedrukte en nydige oogen, dat zynen buurman dit geluk te beurt valt. Te groote winzucht, of neeringloosheid doet menigwerf het knaegendst verdriet in hun ontstaen. Verrascht nu, hoflyke en ontgloeide minnaers! deeze voorwerpen uwer vuurige begeertens met een aengenaem geschenk! Dat uwe kiesche smaek in eene goede keuze uitblinke, en het fyn gevoel uwer hartvriendinnen daer door aengenaem gestreeld werde!

Dat elk wyke voor dit naderend Gezelschap! Daer geboorte, rang, noch middelen het van zyne medeburgeren kan onderscheiden, doet het zulks door zynen te verregaenden pronk. Hier wil een minnaer, hoe zeer belaeden met schulden, in verkwisting' voor de ryken niet onderdoen. Schoon elk dagelyks deszelfs deur om betaeling afloopt; hoewel zyne vrienden, terwyl hy zich in de grootste bekrompenheid bevond, hem met geldschietingen gered hebben; wil hy liever, nu hy aen de winnende hand is, zyne penningen in allerhande onnoodige snuisteryen, Keizerlyk verspillen, dan zynen vrienden, met een dankbaar hart, het geleende wedergeeven. De zucht, om eene ydele vertooning te maeken, laet zyne wezenlyke behoeftens onvoldaen, en heeft alle grootmoedigheid uit zyne laege ziel verbannen.

De eenvoudige Landman, meest gewoon te verkeeren op zyne akkers en weiden, by zyn vee, en op markten, wel door tlryke

[p. 439]

koopers, doch van geene prael bezocht, heeft zich ook, ter vermaekneeming, stadwaerds begeeven, en zich onder de menigte gemengd. Hy word door al den luister verbysterd. Met een' wydgaependen mond blyft hy by elke kostbaere kraem staen. Hy verlustigt zich met zyn byhebbend gezelschap in alle die voor hem vremde voorwerpen; het gebruik van veelen dier goederen is hem onbekend; hy speurt dit by zich zelven na; wondere denkbeelden doen zich in zyne ziele op, welken hy zynen makkeren mededeelt, en hen veeltyds in een schaterend gelach doen uitbarsten.

Thans lust het my de plaets te betreeden, waer de algemeene vreugd, door eene menigte Tooneelen van allerleie soort, ten top word gevoerd. Wat verveelend geschreeuw! wat snorkend gezwets treft myn ruisschend gehoor! Welke kakelbonte figuur zie ik daer allerhande potsen aenrechten! Haer onbesuisd geloop over het Tooneel, de vleschjes, die zy in de hand houd, en nu aen deezen dan den gindsen hock, onder eenen luchtigen sprong, overreikt, doen my dezelve voor eens Kwakzalvers nar kennen. Laet ik eens wat nader toegaen, en de staetige redenvoering van zynen meester, in eene scharlaken roode met goud geborduurde kleding uitgedoscht, aendachtig hooren. Gelukkige streeken, die dees Lyfarts van haere Keizerlyke en Koninglyke Majesteiten doortrekt! De bleeke kwaelen, de knaegende pynen, hoe ingeworteld en verouderd, vlieden weg op zyn gezicht. De gezondheid treed voor hem uit, en frisheid, sterkte, genoegen en blydschap volgen zyne schreden. Hoe daveren de aenzienelykste Europeesche steden van zynen lof! Welke bewonderenswaerdige, en nooit gehoorde, kuuren heeft hy alöm uitgevoerd! Weg Geneesheeren, die eene menigte van Jaeren op de beroemdste Hoogeschoolen, zo van Genees- als Heelkunst, doorgebragt, en by eene onvermoeide studie eene langduurige ondervinding gevoegd hebt! Tien, ja twintig uwer geordenneerde vleschjes zyn naeuwelyks in staet om ééne kwael uitteroejen; maer een eenig vleschje van deezen Tovermeester is genoegzaem om tien ja twintig ziektens met wortel en tak uitterukken. Komt dan vrinden! besteed hier een' zeer geringen prys; neemt éen vleschje, en geeft allen Dokters en Apothekers den zak.

Hoe dringt daer eene talryke menigte, om by dien Koordedansser en Marionetspeler binnen te raeken! Schoon de aenschouwer zich over de buigzaemheid, radheid en vlugheid van den Springer, door eene geduurige oefening van kindsbeen af verkreegen, moet verwonderen; kan echter deze vertooning, zo vol gevaers, en die veeltyds, onder het begluuren, een' killen schrik aenjaegt, en het hoofd doet omkeeren, eene gevoelige en regt denkende ziel wel een waer en zuiver genoegen geeven? Laet de herinnering daer van, wanneer de nieuwsgierigheid voldaen is, wel ééne aengenaeme en streelende gedachte na? Moeten de plompe vertooningen, de boersche, laege, laste en walgelyke tael van veele Marionetten, in stede van vermaek, geene ysselyke verveeling, geen verontwaerdigenden afkeer in een kiesch en kunstminnend gemoed

[p. 440]

veroorzaeken? Straks zal ik my liever in gindsen Schouwburg laeten vinden, waer dichtkunst, welspreekendheid, schilder- en speelkunst my het zielstreelendst en wezenlykst vermaek zullen verschaffen; waer een Koninglyke slaef^(*) my door zyne deugd zal verrukken, terwyl de doodelykste haet, en de gegrondste afkeer voor zielendwang en mishandeling van zynen evenmensch, door zo genoemde Kristenen, in my zullen ontstaen! Schoon gy, leerzaem Schouwtooneel, somtyds door eene kwaede bestiering van uw nuttig en zuiver oogmerk word verstoken door het vertoonen van deugdkwetzende stukken, moet men dit aen uwe instelling niet wyten. Word derhalven eens van dergelyke gebreken gekuischt, opdat men niet meêr een banvonnis tegen u uitspreeke, noch gy, by openbaere bekendmaeking, als eene gevaerelyke besmetting geweerd worde! Dat in 't gemeen de Kunsten en Weetenschappen in myn Vaderland de overhand mogen krygen, en tot den grond van verkeering' in de uitspannings gezelschappen verstrekken! Welk een uitsteekend genoegen zou dit voor den Kunst- en Weetenschaps-minnaer wezen! Daer hy thans, in veele steden van Nederland, genoodzaekt is om zich met boeken en denken alleen te vermaeken, en wanneer hy nu en dan eens op een gezelschap verschynt, waer een Kaertspeler, en geen man van smaek getrokken word, zich zelven en anderen ysselyk moet verveelen, omdat hy die geliefkoosde blaedjes niet kan hanteeren, zou hy met driftig verlangen reikhalzen naer zulk een' keurigen vrienderei van Kunst- en Weetenschapslievenden, waer hy zyne ziel aen de betoverendste aendoeningen zou kunnen overgeeven.

Laege stervelingen! die u verbeeld den Kermistyd niet genoegelyk door te brengen, als gy u niet in de ongebondendste en vuilste wellusten baed; en dronkenschap, twist en vechteryën u geenen verachtelyken rol doen speelen; gy zyt der bespiegelinge onwaerdig. Leert eens, dat de redelyke mensch een geoorloofd vermaek mag neemen, maer dat al zulke buitenspoorigheden hem met een redeloos Dier gelyk stellen, en in de oogen der Godheid doen walgelyk zyn.

l. stoppendaal f.z.

Nywegen, den 19 July, 1780.

(*) Monzongo, of de Koninglyke Slaef, Treuispel van den Heere. n.s. van winter.