Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 91]

Proevr over de voorzigtigheid.

(Uit het Engelsch.)

Verscheidenheid van drift beheerscht ons wuft gemoed,

't Is 't werk der ziel die drift te reg'len, naar behooren:
Want deugd en ondeugd wordt uit deezen schoot gebooren,

En 't is Voorzichtigheid, die ze onderkennen doet.

De Voorzigtigheid, bestaande in het vermogen om de Lessen der Wysheid daadlyk te betragten, is van uitgestrekter nut dan eenige andere verstandlyke hoedanigheid of deugd; zy vertoont zich by alle gelegenheden, en wordt, met de daad, vereischt in de doorgaande bez gheden des leevens.

Alles, het geen over het algemeen noodzaaklyk is, kan de Mensch, door gemakkelyke middelen, magtig worden. De Voorzigtigheid wordt, daar zy ten allen tyde noodzaaklyk is, zonder groote moeite verkreegen. Zy vereischt noch wyd strekkende vooruitzigten, noch diepzinnige onderzoekingen; maar oeffent door een vrywillige aandrift haar vermogen, in eene ziel, die niet te groot noch te beezig is, noch zwanger gaat van grootsche ontwerpen, noch verdeeld wordt door de menigte voorwerpen die haare aandagt trekken.

De Voorzigtigheid werkt eveneens op ons leeven, als de regels in het maaken van een opstel; zy brengt eer waakzaamheid, dan verhevenheid voort; zy voorkomt eer nadeelen dan dat zy voordeelen bezorgt; en vermyd meer mistreden, dan dat zy magt of eer aanbrengt. Zy bluscht dien togt tot onderneeming uit, waar door alle dingen gedaan worden, die lof of verwondering verdienen; zy beteugelt die edele stoutmoedigheid, die dikwerf misslagen begaat en dikwerf slaagt. De Regels mogen fouten vermyden; maar kunnen nooit schoonheden voortbrengen, en de Voorzigtigheid, schoon zy het leeven tegen gevaaren bewaart, maakt het alleen zeldzaam schitterend of luisterryk Doch hoewel zy schaars haare bezisters verhoogt, zy is de zekerste Leidsvrouw, om in de algemeene omstandigheden des leevens, onheil te vermyden.

Eene eerlyke opregtheid van hart, en deugdzaamheid van inborst, beveiligt ons gedrag voor weezenlyke schande, maar eene bedagtzaame omzigtigheid, in handel en wandel, is noodzaaklyk, om het een voordeelig aanzien te geeven, en tegen de kwaadaartige poogingen van anderen te bewaaren. Een opregte liefde tot de Waarheid baant een ruimen weg om zulke dingen te spreeken en te doen, die waar zyn; een eerlyk hart stelt ons genoegzaam in staat om zulke dingen te doen, die eerlyk zyn. Eene onpartydige liefde tot de Deugd maakt ons natuurlyker wyze bekwaam, om zul-

[p. 92]

ke dingen te doen, die zuiver zyn; doch om dingen in het werk te stellen, die anderen aangenaam en welgevallig voorkomen, zonder ons zelven nadeel te berokkenen, wordt 'er een naauwkeurige waarneeming van alles dat 'er in de waereld voorvalt, van den aart en het gedrag des menschdoms, vereischt; dan moet men de handelwyze der zodanigen aanneemen, die eenige braave mannen liefde en agting verzorgden, terwyl anderen, even braaf, als zy, zo niet gehaat, ten minsten klein geagt, vermyd, en versmaad wierden.

