Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 483]

Uitgezogte Verhandelingen over Bijbeluitlegkundige, Natuur-Wiskundige en andere Weetenschappen. Voorgeleezen in 't Letterlievend Genootschap, onder de Zinspreuk, Verscheidenheid en Overeenstemmig, te Rotterdam Eerste Stuk. Te Rotterdam, bij A. Bothal en P. Holsteyn, 1780. Behalven de Voorreden 122 bladz. in gr. octavo.

Een Letterlievend Genootschap te Rotterdam levert hier mede de eerste openbaare Proeve van zynen arbeid; welke van dien aart is, dat dezelve wel onder de nutte poogingen ter bevorderinge van leerzaame Weetenschappen geteld mag worden. Het Genootschap bepaalt zig aan geene keuze van stoffen; ieder Lid schryft over een onderwerp van eigen verkiezing; alleenlyk heeft men 'er uitgeslooten het verhandelen van eigenlyk gezegde leerstellige en wederleggende Stukken uit de Godgeleerdheid. Buiten deeze soort van Stukken, is ieder Lid vry in de Stofverkiezing; ‘'t zij uit het gewijde Bijbelblad, of die tot de natuurlijke Weetenschappen behooren, als Geest- Hemel- Aardryk- Genees- Schei- Wis- Werktuigkunde, de Geschied- Letter- en Dichtkunde, en, met één woord, alles wat lijnregt is ingerigt tot bevordering van Kennis en Deugd.’ - In gevolge deezer gegeeven ruimte behelst dit eerste Stukje reeds eene verscheidenheid van behandelde onderwerpen. Aan 't hoofd ontmoeten we een Dichtstuk, dat ons de natuur van 't Genootschap op eene leevendige wyze schetst, en de Leden aanmoedigt om bestendig in hunne leerryke bezigheid voort te vaaren. - Eene daaraan volgende Verhandeling heeft ten onderwerp het gejuich der Chaldeeuwen op hunne Schepen, naar aanleiding en ter ophelderinge van Jes. XLIII. 14, alwaar Israëls Verlosser zegt, dat hy de Chaldeeuwen vlugtig heeft deen nederdaalen, in de schepen, op dewelke zy juichten, of eigenlyk, op de schepen hunner juichingen. Verstaa door deeze schepen kostlyk vercierde Vermaakjagten, op welken de Chaldeeuwen zig gewoonlyk vermaakten met zang en spel; waarvan de Schryver deezer Verhandelinge een breeder berigt geeft; waarop hy deeze Godspraak gepastlyk overbrengt op de inneeming van Babel, ten tyde der vieringe van een vrolyken feestdag, toen ieder naar een goed heen komen had te zoeken; waartoe hun, ter lyfberginge in hunne vlugt, ook te stade kwamen, hunne Vermaakjagten, om met dezelven den stroom af te zakken en te ontvlieden. Een tydstip, waarin, zegt onze Schryver, ‘de vreugdvolle juichschepen veranderden in drijvende treurgebouwen, die de matelooze blijdschap verwisselden met de prangende angsten.’ - Naast dit Stukje is geplaatst eene Proeve van Gedagten over het Licht, welke de Autheur tweeledig staat voor te draagen. Het eerste lid bepaalt zig tot het Licht

[p. 484]

en deszelfs algemeene Eigenschappen: en het tweede is geschikt ter ontvouwinge van de byzondere uitwerkzelen, die uit deszelfs Natuur en Eigenschappen voortvloeien. Het tegenwoordig afgegeeven gedeelte beantwoordt de volgende Vraagen, met bybrenging van de bewyzen voor des Schryvers keuze, in 't beoordeelen van de verschillende gevoelens der Natuurkundigen over dit onderwerp: (1.) Wat is het Licht? - Eene stoflyke zelfstandigheid. (2.) Wat denkbeeld moet men maaken van deszelfs Natuur en Form? - Het gevoelen van hun, die stellen, dat het Licht en het Vuur niet van elkander verschillen, maar een en het zelve zyn, komt niet aanneemlyk voor; veeleer heeft men het Licht te beschouwen als eene stoffe zeer onderscheiden van het Vuur; en wel, als eene allerfynste Hemelstof, die zig door haare werking alleen aan 't zintuig van 't gezigt ontdekt. En wat deszelfs form betreft, waarover men minder verschil ontmoet, alles schynt ons te leiden, om ons te doen denken, dat de Lichtstof eene klootsche gedaante heeft: dat het Licht bestaat in globetjes of bolletjes van eene onnadenkelyke kleinheid, allergladste oppervlakte, en een veeragtig vermogen, zeer bekwaam, om een trillenden indruk der beweeging te ontvangen. Maar de groote vraag, daar 't hier byzonder op aankomt, is (3.) Waar is de weg, daar het Licht woont? - Deeze vraag zegt de Autheur wordt verschillend beantwoordt, en, ten gevalle van zommigen onzer Leezers, zullen wy het voorstel van wederzyde, hier gemeld, geheel opgeeven.

