Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 496]

Verhandelingen over onderwerpen, betreffende den eigen Aart en de Bewyzen van de Christelyke Leere, door A. Gerard, Dr. en Prof. in de H. Godgel. in het Mareschal Collegie van Aberdeen. Uit het Engelsch vertaald. Te Utrecht, by A.v. Paddenburg. Behalven het Voorwerk, 462 bladz. in gr. octavo.

Beide deze Verhandelingen leveren ons een uitstekend middelyk bewys, ter stavinge van de Godlykheid der Christelyke Leere; dat op zich zelve staet, en tevens krachtig dient, ter versterkinge van de onmiddelyke bewyzen, die voor dit gewigtig Stuk pleiten. Men mag 'er met het hoogste regt van zeggen, dat dit bewys, schoon niet volstrekt nieuw, echter tot nog niet opzetlyk op zodanig ene manier uitgewerkt is geworden; weshalve het wel ene byzondere oplettendheid vordere; te meer daer de wyze van voordragt alleszins ene bezadigde oordeelkunde vertoont. - De eerste Verhandeling is geschikt ter naspooringe van de gepaste manier, op welke de bewyzen voor de Christelyke Leere, door Jezus en deszelfs Apostels, zyn voorgedragen: en de tweede strekt om te toonen, dat de Christelyke Leer ten nadruklykste bevestigd is, door den tegenstand der Ongeloovigen. Ze zyn beiden ten naeuwste aen elkander verbonden; en dienen, om, als met vereende kracht, de Godlykheid dier Leere te bevestigen; welke op zo gepast ene wyze aenvanglyk verkondigd, en voorts zelfs door tegenspraek nog nader gestaefd is geworden.

Ter duidelyker ontvouwinge hier van, gaet de Hoogleeraer Gerard, in de eerste Verhandeling, onderscheidenlyk na, de manier op welke de bewyzen voor de Christelyke Leere oorspronglyk voorgesteld worden; en de manier op welke zulks inzonderheid geschiedde, ingevolge van de tegenwerpingen, die door de eerste Ongeloovigen tegen dezelve ingebragt werden. Zyn Hoogeerwaerde doet afzonderlyk zien, hoe gepast zulks ware, en welke voordeelen het opgeleverd hebbe; dat hem, alles te zamen trekkende, gelegenheid geeft, om te toonen, hoe het ene en het andere zamenloope, om ons de Godlykheid der Euangelie leere ontegenzeglyk te bewyzen. - Op ene soortgelyke manier handelt zyn Hoog-

[p. 497]

eerwaerde, in het tweede Vertoog, afzonderlyk, van de voordeelen, welken de Christelyke Leer getrokken heeft, uit den tegenstand der eerste ongeloovigen; en van die welken dezelve getrokken heeft uit den tegenstand in 't algemeen; waeruit hy dan verder, ter versterkinge van het voorgaende betoog, (uit de manier van de verkondiging der Leere,) de Godlykheid der Euangelie leere ten krachtigste bevestigt. En 't nagaen van dit alles leid hem, ten besluite, om ons te doen opmerken, hoe het betoogde, terwyl het dient om ons Geloof te versterken, ons ook tevens natuurlykerwyze ene zeer krachtige reden inboezemt, om gematigd en verdraegzaem te zyn, jegens de genen, die het Euangelie niet gelooven, en hunne tegenwerpingen tegen het zelve vrymoedig voorstellen. In 't ontvouwen hier van kant hy zich ten ernstigste tegen de zulken, die met dwang, geweld of strafmiddelen op hen willen aenvallen; 't welk hy voorstelt als een verkeerd en te gelyk vruchtloos middel; ja, (en dit bedoelt hy voornaemlyk,) als iets dat de Chrislyke Leer, op ene regelrechte wyze, wezenlyk benadeelt. Zie hier het geen hy ten laetste deswegens voordraegt.