Om deeze maat van Voorzigtigheid te verkrygen, moeten wy in opmerking neemen, dat 'er naauwlyks één eenige Ondeugd bestaat, die geen weezenstrekken ontleent van eenige Deugd, en zich met dezelve vermomt; en ook geen Deugd, die niet eenigen schyn van eene vermomde Ondeugd heeft in het oog van den vlugtigen en onnauwkeurigen aanschouwer. En deeze gelykvormigheid doet het verdwaasde oordeel der onkundigen stand grypen, als mede de moedwillige verdraaijingen der snooden, ten onzen nadeele. Dus hebben, by voorbeeld, Godsvrugt en Huichelaary, Yver en Woede, Grootheid van ziel en Trotschheid, Nederigheid en Laagheid, Gemaatigdheid en Lauwheid, Standvastigheid en Hardnekkigheid, Voorzigtigheid en Loosheid, eenige trekken, die na elkander zweemen, en kunnen dus de een voor de ander genomen worden. Zo dat, indien wy niet zorgvuldig, op de onderscheidende Characters, letten, en de grensen tusschen dezelven, in onze betragting bewaaren, de Waereld veel beter van aart moest zyn dan men die in het algemeen bevindt, zal men ons goed niet ten kwaade duiden.

Alle Deugd, tot een zeker uiterste gebragt, ontaart in Zotheid of weezenlyke Ondeugd, overeenkomstig met het welbekende beginzel, Summa lex Summa injuria; en een Mensch, wiens overgroote bedagtzaamheid, by alle gelegenheden, zyn tong en handen bindt, is het dwaasste en nutloosste Schepzel in de Natuur.

Cleobulus is een der Voorzigtigste Menschen, en, in de waereld, gerust geleefd hebbende door eene bestendige aankleeving van eenige weinige eenvoudige grondregels, verwondert hy zich over den twist en onéénigheid, die zo dikwyls de rust zyner nabuuren stoort.

Het eerste grondbeginzel van cleobulus is, ‘zich in geen gevaar te waagen’. Schoon hy het geld bemint, is hy van gedagten, dat Zuinigheid zekerer bron van rykdom is dan Naarstigheid. Het is vergeefsch hem eenige groote vooruitzigten van voordeel voor oogen te stellen; hy maakt weinig staat op het toekomende; en wil zyn geld, buiten zyn toezigt, aan niemand vertrouwen: ‘want niemand weet wat u gebeuren kan’. Hy heeft een, klein inkomen het geen hy op de oude rente laat staan, omdat, ‘een half ey beter is dan een leege schaal’. Doch hy staat 'er streng op aan als de betaaldag verscheenen is, ‘want die de helft niet kan betaalen zal het geheel niet opbrengen’. Zo men hem eenige Ver-

[p. 93]

beteringen in den Landbouw voorstelt, keurt hy de oude handelwyze goed, om dat de verandering zeer zeldzaam aan de verwagting beantwoordt, en is van gedagten, dat onze Voorvaders den grond zo wel wisten te bebouwen als wy, en besluit met een klemreden, die door niets omver gestooten kan worden, naamlyk, ‘dat de uitgaaf van planten en aanleggen onmiddelyk, en het voordeel daar van nog verre is; en dat hy geen verstandig man mag heeten, die het zekere voor het onzekere verwisselt!’

Een andere grondregel van cleobulus is, ‘geen Zaaken ter harte te neemen dan zyn eigen.’ In de staatkunde trekt hy geen party; doch hoort en spreekt van openbaare zaaken met dezelfde koele onverschilligheid, als van het hestuur van eenig oud Gemeenebest. Zo men eenige schendige daad van bedrog of onderdrukking verhaalt, hoopt hy, ‘dat alles geen waarheid is, het geen men daar van zegt.’ Indien eene slegte handelwyze, of omkooping, het volk in vuur en vlam zet, ‘wenscht hy, dat ieder mensch het wel meene.’ By het begeeven van Ampten laat hy die van hem afhangen, hunne keuze vry, en weigert zyn eige stem te geeven: want ieder ampt-verzoeker is een braaf Mensch, dien hy niet wil tegenstreeven of beledigen.