‘Genoegzaam alle de Ouden, zegt onze Schrijver, die het Licht en het Vuur voor een en dezelfde stof hebben aangezien, hebben begreepen, en de beroemde Newton heeft sterk verdeedigt, dat het Licht niets anders was dan de Vuurdeelen, die in eene onafgebrookene agtereenvolging uit een brandend Lichaam voortvloeiden; en dewijl de Lichtdeelen met een oneindig aantal straalen uit het lichtend of brandend Lichaam uitgingen, zoo wordt 'er een plaats verlicht, die de form of gedaante hadt van een globe of kloot, waarvan het brandend Lichaam het middelpunt is. Deze Lichtkloot is grooter of kleiner, naar dat het brandend Lichaam, uit welk het Licht voortvloeit, grooter of kleiner zij. - Deze Lichtuitwerpende Lichaamen, zijn de Hemelsche Lichaamen, de Zon en vaste Starren; met de Aardsche Lichtbronnen, waartoe behooren alle de vuurige Verhevelingen, die in onzen Dampkring Licht verspreiden, benevens alle Vuuren, die op de Aarde ontstooken worden; welke allen met eene globe van Licht, die uit deze Vuuren voortvloeit, omkleed zijn.

Maar de schrandere Descartes heeft de Leer van het Licht gantsch anders voorgestelt. Hij was van oordeel, dat de Lichtstof, geheel onderscheiden van het Vuur, bestaande in onnadenkelijk kleine, gladde, harde en veerachtige globetjes, die het gantsch geschapen Al vervullen. Zoo dat niet alleen alle plaatzen, maar ook alle Porien der Lichaamen, met dezelve geheel vervuld waren. Dat deze Lichtstof niet van plaats veranderde om te lich-

[p. 485]

ten, maar dat aan de Lichtbolletjes, die het naastgelegen waren aan die stoffen, dewelke een vermogen hadden, om op dezelve te werken, door die werkende Lichaamen, een trillende beweeging werdt medegedeelt. Dat deze bewogen Lichtbolletjes in een trillende beweeging denzelfden indruk gaven, aan den geenen die hen onmiddelijk raakte, en dat deze beweeging door alle de lichtbolletjes, die tusschen het Oog en het eerstbewegende Lichaam inlagen, in eene rechte Lijn werdt voortgezet, tot dat de Lichtbolletjes, die op het Netvlies van ons Oog rusten, eindelijk ook bewogen, de gezichtzenuw aandeeden, met een gevoel, dat wy Zien noemen. Vervolgens dat de Lichaamen, die boven anderen in staat zijn, om de Lichtbolletjes die trillende beweeging in te drukken, inzonderheid zijn; de Hemelsche en Aardsche Vuuren, eenige Zouten en Edelgesteenten. Dat de Zon, zijnde het grootste Vuur, dat in die nabyheid tot ons staat, daarom ook de geweldigste trilling aan de Lichtbollen, die tusschen dezelve en ons oog liggen, geeft, en daarom ook het sterkste Licht verwekt. Dat alle andere Lichaamen, die op de Lichtbollen werken, een minder licht verwekken, naar reden van de grootheid hunner werkvermogens, verminderd naar de maat van derzelver afstanden.’

De Autheur verklaart zig voor 't laatste gevoelen, dat ook Wolf, Leibnits en anderen verdeedigd hebben, brengt zyne reden voor 't zelve te berde, mitsgaders zyne beantwoording van de bewyzen, die door de Heeren Newton en Musschenbroek van de andere zyde aangedrongen zyn.

Hier by komt nog eene Verhandeling over de Geschiedenis van den Koophandel, geschikt, om een agtervolgend verslag te geeven, van de opkomst en den voortgang van den Koophandel, zo in den ouden tyd, als in de Middeleeuwen, en onze laatere dagen; waarin de Autheur het voor tegenwoordig niet verder brengt, dan tot den Koophandel der Feniciers, welken hy vervolgens staat te beschouwen.

Ten laatste deelt men ons hier mede een Onderzoek, wat men moet oordeelen van de Heidensche Voorzeggingen, of, gelyk het Stuk nader bepaald wordt, eene overweeging der Vraage; ‘Of men aan den Vorst der duisternis met zijne Engelen toekennen mag een vermoogen, om zommige zaaken, eer zij gebeurd zijn, en wel zaaken, die buiten het bereik zijn van een menschlijk vooruitzicht, te kunnen voorzien op min of meer waarschijnlijke gronden; dan ook of hij het geen hij voorzag, ook aan zijne vertrouwelingen heeft kunnen bekend maaken, en ook gedaan heeft? het zij dat zoodanige vertrouwelingen, niet zonder zijn loos beleid, zich inbeeldden eene aanblaazing van eene waare Godheid gewaar te worden, of zich willens en weetens aan den Boozen Geest verbonden; het geen hier niets ter zaake doet.’ - De Opsteller beantwoordt deeze Vraag bevestigender wyze, en tragt de gegrondheid van dit

[p. 486]

denkbeeld te staaven, doch wy zouden de taak, die hy op zig genomen heeft, niet gaarne overneemen; het Ryk der duisternisse is ons te duister, om 'er iets beslissends desaangaande van te beweeren.