‘Onderstel, dat dwang en strafmiddelen krachtig zouden zyn, om de ongeloovigen te verhinderen van hunne tegenwerpen ooit voor te stellen: dit is het uiterste dat men van dezelve zoude konnen verwachten. Maar zou dit voor de Christelyke Leer waarlyk voordeelig zyn? Indien de voorgaande redeneering, [in dit tweede Vertoog,] steek houdt, dan zoude het niet voordeelig zyn; integendeel het zoude nadeelig zyn voor dezelve. Het zoude het bewys van deezen Godsdienst verhinderen, van immer te verschynen in dien luister, welken het zelve verkreegen heeft, door het uitstaan van de strengste beproeving van de redenen; en welken hetzelve onmoogelyk door eenig ander middel verkreegen konde hebben. De ongeloovigen, of schoon het hun oogmerk in het geheel niet is, zyn waarlyk werktuigen in de hand van de Godlyke Voorzienigheid, om de Christelyke Leer te bevestigen. Indien dezelve waar is, gelyk wy gelooven, dat zy is, dan zullen de aanvallen, die daartegen konnen gedaan worden, onfeilbaar uitloopen om derzelver waarheid nog meer onbetwistbaar te maaken. Zy konnen ongetwyfeld met 'er tyd zeer naadeelige gevol-

[p. 498]

gen voortbrengen. Maar wy zyn van God niet gevolmagtigd, om dezelve door geweldige middelen te verhinderen, en door zulke middelen konnen zy inderdaad niet verhinderd worden. Zo wy ons van dezelve bedienen, dan stemmen wy daardoor de goede dingen, met welken het ongeloof zal overheerst worden, zonder dat wy de tydlyke kwaaden, welke daaruit onmiddelyk voortkomen, verbeteren. Wy bederven de tarwe, terwyl wy niet in staat zyn, om het onkruid uit te roeijen. Zal de vermeerdering van het bewys, welke de Christelyke leer, door het uitstaan van de proef des onderzoeks verkrygt, met het grootste voordeel gezien worden, dan is het noodig, dat de tegenwerpingen tegen die leere, met zulk eene groote vrymoedigheid, voorgesteld worden, als de bewysredenen voor dezelve. Zonder dit is de proef, welke dezelve uitstaat niet volstrekt eerlyk: en ten zy de tegengestelde redenen naauwkeurig opgewoogen worden, is 'er plaats over voor een vermoeden, dat zy de proef uitgestaan heeft, niet door de kracht van derzelver waarheid alleen, maar ten deele ook door de bescherming van menschelyke magt. Het zyn niet alle de trappen van inbindingen, welke dit vermoeden zullen billyken; maar het is jammer, dat 'er ooit, door eenen trap van inbinding, een voorwendzel gegeeven wierd, dat men ooit den ongeloovigen hun moed beneemt van vry te redeneeren tegen de bewyzen van de Christelyke leere, zoo wel, als over andere onderwerpen. Hunne krachtigste redeneeringen tegen de bewyzen deezer leere zullen dezelve den grootsten dienst doen. Zy zullen zyn als helden, wier dapperheid de overwinning moeilyker maakt, maar wier gevangenneeming den luister van de overwinning vermeerdert. Neemen zy den toevlugt tot vitteryen en verkeerde voorstellingen; dat men dezelve alleen met bedaardheid aanwyze: zy zullen, in het einde, niet alleen tot oneere van hunne Schryvers zyn, maar ook de zaak, welke zy hadden moeten dienen, tot nadeel zyn. Het ongeloof vryheid gelaaten om zyn uiterste best te doen, strekt eindelyk om zig zelve te niet te doen, door de waarheid van de Christelyke Leere des te klaarder en onbet wisbaarder te doen verschynen. Indien wy dan waarlyk gelooven, dat onze Godsdienst van een Godlyken oorsprong, en niet onder de magt van eenen bekrompenen en onverstandigen Geest is; zoo zal het

[p. 499]

belang, dat wy in deszelfs voorspoed neemen, geholpen van veele andere grondbeginsels, ons leiden, om allervuurigts te wenschen, dat het ongeloof nooit door andere wapenen, dan die van gezonde redeneering, mag bestreeden worden. Men zuivert het Goud in den oven: het is alleen maar verachtelyk schuim, dat verteerd word. Laaten de Christenen nooit zoo handelen, als of zy dagten, dat hun Godsdienst schuim is. Laaten de strafwetten onveranderlyk toegeeigend worden aan misdaaden, aangaande welke feilbaare menschen nauwkeurig oordeelen konnen; welke natuurlyke voorwerpen van menschelyke kennis zyn; welke op eene krachtdaadige wyze door straffen konnen ingebonden worden; en welke zoo onmiddelyk verderflyk voor de maatschappy zyn, dat zy, ter bewaaring van dezelve, de straffen noodzaaklyk maaken. Laaten nooit de belangen van de waarheid, door dwaaze, of ongeöorloofde onderneemingen ter bevordering van dezelve, verdonkerd worden.