Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Verhandeling over het nut van den groei der Boomen en Planten tot zuivering der Lugt. Door J.R. Deiman, M.D. en A. Paets van Troostwyk, Leden van het Provinciale Utrechtsche Genoodschap. Te Amsterdam, by Pieter Hayman, 1780. In gr. 8vo. 133 bladz.

De vraag, door het Provinciale Utrechtsche Genootschap uitgeschreeven: wat heeft men te denken, aan-

[p. 423]

gaande het planten van Boomen, binnen en rondom de Steden? Is dit voordeelig of nadeelig voor de gezondheid der Menschen? Word de lugt, door derzelver uitwaasemingen, gezuiverd of besmet? En welk soort van Boomen is meest, of minst, voordeelig of naadeelig? kwam ons zo gewichtig voor, dat wy niet weinig na een Antwoord op dezelve verlangd hebben. De uitspraak van het bovengenoemde Genootschap by haar jongstleden Programma van 26 April 1780, scheen ondertusschen onze nieuwsgierigheid nog verder uit te stellen, door dien dit Genootschap, niettegenstaande (volgens het genoemde Programma) voldaan, ten opzigt van het Eerste Deel der vraage, door het Antwoord onder de Zinspreuk: Observer la nature, et suiver la route, qu'elle, vous trace, echter uit hoofde dat hetzelve verlangde, in dit Antwoord, meerdere proeven met Boomen gedaan, uit welke vergelyking men met eenigen grond van zekerheid konde opmaaken, welke Boomen best geschikt waren ter verbetering van de lugt, deeze vraage op nieuws heeft voorgesteld om voor den eersten December, 1782, beantwoord te worden; met aanbod van den dubbelden Eerenprys. - Dan daar de Heeren Deiman en van Troostwyk, Schryvers van het bovengenoemde Antwoord, begrypende de nieuwheid van dit onderwerp, en den al te uitgestrekten tyd eer zodanig iets aan het algemeen wierd medegedeeld, op de edelmoedigste wyze hebben kunnen besluiten, van den dubbelden Eerenprys, waartoe zy zo veel uitzigt scheenen te hebben, af te zien, en hun antwoord onder den hier bovenstaanden tytel van Verhandeling, enz. zelfs door den druk gemeen te maaken, zo zien wy ons verlangen niet verder uitgesteld.

Wanneer men de voorgestelde Vraage wat dieper inziet, dan valt het terstond in 't oog dat het eerste Lid verre weg het gewigtigste is, en vermits dit gedeelte, zo verre het ons toeschynt, zeer volledig is beantwoord, en met een menigte beslissende proeven opgehelderd, zo twyfelen wy geenzints, of deeze Verhandeling zal niet alleen de goedkeuring van alle Natuuronderzoekers wegdraagen, maar ook den weg baanen, tot nog zeer gewigtige ontdekkingen, omtrent dit gedeelte der Natuurkunde.

Wy zullen, zo verre het ons bestek toelaat, het volgende gewigtige daaruit mededeelen.

[p. 424]

De beroemde Heer Priestley was de eerste die waarnam, dat de Planten, in plaats van, gelyk de Dieren, in afgeslooten lugt om te komen, integendeel zeer wel bleeven leeven; - dat de lugt, welke, door het branden van een kaars, ademhaaling en verrotting bedorven; en welke dus zeer nadeelig voor de Dieren was, door de planten gezuiverd, en tot het dierlyk leeven wederom bekwaam gemaakt wierd. - Dan de Schryvers dezer Verhandeling hebben dit onderwerp nog verder nagespeurd: na vooraf getoond te hebben, dat het alleen het Phlogiston is, 't welk, door bovengenoemde bewerking, 't vuur, de ademhaaling, verrotting, enz. aan de Lugt word medegedeeld, terwyl hierdoor de vaste lugt, van de gemeene lugt, word afgescheiden, gaan zy voorts over, om te bepaalen, wat 'er eigentlyk by den groei der Boomen en Planten plaats heeft, en bewyzen, door een aantal fraai uitgedagte proefneemingen, dat 'er wel tot den groei der Planten vereischt word, dat zy het Phlogiston kunnen bekomen; dog dat zy dit Phlogiston niet kunnen na zig neemen, ten zy ze ook in de gelegenheid zyn, om vaste lugt te kunnen mededeelen, zo dat, schoon de Planten in de gelegenheid zyn van het Phlogiston te kunnen opneemen, egter niet om vaste lugt kwyt te raaken; en zo ook, wanneer zy dit laatste kunnen doen, en het eerste niet kunnen verrigten, zy in beide gevallen omkomen. - En eindelyk gaan de Schryvers over, om aan te toonen, welke uitwerking de Boomen en Planten op de bedorven lugt hebben; namentlyk, dat zy alleen maar in die gevallen de schadelyke lugt herstellen, wanneer zy, die by hun ontwikkeld wordende vaste lugt, aan de lugt of eenige andere zelfstandigheid kunnen mededeelen, - als ook dat het herstel der bedorven lugt in veel minder tyds geschied, naar maate 'er meer vaste lugt by de Boomen of Planten word los gemaakt. - De gevolgtrekkingen, welke uit dit alles worden afgeleid, zyn voor den Natuuronderzoeker zeer gewigtig, en op de juiste wyze ingericht, om aan ieder point van het eerste lid der Vraage te beantwoorden. - Voor dat wy van deeze Verhandeling afstappen, moeten wy nog met één woord aanmerken, dat de wyze, op welke de Schryvers het tweede lid der Vraage behandeld hebben, hun Ed. niet alleen eere aandoet; maar ook een doorslaand bewys is, met welke omzichtigheid zy

[p. 425]

hunne proefneemingen gedaan hebben. De zwaarigheden, welke opgegeven worden, waarom men geensints uit proefneemingen, omtrent de meest voordeeligste Boomen, kan besluiten, en de redenen, waarom het misschien beter was, meerdere soorten van Boomen rondom de Steden te plaatzen, zyn der overweeging dubbel waardig.