Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 284]

Proeven met de electrophore.
Door J.R. Deiman, Med. Doct.

Ik was niet weinig verwonderd, toen ik de Proeven doorlas, welke de Wel Ed. Heer j. van breda, Geneesheer te Delft, met de Electrophore gedaan, en welke zyn Wel Edele in de Algemeene Vaderlandsche Letter-Oeffeningen, I. Deel, No. VI. heeft medegedeeld. Het aanmerklyk verschil tusschen de Proeven, welke de Heer cuthbertson, in zynen Brief aan den Heer cuipers, met de Electrophore zegt gedaan te hebben, en die, welke de Heer Breda daar mede genomen had, was zo aanmerklyk, dat myne nieuwsgierigheid my aanspoorde, deeze Proeven te herhaalen, ten einde, om, ware het mogelyk, de reden van deezen zo verschillenden uitslag te ontdekken.

Ik hebbe geen reden om aan de echtheid der Proeven te twyfelen, en wil ook zeer gaarne aan beide deeze Heeren de vereischte bekwaamheden in het doen van zoortgelyke Proeven toekennen. Ondertusschen is het aan yder des kundig bekend, welk eenen aanmerklyken invloed zomtyds de kleinste omstandigheden in zoortgelyke Proeven kunnen hebben, en hoe moeijelyk het aan den anderen kant, zelfs voor den kundigsten Proefneemer, is, om alles in het oog te houden wat eenig verschil in den uitslag kan hebben: het is uit dien hoofde, dat ik gedagt hebbe, of niet misschien het verschil tusschen de bovengenoemde Proeven aan deeze of geene kleine omstandigheid moest toegeschreven worden, en die door den een of den ander was over het hoofd gezien.

Niettegenstaande ik de Proeven van den Heer Cuthbertson, zo als zyn Ed. dezelve in den bovengenoemden Brief mededeelt, reeds meermaalen te vooren genomen had, was ik echter nieuwsgierig genoeg, dezelve op nieuws te herhaalen, en ik heb bevonden, dat alles, wat de Heer Cuthbertson, zo wel met betrekking tot het sterke werken van zyn Electrophore, als ook ten opzigte van de aanhoudendheid van werken, zonder dat dezelve gewreeven word, zegt, volkomen waar te zyn. Ik kan, wel is waar, niet nauwkeurig bepaalen, hoe

[p. 285]

lang deeze aanhoudende werking duurt; ondertusschen hebbe ik, vier maanden geleeden, een Electrophore gewreeven, en ik vind dat hy nog vonken geest: dan, vermits dit laatste, naamentlyk de aanhoudendheid van werken, niet zo zeer het punt is, waar over de Heer Breda Proeven genomen heeft, zo zal het ook onnodig zyn hier over verder uit te weiden.

Ik wil zeer gaarne bekennen, dat, hoe zeer ik my ook door herhaalde Proeven overtuigd vond, aangaande het geene de Heer Cuthbertson over de werking van zyn Electrophore zegt, ik my echter niet zoude hebben durven verstouten, de Proeven van den Heer Breda tegen te spreeken. Kundiger Proefneemers dan ik, zyn meer dan eens in hunne proeven misleid geworden, doordien ze niet genoegzaam op alles gelet hebben - en dus zoude ik my eenigzins aan onvoorzichtigheid schuldig gemaakt hebben, indien -ik te veel vertrouwen in my zelven gesteld hadde. Ik hebbe uit dien hoofde eenige onzer kundigste Proefneemers, welker naamen ik naderhand zal melden, by my verzogt, om aan hun Edelens oordeel over te laaten, of de Proeve, welke ik in hun byzyn deedt, met die onzydigheid, en met dien graad van nauwkeurigheid, welken Proeven van dien aart vereischen, gedaan zyn dan niet.

Die Proeven, welke ik vervolgens onder hun Ed. opzicht gedaan heb, zyn met een Electrophore geschied, die in allen opzichte dezelfde is, als waarvan de Heer Breda, pag. 251, in bovengenoemde Letter-Oeffeningen, melding maakt. Ook was dezelvebyna ten gelyken tyde vervaardigd; de Vles, waar van ik gebruik maakte, was insgelyks zo nauwkeurig als mogelyk dezelfde, als die welke de Heer Breda, pag. 253, zegt gebruikt te hebben, en de uitslag der Proeven was de volgende:

Electrophore
doet de Vles afslaan
met
v....
	12	13
	13	16
	11	16
	12	16
	14	17

[p. 286]

Electrophore
doet de Vles afslaan
met
v....
	10		16
	16		15
	16		17
	16		16
	16		15
	14		17
	15		16
	15		16
	13		19
	16		18
	14		17
	18
	18	Naden geheelen nagt stil gestaan te hebben tot 11 uuren 's morgens.
	15
	15
Het Haazevel gedroogd v...			26
			29
	11		32
	9		30
	10		27
	10
	10	Na nog een uur stil gestaan te hebben,
	11		26
	9	Na nog 5½ uuren stilstand.
	11
	11		47
	11		41
	12		43
	12		39
	14
	13

