Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

De Britsche Rhapsodist of Mengelschriften van Richard Steele en anderen. Te Amsterdam, by W. Holtrop, 1780. Behalven de Voorreden 948 bladz. in octavo.

Het Voorberigt, aan 't hoofd van deeze Mengelschriften geplaatst, leert ons, dat de Uitgeevers zig bepaald hebben tot het byeenbrengen van zommige nog onvertaalde Zedekundige Verhandelingen, of Vertoogen, zo van den beroemden R. Steele, als van eenige anderen der beste Engelsche Schryvers, wier werken of geheel niet, of slegts gedeeltlyk, in onze taal bekend zyn. - Dat het in zodanig eene onderneeming voornaamlyk aankome op eene verstandige keuze is uit zigzelve blykbaar; en wanneer men deeze, uit den inhoud der Stukken, alhier voorgedraagen, beoordeelt, zal men vry gereedlyk tot de gunstige

[p. 528]

zyde overhellen. Ze zyn allen geschikt om den Leezer op te leiden tot een eerbiedigen wandel voor Gods aangezigt, tot eene ernstige betragting der gezellige pligten des Menschlyken Leevens, en tot een geregeld gedrag in alle omstandigheden. De manier van uitvoering is gemeenlyk zeer wel ingerigt naar den aart van het onderwerp, duidelyk, overtuigend en inneemend; en in de vertaaling heeft men, om deeze en geene onderwerpen te verleevendigen, 'er, op eene gepaste wyze, nu en dan. eenige dichtkundige bedenkingen van onze Nederlandsche Dichters en Dichteressen ingevlogten, die meermaals aan de behandeling eene bevalligheid byzetten. Men heeft des alleszins reden om dit Werkje te tellen, onder de leerzaame Schriften, die een nutten invloed op het zedelyk character van den Leezer kunnen hebben. Tot een voorbeeld hier van diene eene hoofdaanmerking wegens de deugdzaame gemoedsgesteltenis, daar Apostel Petrus zyne tydgenooten toe vermaant, als hy 1 Pet. III. 8. zegt: zyt met inn rlyke barmhartigheid beweegd.

‘Het geen onze Medeschepsels gevoelen, in onzen eigen boezem over te brengen; ons zelven te onderstellen, geplaatst te zijn in hunne omstandigheden, en te overweegen, hoe wij in denzelfden staat zouden aangedaan worden, is eene gesteldheid, die, ons hebbelijk zijnde, de groote beweegveer is van alle gezellige deugd.’ - De opsteller van dit Vertoog op deeze wyze aangevangen hebbende, merkt verder aan, dat integendeel eene gansche reeks van ongeregeldheden, uit gebrek van een beginzel van meewaarigheid, gebooren worden; 't welk, naar maate dat het algemeener worde, ook des te meer wanorde in de maatschappy moet veroorzaaken; des het voor allen van 't uiterste belang zy, naar des Apostels les met innerlyke barmhartigheid beweegd te weezen, of te gevoelen met, zo wel als voor, onze medemenschen. Ter kragtiger aanpryzinge nu van deeze zo beminnelyke gemoedsgesteltenis bepaalt zig onze Schryver voorts, wel inzonderheid, tot het ontvouwen van derzelver invloed op onze handelingen in de drie volgende opzigten. ‘Indien ze altijd behoorlijk werkte, zegt hij, zou ze ons leeren inschikkelijk te zijn, omtrent die geenen, welke van ons in het stuk van den Godsdienst verschillen; - zou ze ons geneigd maaken om de dwaalingen en zwakheden van onzen naasten in een gunstiger licht te beschouwen; - en ze zou dat misverstand en die twisten voorkomen, welke dikwils uit zeer beuzelachtige omstandigheden ontstaan, maar doorgaans de bronnen zijn van veel kwaad en onheilen.’, - Ieder deezer opgemelde hoofdaanmerkingen worden in dit Vertoog breeder ontvouwd; doch om niet te uitvoerig te worden, zullen wy ons alleen tot de opgave der eerste bepaalen.

Indien wij, dus vervolgt onze Schrijver, indien wij eene hebbelijkheid hadden van meegaande te zijn met anderen, zouden wij inschikkelijkheid gebruiken, ten aanzien van hun, die in Godsdienstige gevoelens met ons verschillen.

