Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

De Huis-Uitlegger des Nieuwen Testaments. Door Ph. Doddridge, Dr. en Pr. der H. Godgel. te Northampton. Uit het Engelsch in 't Neêrlandsch overgezet. Vyfde Deel, Eerste Stuk. Te Amsteldam by P. Meijer 1780. Behalven den opgegeven Inhoud 169 bladz. in gr. octavo.

In dit eerste Stuk des vyfden Deels is vervat ene volledige uitbreidende verklaring van des Apostels geheelen Brief aen de Gemeente van Galatie; welke ons op nieuw verscheiden aenmerkenswaerdige naspooringen van den Eerwaerden Doddridge, betreffende den bepaelden zin van 's Apostels voorstellingen, onder 't oog brengt. 's Mans gedagten over den zinspelenden leertrant, Gal. IV. 21-30, zy hiervan ten voorbeelde. Dezelvekomt voor als ene opheldering van 't geen Paulus, Gal. IV. 1-7, geschreven had, nopens het voordeel der Euangelische Bedeelinge; 't welk de Galatiërs niet behoorlyk in agt namen, volgens vers 8-20; dat den Apostel te meer beweegt, om dit onderwerp nogmaels op ene andere wyze voor te dragen; en wel, door middel ener zinspelinge, ontleend van de twee zoonen van Abraham, uit Hagar en Sarah; welk voorstel de Hoogleeraer indezervoege uitbreid.

‘Ik hebbe reeds veel gezegd, om u af te trekken van alle verdere gedachten op onderwerping aan de Mosaïsche Wet; maer, zoo gy 'er nog steeds eenige neiging toe hebt, zegt my, dan, gy die begeerig zyt onder de Wet te

[p. 410]

wezen, hoort gy, en erinnert gy het gezegde, in het boek van de Wet zelve, niet, daer dit zoo dikwils in uwe Vergaderingen geleezen wordt? Daer is een plaets zelfs in het eerste Boek van dien gewyden Bundel, die zeer geschikt is, om u ter onderrichtinge te dienen, zoo gy 'er met aandacht inziet.

Want het staet daer geschreven^(*), dat Abraham, de groote Aertsvader, in wiens afkomst veelen zoo gaern roemen, twee zoonen had, die, schoon ze gelyke betrekking tot hem hadden, geenzins gelyk stonden ten aenzien der zegeningen, die zy beërven zouden; den eenen van deze had hy by eene Dienstmaegd, Hagar, en den anderen by Sarah, eene vrye Vrouw, wier naem eene Meestres of Vorstin betekent, en te recht uitgelegd kan worden, als duidende niet alleen vryheit maer ook gezach aen.

Maer daer was een groot verschiltusschen hen; want hy, [die geboren was] uit Hagar de Dienstmaegd, te weten Ismaël, was alleen naer den vleesche geboren, en volgens den gemeenen loop der natuur voortgebracht, zonder eenige byzondere belofte van god, of eenige ongemeene tusschenkomst zyner Magt en voorzienigheit; hy daerentegen, [die geboren was] uit Sarah, de vrye vrouw, namelyk Isaäk, [werd geboren] uit kracht der belofte, toen zyne Ouders volgens den loop der natuur, volstrekt onbekwaem waren, om een kind voort te brengen; en op dezen waren de byzondere zegeningen der Godlyke beloften bepaeld.

Nu dan, ik zal u een Euangelisch gebruik leeren maken van deze aenmerklyke en geheimzinnige gebeurdtenis, welke veele saemenloopende omstandigheden behelst, zo zeer gelykaertig met het geen wy nu ten aenzien van den Joodschen en Christelyken Godsdienst, en de belyders van beide, aenmerkten, dat ik niet kan nalaten dezelve aan u voor te dragen als dingen, die met nut zinnebeeldig overgebracht konnen worden^(†). Want deze beide vrouwen [Hagar en Sarah] zyn, dat is, mogen te recht

(*) ‘Gen. XVI. 15. en XXII. 2, 3.’

(†) ‘In 't Engelsch staet may be allegorized, 't welk ik, by gebrek van een goed Nederduitsch woord, dat in ééns de meening zoo wel uitdrukt, meende te moeten vertalen, zinnebeeldig overgebracht kunnen worden.’

[p. 411]

aengemerkt worden, als verbeeldende, de twee beroemde Verbonden, of de twee bedeelingen van Wet en Euangelie, wier beloop zoo zeer verschillende is. Het eene, 't welk van den berg Sinaï overgeleverd werd, is dat, 't welk deszelfs kinderen voortbrengt tot dienstbaerheit, dit is Hagar, wier dienstbaere staet en omstandigheden aengemerkt konnen worden, als een zinnebeeld dier minder vrye Bedeelinge.