Wanneer 'er twist onder zyne gebuuren plaats grypt, neemt hy eene stipte en koele onzydigheid in agt. Zyn naauwgezetheid heeft hem den naam van Eerlykheid, zyne behoedzaamheid dien van Wysheid bezorgt, en weinigen willen hunne eischen niet aan zyne uitspraak overlaaten. Hy zou veele kostbaare pleitgedingen voorkomen, en verscheide vyandschappen in hun geboorte gesmoord hebben; doch hy weigert altyd het ampt van Scheidsman: om dat hy tegen de een of andere party moet bestissen.

Hy bemoeit zich nooit met de zaaken van andere Huisgezinnen. Hy ziet goederen koopen en verkoopen, winnen, en verkwisten, zonder den huishoudelyken te pryzen, of den verspiller te laaken. Hy vleit nooit den klimmenden om dat hy niet vallen kan, en nooit verguist hy den gevallenen, om dat hy weder op kan staan. Zyne behoedzaamheid heeft het voorkomen van Deugd, en allen, die zyn hulp niet van nooden hebben, pryzen zyne goedwilligheid; maar zo hem iemand bystand verzoekt, heeft hy juist al zyn geld belegd, en als de verzoeker vertrokken is, verklaart hy zyn huisgezin, dat hy bedroeft is over zyne ongelukken, dat hy hem altyd met eene zonderlinge vriendschap beschouwde, en hem geen geld wilde leenen, op dat de noodzaakelykheid, van op de betaaling aan te dringen, de Vriendschap niet zou verbreeken.

Van huisselyke verschillen heeft hy nooit gehoord; wanneer hem verteld wordt van de Dogter eens Edelmans, die den Koetzier getrouwd heeft, ligt hy zyn handen met verwondering ten hemel, want hy had haar voor eene zeer zedige Dogter gehouden. Als Huwelyks-geschillen, naa de gansche streek met gepraat en gelagch vervuld te hebben, ten laatste eindigen in eene Echtscheiding, kan cleobulus niet begrypen hoe dat gebeurt, want hy

[p. 94]

hadt ze altyd voor een gelukkig Paar gehouden. Wanneer men hem raad vraagt, geeft hy nooit eenige regtstreeksche uitspraak, ‘om dat de uitkomsten onzeker zyn, en hy zich geen blaam op den hals wil haalen;’ doch hy vat den raadvraager teder by de hand, zegt hem, ‘dat hy dit geval, als zyn eigen, ter harte neemt;’ en waarschouwt hem, ‘niet te schielyk te werk te gaan; doch de zaak van beide kanten te overweegen;’ hy merkt op, ‘dat een mensch zo wel te haastig als te traag kan weezen; dat 'er zo veelen misdoen eer door te veel dan te weinig te doen; dat een wys man twee ooren en een tong heeft, en dat weinig gezegd ras veel berouwt; dat hy hem dit en dat kon zeggen; doch, dat naa alles, ieder mensch de beste regter kon zyn in zyn eige zaak.’ Hiermede zyn deeze vergenoegd, en gaan na huis met groote eerbied voor de Wysheid van cleobulus: en niemand is verstoord, om dat ieder een in zyn gevoelen gelaaten is.

Cleobulus maakt geen characters. Het is even vrugtloos by hem van Ondengd als van Deugd te spreeken; want hy heeft opgemerkt, ‘dat geen mensch behaagen schept in mispreezen te worden, en dat 'er maar zeer weinigen gediend zyn met de loftuitingen eenen ander gegeeven.’ Hy heeft eenige weinige uitdrukkingen, die hy omtrent allen even eens gebruikt. Met opzigt tot de middelen, gelooft hy, dat ieder Familie in goeden doen was. Hy verheft nooit iemands verstand, door kwistige lofspraak, en hy ontmoet egter geene dan verstandige lieden. Elk Man is eerlyk en opregt, en ieder Vrouw een goed Schepzel.

Dus slyt cleobulus zyn leeven, noch bemind noch gehaat; noch begunstigd noch gedwarsboomd; hy heeft nooit gepoogd ryk te worden, uit vreeze voor armoede, en geen vrienden gemaakt uit vreeze van zich vyanden op den hals te haalen.

a.