[p. 529]

Want, van welke oorzaaken hangen onze Godsdienstige gevoelens af? Welke zijn de omstandigheden, welke ons doorgaans de bijzondere denkbeelden doen vormen, die de artikels van ons geloof uitmaaken? Zijn het niet de bijzondere oogpunten, waaruit wij een onderwerp beschouwen? En zijn deeze niet dikwils grootendeels aan de vooroordeelen der opvoedinge, aan de heerschende gesteldheden der ziele, en zelfs somtijds aan eenen bijzonderen trein van denken, dien wij bij geval volgen, toe te schrijven? En, gelijk deeze dingen bijna in elk bijzonder mensch verschillen, zo moet het oordeel van bijna elk mensch in het bijzonder verschillende zijn. Hieruit ontstaat de oneindige verscheidenheid van gevoelens, welke men aantreft onder de bewoonders van den aardbodem. Hieruit is de ijdelheid van alle onderneemingen, om de menschen tot één geloof te brengen, voortgekomen. Wat moet men dan in deezen doen? Moet een vuurige ijver voor het geen wij de waarheid gelooven te zijn, ons aanzetten tot het haaten, en zelfs tot het onderdrukken en vervolgen onzer broederen, om dat zij in hunne denkbeelden van ons verschillen? Dit zou de broederlijke liefde geheel vernielen, welke ons zo dier aanbevolen is, en zou de aangenaamste van alle de Christelijke deugden volstrekt ondoenlijk maaken. Wij behooren dan elkanderen te verdraagen, - met alle zagtmoedigheid en liefde, het geen ons waarheid toeschijnt te omhelzen, en door niets, dan bedaarde bewijsredenen, overtuiging trachten te weeg te brengen.

En de woorden van Petrus leeren ons een gemaklijk en krachtig middel om deezen noodzaaklijken pligt te betrachten. Wij moeten ons gewennen met en voor anderen te gevoelen; - wij moeten ons de kunst eigen maaken, van ons, voor een oogenblik, in de bijzondere omstandigheden van anderen te plaatsen, - en overweegen, of die omstandigheden niet een dergelijk uitwerksel op ons gehad zouden hebben, indien wij altoos aan den invloed derzelve waren onderworpen geweest.

De artikels van het geloof van mijnen naasten zijn geheel verschillend van de mijne. Sommige van zijne gevoelens komen mij ongerijmd voor, andere onteerende voor Gods charakter en zedelijke regeering. Ik heb medelijden met zijne misvattingen; maar kan daarom geene verachting of verontwaardiging voor hem voeden. Want ik bedenk, dat zij vaste wortels in zijne ziel geschooten hebben, in zijne vroegste jaaren. Zij werden hem, toen zijn verstand nog niet rijp was, geleerd, en ingeprent, als heilige en onbetwistbaare grondbeginsels; zij groeiden te gelijk met hem op, werden gekoesterd door de zorgvuldige, hoewel dwaalende hand der opvoedinge, en hebben, door langheid van tijd, de kracht verkreegen van eene vastgezette hebbelijkheid. Daar is, nogthans, binnen in hem een verborgen vermogen, dat tegen derzelver invloed aanwerkt. Zijne daaden zijn beter dan zijne beginsels. Hij munt uit door de groote deugden van het

[p. 530]

Christelijke leven, en, schoon zijn charakter, misschien, iets beter zou zijn, indien zijne Godsdienstige gevoelens wat anders waren, is hij echter een tederhartig nabestaande, een vreedzaam mensch, een eerlijk, vlijtig butger, en daarom een waardig man. Wanneer ik hem in dit licht beschouw, - wanneer ik, op deeze wijze, voor en met hem gevoel, - wanneer ik mij dus stel in zijne plaats, - en bedenke, dat mijne geloofartikels onder dezelfde omstandigheden, waarschijnlijk juist dezelfden zouden zijn geweest, zo verdwijnen alle ongunstige indrukken. Het krachtige beginsel van zelfsliefde brengt iets, dat naar partijdigheid ten zijnen voordeele zweemt, voort; en ik omhels hem, in weerwil van het verschil van zijn bespiegelend geloof, als eenen vriend en broeder.

Dat is een van de natuurlijke uitwerkselen van de hebbelijke oefening dier gesteldheid, welke ik nu aanprijze, welker voortrefselijkheid, wanneer zij in dit licht beschouwd wordt, ik thans niet wijdloopig zal aantoonen; gemerkt zij van zelve blijkt.’