Deze Hagar, zegge ik^(*), wier naem eene Rosse betekent, is eene afbeelding van die geene, die onder de Wet zyn, welke van den berg Sinaï in Arabiën gegeven werd, in welks woestynen de Hagarenen, die van Ishmaël afstammen, verblyf gekregen hebben; en dit beantwoordt in de Gelykenis aen den staet van het tegenwoordig Jerusalem, dat met haere kinderen in een staat van dienstbaarheit is, in onderwerping staende aen zo veele Plegtige waernemingen, en onder het vonnis der wrake op het begaen der minste moedwillige overtreding, 't welk de grootste kracht heeft, om een laege en slaefsche vreze te verwekken.

Maer het Jerusalem hier boven, of die Hemelsche Maetschappy, waertoe allen, die gelooven, zoo Jooden als Heidenen, gekomen zyn, vereenigd zynde onder de nieuwe en betere Bedeeling van het Euangelie-Verbond, is de vrye vrouw, beantwoordende aen Sarah, uit hoofde van dat verheven karakter en den hoogeren stact, tot welke dit ons invoert, en is waerlyk onzer aller Moeder^(†);

(*) ‘Deze Hagar zegge ik] Het lidwoordie γαρ kan hier geenzins deszelfs gewoone kracht hebben, naerdien men den Apostel zeer zou te kort doen, met te onderstellen, dat hy dus wilde redeneeren, de berg Sinaï is Hagar, - Want deze Hagar is de berg Sinaï. Het moet daerom hier het zelfde betekenen, als zegge ik, en alleen een inleiding behelzen, ter herhaling van het denkbeeld, dat de Apostel zoekt in te prenten; gelyk het dikwils elders voorkomt. Vergelykt Rom. III. 2. en XV. 27.’

(†) ‘Jerusalem hier boven, enz.] Sommige hebben gedacht, dat de Apostel hier een bewys oppert, om de vryheit der Christelyke Kerk te toonen, uit het groote getal haerer bekeerlingen, 't welk de waerneeming van veele der Mosaïsche Geboden onmogelyk zou gemaekt hebben; maer die aenduiding, zoo ze bedoeld ware, zou zeer duister geweest zyn. Redelyker is het te besluiten, dat hy ziet op den vryen aert van 't Christendom, die zig door vergelyking met het Joodendom zeer gereed opdoet, en het zeer gepast maekt, in de opheldering dezer zinspelinge, de vrye vrouw, te weten Sarah, aen te merken, als vertonende onder deze edele gedaente de Kerk van christus.’

[p. 412]

waeraen wy alle, als Christenen, behooren, en, uit kracht onzer betrekkinge tot haer, zyn we niet alleen tegenwoordig in een meer vrye en gelukkige gesteldheid, maer worden erfgenaemen, even als Isaäk was, van de beloften die god aen onzen Vader Abraham geliefde te doen.

En daer is een plaets in Jesaiah's Voorzegboek, die natuurlyk zoo een gedachte inboezemt; want daer is geschreven^(*), met opzicht tot de grootere vryheit en uit-

(*) ‘Want daer is geschreven.] Mr. pearce beeft een geleerde en schrandere Verhandeling, (agter zyne Uitbreiding van den brief aen de Philippensen,) om te bewyzen, dat de Apostel hier beweert, dat Jesaiah, in de plaets, die hy uit zyn Voorzegboek aenhaelt, de zinnebeeldige overeenkomst aenwyst, tusschen de Christen-Kerk en Sarah, waerop hy in deze Afdeeling bouwt. Ingevolge hiervan vertaelt deze Oordeelkundige de woorden Ἄτινά εςιν ἀλληγορουμενα, welke dingen zinnebeeldig zyn overgebracht; dat is, met 'er daed tot dezen zin gebracht zyn, door den Propheet; die (gelyk hy zegt) in dit LIVste Hoosdst. 't oog heeft op zekere vrouw, beroemd, om dat zy na lange onvruchtbaarheit kinderen had gekreegen; om te toonen, dat iets diergelyks gebeuren zou, na het lyden en de opstanding van den messiah, waervan hy in het LIIIst. Hoofdst. gesproken had. En aengemerkt hebbende, dat niemand, in het Oude Verbond gemeld, eigenlyk in zoo een tael aengesproken kon worden, dan Sarah, die, met opzicht tot kinderen, de eenzaeme genoemd mogt worden, waer tegen Hagar de getrouwde vrouw en moeder was, acht hy het redelyk, hieruit te besluiten, dat zy door Jesaiah bedoeld was, gelyk Paulus, volgens zyne gedachten, in dezen Tekst staende houdt. - Maer om niet stil te staen op het oneigene dat 'er ligt in Hagar, die alleen een dienstmaegd en bywyf was, de waerdigheid en den naem van de getrouwde vrouw te geven, by tegenstelling van Sarah, de voornaeme vrouw en ontwyselbaere Meestres van 't Huisgezin, denke ik ook, dat het verband in Jesaiah duidelyk toont, dat de Profeet zier. op de toekomende bekeering der Joden, en den aenwas en voorspoed dier gelukkige Natie, na haere langduurende verwerping, als verre overtreffende, alles, wat zy te voren in haeren gunstigsten staet gekend had, Jes. LIV. 6, enz. En daerom verkieze ik deze plaets by Paulus te verklaren, als een zinspeling, liever dan als een bewys; waer door veele zwarigheden en tegenwerpingen weggenemen worden, waervoor ze anders zeer sterk bloot staat. - Wil iemand beweeren, dat zulke zinspelingen van weinig gewigt zyn, zoo zy het genoeg daerop te antwoorden, dat deze zeer in den Joodschen smaek waren, en dat wy ons verzekerd mogen houden, dat de Apostelen bewaerd werden voor iets in dezelve, dat niet volmaekt overeenstemde met de meening van den Geest. In één woord, ik stemme geheel overeen met Mr. chandler, dat dit deel van den Brief niet geschikt was, om den Christelyken Godsdienst te bewyzen, maer den verschillenden aert van dezen met den Joodschen Godsdienst op te helderen, en te toonen, dat niet alle de vl eschlyke Afstammelingen van Abraham, maer alleen zyn geestlyk kroost, erfgenaemen waren, zelfs volgens de gronden, die de Joden zelven zeer gereed zouden toestaen. Ziet chandler of Miracles, pag. 345, 346. en de Verklaring van Dr. sykes stemt hier mede overeen. Vergelykt sykes over de waerheit van den Christelyken Godsdienst [bl. 261-264 der Vertaling]’

