Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 370]

Bedenkingen over den natuurlyken staat van den mensch.

(Overgenomen uit de Lettres Physiques & Morales, par j.a. de luc.)

D Mensch zoekt, gelyk alle andere gevoelige weezens, boven al, zyn Geluk: dit is de algemeenste en de schoonste der wetten, welke ons de beoefening der Natuure aanbiedt. De Mensch stelt een weezenlyk deel zyns Geluks in zyne Natuurgenooten te verpligten: dit is de eerste en verwonderenswaardigste van de Natuurlyke Wetten, en die het meest toebrengt om de Maatschappy te vormen.

Maar, wanneer de Maatschappy gevormd is, hangt 's Menschen geluk van een veel grooter aantal voorwerpen af; hy vermengt zich, hy bestaat meer in onderscheidingen, in verwisselende en uitsluitende genietingen: hy kan niet dan bezwaarlyk verdeeld worden, en 't is onmogelyk dat hy aan alle Menschen gemeen zy. Van hier de hoogmoed, de trotsheid, de jalouzy by hun die genieten: van hier de nyd, de haat, de ongeoorlofde poogingen by hun, die vrugtloos wenschen, en noodwendig het meerendeel uitmaaken.

Om tot een tegenwigt van deeze onvermydbaare verlokzelen der wyduitgestrekte Maatschappy te dienen, zyn de stellige Wetten van god geschikt.

Hoe eenvoudiger, derhalven, de Mensch is, en ontslaagen van alle die verbintenissen, dat wil zeggen, hoe meer zyn Geluk verknogt blyft aan de eerste behoeften der Natuure, des te meer gevoelt hy dat anderen te verpligten, het voldoen aan deeze eerste Wet, daar toe noodig is. De Mensch, die zyne vermogens in een werkzaam leeven wil beoefenen, en geene andere belooning verlangt dan huisvesting, kleeding en voedzel, en deeze behoeften gemaklyk verkrygt, bemint altoos zyns gelyken, en schept altoos vermaak in hun te verpligten: dit alles komt overeen met de eerste neiging zyner Natuure.

Deeze Mensch is ook uit eigen aart en ongedwongen Godsdienstig. Het is zyn roem, en geenzins zyn schande,

[p. 371]

dat hy zich ter plaatze der Godsdienstoefening begeeft. De belooning aan den Goeden beloofd om de Menschen in hunne natuurlyke Goedheid staande te houden, is een goed 't welk hy bestendig voor oogen heeft, want hy verwagt het met een vast vertrouwen.

Wy moeten deezen Mensch niet verwarren met den Dorpeling, die menigmaal de Steden bezoekt: wy moeten den Koopman in leevensmiddelen, niet langer den Eenvoudigen Mensch noemen, en veele zwaarigheden zullen verdwynen.

Desgelyks moeten wy ons niet verbeelden, dat de voor het oog allereenvoudigste leevensstanden, als by voorbeeld, die der Wilden in de bosschen, ontheeven zyn van de verbintenissen der Maatschappye. Onder de driften die de natuurlyke neiging der Menschen tot Medelyden en Weldaadigheid het meest bedekken, moeten wy de Wraakzugt en het Punt van Eer stellen: deeze doen zich het eerst op by menschen, die, in den schoot der ledigheid liggende, zich tot eene Maatschappy vereenigen, en eene zekere fierheid, den Mensch natuurlyk eigen, regtvaardigt dezelve gereedlyk in hun oog. Indien nu ongelukkig deeze twee Driften zich vereenigen, indien, door een ongelukkig vooroordeel, de wraak roemryk, of alleen het schenken van vergiffenis schandelyk worde, is 'er niets meer noodig om Tweegevegten onder beschaafde Volken voort te brengen, en één stap meer dan heeft men den Menscheneeter in de bosschen; genoeg wanneer hy geproefd heeft dat Menschen-vleesch lekker smaakt. De Hemel verhoede het dat de voorstander van het Tweegevegt het zo bevinde!