Wanneer men nu, met eenige onzydigheid, deeze Proeven vergelykt met die, welke de Heer Breda, in de bovengenoemde Letteroeffeningen, heeft opgegeeven, dan zal men vinden, dat het verschil tusschen dezelven en die, welke de Heer Breda, met de Electrophore van Cuthbertson gedaan heeft, niet alleen zeer aanmerkelyk is, maar men zal door een juiste calcul ontdekken, dat de Electrophore van Cuthbertson een grooter hoeveelheid Electrique stof by yder vonk in de Vles gebragt heeft, dan de Heer Breda in

[p. 287]

staat was met de Electrophore van Cuipers te doen; daar hy toch de laatste zo zeer voor de eerste, ten opzicht van het sterk werken, den voorkeur geeft. Wanneer men verder overweegt, gelyk dit uit deezen weinige Proeven blykt, en my altoos gebleeken is, dat men met de Electrophore van Cuthbertson, 2 maal gevreeven zynde, 50 Proeven heeft kunnen doen, daarentegen de Heer Breda, met de Electrophore van Cuipers, door 16 maal dezelve te vryven, niet meer dan een zelfde getal Proeven heeft gedaan; dan zal men moeten toestemmen, dat die Electrophore, met welke het zelfde aantal Proeven, met de minste wryving, en met het minste aantal van vonken, kan doen, voor de beste moet gehouden worden.

De Heer Breda vond de gemiddelde getallen uit beide rijen van Proeven de volgende. Uit die van Cuthbertson's Electrophore 31, 43, en uit die van Cuipers 15, 49, daar integendeel uit de bovenstaande Proeven blykt, dat de gemiddelde getallen uit Cuthbertson's Electrophore zyn 14, 3, en dus heeft, volgens myne genoome Proeven, de Electrophore van Cuthbertson meer Electriq vuur aangehaald, dan de Heer Breda met Cuipers Electrophore konde doen, daarentegen, volgens de Proeven van zyn Wel Ed., de Electrophore van Cuipers twee maal zo veel vuur heeft aangehaald, als die van Cuthbertson; 't welk een aanmerklyk verschil maakt.

De Heer Breda zegt vervolgens, pag. 259, dat de Electrophore van Cuthbertson, na dat dezelve vier uuren hadt stil gestaan, nimmer eenige blyken van Electriciteit gegeeven had. Dit strydt niet alleen met de bovenstaande Proeven, vermits de Electrophore nog herhaalde reizen de Vles gelaaden had, na dat ze reeds 20 uuren in een ruim vertrek, by zeer vogtig Weêr, op een tafel, aan de Lucht bloot gesteld, geleegen had; maar ook verscheiden myner vrienden, die daaglyks Proeven met de Electrophore doen, verwonderen zig, hoe de Heer Breda zulks heeft kunnen zeggen.

Wanneer ik nu in aanmerking neem, dat, toen ik de bovenstaande Proeven nam, het Weêr allerongunstigst was voor zoortgelyke Proeven, zynde het namentlyk den geheelen dag regenagtig geweest. - Wanneer ik bedenke, dat ik, om allen misslag te verhoeden, myne Proeven in byzyn der kundigste Proefneemers,

[p. 288]

met de vereischte naauwkeurigheid genomen heb: - dan begryp ik inderdaad niet waaraan ik deezen zo verschillenden uitslag der Proeven moet toeschryven; aangemerkt de Methode, op welke de Heer Breda het vergelyk der Proeven heeft aangesteld, in der daad zeer fraay is uitgedagt.

Ik kan niet denken, dat zyn Wel Ed. abusivelyk aan het hoofd der Proeven de naamen van Cuthbertson en Cuipers verkeerd geplaatst heeft; want, indien dit zo was, twyfele ik niet, of zyn Wel Ed. zoude reeds lang den Leezer daarvan onderricht hebben. Ten ware dat zyn Wel Ed. zig tot een stelregel genomen heeft, de drukfouten in 't vervolg te corrigeeren, wanneer hy over het zelfde onderwerp het Publiek met meerdere van zyne leerzaame Proeven wilden begunstigen, gelyk zyn Wel Ed. ten opzicht van de Vlieger gedaan heeft. Dan, indien deeze myne verpnderstelling ongegrond mogte zyn, indien de uitslag der Proeven inderdaad zo geweest is, als de Heer Breda dezelve heeft opgegeeven, dan twyfele ik geenzints, of zyn Wel Ed. zal, (indien hy zig anders de moeite wil neemen van de Proeven nog eens met de vereischte nauwkeurigheid en onzydigheid te herhaalen) vinden, dat 'er inderdaad een of andere misslag by het doen van zyne Proeven begaan is. En terwyl ik gaarne vertrouwe dat zyn Wel Ed., volgens eigen getuigenisse, van alle partydigheid vry is, en met my een zelfde doel heeft, namentlyk het onderzoek der waarheid, zo hoope ik, dat het zyn Wel Ed. zal behaagen, wanneer het, by nader onderzoek, mogte blyken waarin eigentlyk de misslag bestaan heeft, zynen Leezeren daar van te onderrigten.

De Heeren, welke my by het doen der Proeven met hun Ed. byzyn vereerd hebben, zyn

De Heeren

a. paats van troostwyk. as. dl. leerhoff en w. van barneveld.