[p. 413]

gebreidheit der Kerke in de dagen van messiah^(*): Verheugt u, en zyt by uitstek blyde, gy onvruchtbaere, die een langen tyd niet gedragen hebt; berst uit in lofgezang, en roept luidkeels van vreugde, gy die geen barensnood hebt; want de kinderen der eenzaeme, zoodanig is nu uw gelukkige staet, zyn veel meer, dan van haer, die eenen Man had. De kinderen der Christelyke Kerk, het geestlyk Zaed van de waere Sarah, zullen, (zoo als de Profeet daer aenduidt) overvloedig veel talryker zyn, dan die der Joodsche immer waren; en het geen we thans zien van haere uitbreiding en voorspoed kan ons geloof aenkweeken in haere nog algemeener verspreiding en helderder glans in de laetere dagen.

‘Wy nu, Broeders! op dat ik het gezegde op ons zelven toepasse, zyn, gelyk Isaäk, de kinderen van Abraham, niet naer het vleesch, maer, als uit den Geest geboren, uit kracht der belofte; en dus zyn we Erfgenaemen der zegeningen van het Verbond; 't zy we Joden of Heidenen zyn, ingevolge van ons geloof in christus, en zyn met Hem vereenigd, als het Zaed, waerin verklaerd was, dat alle geslachten der aerde zouden gezegend worden.

Maer, waerlyk, de Gelykenis houdt nog verder stand in dit opzicht; gelyk toen, hy, die naer het vleesch geboren was, te weten, Ishmaël, in wiens geboorte niets was

(*) Jesaiah LIV. 1.

[p. 414]

boven den gemeenen loop der natuur, hem [die] naer den Geest [geboren was,] uitjouwde, beschimpte en dus vervolgde; [Immers dus deed Ishmaël met dien] Isaäk, die als een Geestlyk Zaed voortgebracht was, door de byzondere kracht van gods wonderdadig alvermogen, juist zoo [is het] nu; de vleeschlyke Joden, die het Zaed van Abraham zyn naer het Vleesch, mishandelen en vervolgen de Christenen, die Abrahams Zaed zyn naer den Geest.

Maer wat zegt de Schrift ten hunnen aenzien? De Godspraek strookt met het geval, dat wy nu voor ons hebben; want daer volgt^(*): Werpt de Dienstbaere vrouw en haeren moedwilligen Zoon uit; want de Zoon der Dienstbaere zal niet erven met Isaäk, den Zoon der vrye vrouwe; 't welk, hoe grievend het ook Abraham toescheen, toen het door Sarah gezegd werd, nochtans bevestigd is door het vonnis van god zelven, en bevolen dat het moest geschieden. En op gelyke wyze zullen ook de wederspannige Joden behandeld worden, die, in weerwil van hun geroemde afkomst van Abraham, uit gods Kerk en huisgezin uitgeworpen, ja zichtbaer verdreven, en, als 't ware, door Hem ter deure uitgezet zullen worden, gelyk de schimpende Ishmaël, om het baldadig handelen der geenen, die god voor zyne Verbondskinderen heeft uitverkoren: en het zal hun niet toegelaten worden, met dezen erfgenaemen te zyn der belofte.’

Hier op grond dan de Apostel voorts ene vermaning der geloovigen, om standvastig te zyn, en toe te zien, dat ze, door onderwerping aen de Wet, niet weder onder een slaefsch juk gebragt worden; het welk hy voorstelt, Hoofdst. IV. 31. en V. 1. De oordeelkundige Doddridge hecht dus dit eerste Vers nog aen het voorgaende Hoofdstuk, waermede het zeer duidelyk verknocht is; en daer 't beter voegt, dan aen 't begin van 't volgende Hoofdstuk.

(*) Gen. XXI. 10.