Indien wy, ondertusschen, deeze zelfde Menschen, van nader by beschouwen, zullen wy, hoe wreed hunne driften, door derzelver uitwerkzelen, zich aan ons oog opdoen, zien dat zy de slegtste en verderflykste gevoelens der Menschlykheid niet zyn. Gelyk een bol glas, tegen de zonne gehouden, dezelve in één punt zamentrekt, ten nadeele der nabygelegene, die in de schaduw komen, even zo trekken zekere vooroordeelen de algemeene Menschenliefde zamen, bepaalen die tot een zeker aantal Menschen, de rest zomtyds als vyanden vertoonende. De haat van Volk tegen Volk, en van Party tegen Party, zyn bykans altoos de schaduw, veroorzaakt door de sterkste genegenheden. Hoe zeer

[p. 372]

beminden Grieken en Romeinen elk zyn eigen Volk, ter zelfden tyde als zy alle andere Volken haat toedraagen! Dit gedrag bewyst, derhalven, niets tegen de neiging der Menschen om huns gelyken te beminnen.

Ik breng deeze bedenkingen alleen in 't midden voor de zodanigen, die in den Mensch het tegenovergestelde van de Natuurlyke Goedheid meenen te zien: maar ten opzigte van hun, die den Mensch aanmerken als onverschillig uit zyn aart, en als een Weezen, 't welk zyne aandoeningen en denkbeelden alleen ontvangt van de zamenvoeging der indrukken, die de uitwendige voorwerpen op hem maaken, moet ik nader verklaaren wat ik hier door Goedheid verstaa.

Het schynt my toe dat men verre af is van zedelyke verschynzels te verklaaren, wanneer men in den Mensch niet ziet een Aandoenlyk weezen, vatbaar voor vermaak en smerte: wy vinden meer dan dat in zyne Natuur. Voor eerst bevindt hy, gelyk alle andere gevoelige weezens, Vermaak, in 't geen met zyne natuur overeenkomt, en Smert in 't geen daar mede stryd: de Mensch alleen, in staat om te oordeelen, tot een punt 't welk wy niet kunnen bepaalen, kan zich bedriegen omtrent het geen hem voege en zich in overmaat te buiten gaan: doch dit stoot de algemeene stelling niet omverre. En deeze overeenkomst van Vermaak, met het geen onze Natuur voegt, en van Smert, met het geen daar tegen strydt, toont duidelyk het oogmerk der Natuur, met gevoelige Weezens.

Eene andere hoedanigheid, in den Mensch duidelyk zigtbaar, is, dat onder de voorwerpen, die tot zyn vermaak strekken, zyn Natuur genooten een der voornaamste uitmaaken. Ik wil hier mede zeggen dat dit vermaak geene volgende wyziging, maar dat de Mensch dusdanig geschaapen is, gelyk de meeste andere gevoelige Weezens. Wilde ik hier uitweiden, ik zou, met duizenden van voorbeelden, kunnen bevestigen, dat deeze natuurlyke gesteltenis van gevoelige weezens, in 't algemeen, in den beginne onafhanglyk is, van de voordeelen welke zy kunnen aantreffen, door met hunne soortgenooten te leeven; dat dit een weezenlyk Ingestortte Trek is.

Ik onderzoek hier niet hoe verre deeze Trek bepaald is by de Beesten: maar ik ontdek duidelyk, dat by den Mensch, het Gezelschap zyns gelyken, 't welk hy ver-

[p. 373]

langt, hem geen Vermaak geeven, dan wanneer zy gelukkig zyn, en zelfs een last worde wanneer zy zich in ongeluk bevinden. Ik spreek hier bepaald alleen van de eerste neiging, daar van uitmonsterende alle volgende verbintenissen in de Zamenleeving veroorzaakt, boven al door nyd, jalousy en toorn, en eenige zeldzaam voorkomende gevallen van Menschen, die met eene tegenovergestelde neiging schynen ter wereld gekomen.

Deeze algemeene en oorspronglyke neiging der Menschen is, het welke ik Natuurlyke Goedheid noem. Door deeze zoekt de Mensch, zyne andere hoedanigheden te werkstellende, zyne Natuurgenooten gelukkig te maaken, ten einde hun byweezen en hun ommegang hen genoegen verschaffe; hy tragt hun leed en druk te verzagten, om zich van een smertlyke aandoening te ontheffen. Dit heeft de Mensch van de Natuur ontvangen, in dien zin heeft god den Mensch goed geschaapen.