Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Verhandeling over de Rotkoortzen, welke in de voorige jaaren, voornaamentlyk van 1770 tot 1774, zo wel te Land, als inzonderheid op de uitgaande O.I.C. Scheepen, geregeerd hebben, enz. Door Joan Ferdinand Ellerbeck, Opper-Chirurgyn in dienst der Ed. O.I. Comp. Te Rotterdam, by J. Bronkhorst, 1780. in gr. 8vo. 176 bladz.

De Heer Ellerbeck levert ons, in deeze Verhandeling, eene zo volledige en nauwkeurige beschryving van de Rotkoortzen, welke op de uitgaande O.I.C. Schee-

[p. 596]

pen geregeerd hebben, dat wy dezelve niet dan met het grootste genoegen geleezen hebben. Alles wat de Autheur over den oorsprong, voortgang en waare gesteldheid deezer ziekte zegt, en de Geneeswyze, welke hy in 't werk stelt, bewyst ten klaarsten, dat hy een Man is, die niet alleen met de beste Schryvers, van vroegere en laatere tyden, bekend is; maar die ook daarenboven zelfs in staat is, om, zonder vooroordeel, den loop der ziekte tot in haare kleinste afwykinge, gade te slaan.

Wy zullen, zo veel ons bestek toelaat, kortelyk den inhoud, en de wyze, op welke de Schryver dit Onderwerp behandelt, mededeelen. De Verhandeling zelve is in agt byzondere Waarneemingen afgedeeld. In de eerste deelt hy ons zyne gedagten mede, over de oorzaaken der Rotziekten, die hy voornaamentlyk aan eene algemeene schaarsheid van levensmiddelen toeschryft. De reden, en de ondervinding van alle tyden, hebben ons geleerd, dat niet alleen de verschillende climaten, en afwisselende jaargetyden, maar ook de geduurige verandering van het weêr, de lugt, en de winden, bestendige veranderingen, in den loop en de gesteldheid der Epidemische Ziekten, voortbrengen. Ingevolge deezer grondstelling, geeft ook de Schryver, voor en aleer hy tot de beschouwing van de Kentekens, Aart en Toevallen deezer Ziekte overgaat, een korte schets van de streek der winden, de veranderingen der lugt en het wêder, zo als hy dezeive op het O.I.C. Schip 't Huis-Om, in den jaare 1773, heeft waargenoomen.

In de Beschryving van de Kentekens, Gesteldheid en Toevallen der Ziekte, heeft ons de Schryver, zo wel wegens zyne kortheid en duidelykheid, als ook wegens zyne nauwkeurigheid, ongemeen bevallen. Naa dat hy in de derde, vierde en vyfde Waarneeming, de verschillende graden deezer Ziekte, opgegeeven, en ten klaarste aangetoond heeft, hoe, geduurende zyne reize, de bestendige afwisseling der lugtstreek en het weder eenen onmiddelyken invloed op den aart der Ziekte, en derzelver meerder of minder kwaadaartigheid, gehad heeft; zo gaat hy, in de zesde Waarneeming, over tot de Beschryving van den loop der Ziekte en derzelver verandering, in de Haven van Falmouth. Verders, by het passeeren der Linie, tot aan de Kaap de Goede Hoop. In de zeven-

[p. 597]

de waarneeming geeft de Schryver een verslag, van de Geneeswyze deezer Ziekte, die kortelyk daarin bestaat, om door Braakmiddelen en zagte Buikzuiveringen, de bedorven stoffen uit te dryven, en den verderen voortgang der Ziekte, door eene zuivere lugt, en bederfweerende middelen, tegen te gaan. De Autheur dringt zeer sterk, en met reden, op het schielyk gebruik der Braakmiddelen, en ievert zeer sterk tegens de Practici, die, wyzer dan de natuur willende zyn, de Braakmiddelen verbieden. Hy heeft waargenomen, dat het verzuim van spoedige zuiveringen, zomwylen, onherstelbaare Buikloopen ten gevolgen had. Omtrent de febres putridae, in Indiën, zegt de Heer Ellerbeck, bladz. 96., en wel die op Batavia grasseeren, ‘heb ik opgemerkt, dat deeze verschrikkelyke kwaal niet anders week, als op eene volkomene zuiverende uitloozing. Wanneer men dezelve spaarzaam in het werk stelde, of wel geheel verzuimde, en de Patient niet door aandryvende werking, uit zig zelven tot uitloozing, geraaken kon, dan bespeurde men dat zodanig een Patient, in korten tyd, geel wierd, de Symptomata, en voornaamentlyk de anxietates praecordiorum, namen toe; het Ligchaam zwol op met hevige pynen; de gangraena en Sphacelus deeden de intestina aan; en in deeze omstandigheden heb ik de Patrenten, na verloop van vier en twintig uuren, ook wel op den tweeden of derden dag, naa den eersten aanval, ellendig den geest zien geeven; terwyl hun Ligchaam, reeds, eer zy dood waren, eenen bedorvenen reuk van zig gaf.’ Onder die middelen, welke den verderen voortgang der Ziekte tegenstand booden, roemt de Schryver voornaamentlyk de Kina en de Campher. Veele onzer beroemdste Waarneemers hebben ons het gebruik van de Campher in Rotziekten, als een sterk bederfweerend middel, aangepreezen. Wy kunnen niet nalaaten, by deeze gelegenheid, aantemerken, dat wy in gevallen van deezen aart, waar naamentlyk eene sterke verrotting der vochten plaats had, de goede uitwerking van de Campher waargenoomen hebben; dus het ons zeer aangenaam is, het nut van dit Geneesmiddel, door nieuwe proefneemingen, bevestigd te zien.

Voor en aleer wy van deeze Verhandeling afstappen, zullen wy nog met weinige woorden de gedachten van

[p. 598]

den Schryver, omtrent het aderlaaten, aan onze Leezers mededeelen.

‘Zo veel ons de ondervinding leert, (zegt hy bladz. III.) is het aderlaaten, in zodanige Rotziekten niet nuttig noch dienstig, in welk gedeelte der weereld zulks zyn mag; en in heete Landstreeken, gelyk in de Indiën, als ook op de Zee, onder den Zonnekeerkring, is het zelve ten hoogsten nadeelig, en verzwakt de reeds verslapte vaten nog meer. De krachten van de menschen, die zoodaanige Landstreeken bewoonen, of van eenen ter Zeevaarenden verzoopen Matroos, en van eenen, door een Zielverkooper uitgerusten Soldaat, vereischen bovendien het hulpmiddel van aderlaaten zeer zelden, dewyl deeze Lieden weinig in het geval zyn, om zig over overtolligheid van bloed te beklagen.’ Naa dat de Schryver, in de agtste Waarneeming, eenige Behoedmiddels, tot zuivering der Lugt, aan de hand gegeeven heeft, zo besluit hy zyne Verhandeling met een Betoog van de nuttigheid der Driedeks boven de Tweedeks Schepen, en eene aanwyzing van verscheidene misbruiken in de Schepen, benevens de middelen tot herstel derzelven.