Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 415]

Middelen ter bevestiging en voortplanting van den Christelijken Godsdienst in Nederlands Indië: voor gedragen door den Eerw. grooten Kerkenraad der Nederd. Geref. Gemeente, aan de Hooge Regering te Batavia. Te Haarlem by J. Tydgaat, 1780. In groot octavo 55 bladz.

Naer uitwyzen van dit Geschrift heeft de Hooge Regering van Batavia, de drie Verhandelingen, betreffende de bevestiging en voortplanting van den Ch. Godsdienst in Nederlands Indië, welken door de Hollandsche Maetschappy der Wetenschappen bekroond zyn, aen den opgenoemden Kerkenraad, ter nadere onderzoekinge, overgegeven. Uit het verslag, dat dezelve van 't gedane onderzoek verleent, is 't blykbaer, dat deze Verhandelingen dien Kerkenraad niet zeer voldaen hebben; en dat ze zelfs in die van den Hoogleeraer Hofstede, welken zy anders ten hoogste verheffen, geen volkomen genoegen nemen; dat, volgens het hier voorgestelde grootlyks ontstaet uit des Schryveren gebrek van de noodige kennis der gesteldheid en omstandigheden der Ingezetenen van die Gewesten. Zulks heeft de Leden van dat Eerw. Collegie, zich byzonder ophoudende met des Hoogleeraers Verhandeling, bewoogen, om dit Geschrift te vervaerdigen; waerin ze zich voorstellen te onderzoeken, ‘1. of, en hoe verre het ontwerp van den Professor bestaanbaar zij, dan niet? en 2. of men andere en betere, en in dat geval, welke middelen men tot dat groot en loffelijk werk zou kunnen aanwenden?’ - Nopens het eerste getoond hebbende, dat ze den Hoogleeraer geen byval kunnen geven, deelen ze hunne gedachten betreffende het tweede mede; en wel met dit hoognoodzaeklyk onderscheid; dat ze zich eerst bepalen tot het geen dienen kan, ter bevestiginge van het reeds geplante Christendom aldaer; en dan voorts handelen, over 't geen met het beste vooruitzicht in 't werk gesteld zou kunnen worden, ter verdere voortplantinge van het Christendom in die Gewesten. - Daerbenevens ontvouwen zy, in enige byvoegzelen, hunne bedenkingen over zommige Stukken, die beter afzonderlyk voorgedragen, dan in hunne soort van Memorie ingevlogten konden worden. Te weten; ‘over de middelen, om

[p. 416]

goede Predikanten in genoegzame aantal te krijgen; als mede om de Nederduitsche Taalkunde en de goede opvoeding te bevorderen; mitsgaders omtrent de Schoolen en derzelver Opzienderen, en ten laeste betreffende het oprichten van Collegien, zo hier te Lande als in Indie, ter onderlinge verstandhoudinge.’

Men kan uit al het voorgestelde duidelyk afnemen, dat de Eerw Kerkenraad dit Stuk met zeer veel oplettendheid heeft gade geslagen: en de manier, op welke zy hunne gedachten ontvouwen, duid alleszins aen, dat ze 't zelve met yver ter harte nemen. Hunne voordragt van den staet van den Christelyken Godsdienst, zo verre dezelve aldaer gevestigd heet, toont zeer klaer, dat 'er geen gering redres noodig is, zal die niet geheel vervallen, maer krachtig verbeterd worden. En 't geen ze ons melden wegens de voortplanting van den Godsdienst aldaer doet ons tevens zien, dat het, zo in dit, als in 't eerste geval, aenkomt op Mannen van Oordeel, die, terwyl ze een gevestigd deugdzaem Character bezitten, te gelyk met een standvastigen yver voor de goede zaek bezield zyn. - 'Er ontdekken zich zekerlyk, hoe meer men 't nagaet, vele zwarigheden; intusschen heeft het zyne nuttigheid, dat alles hier te Lande, en in Indië, wederzyds, overwoogen worde; daer 't strekken kan, om de handen in een te doen slaen, tot het beramen en in 't werk stellen van zodanige middelen, op welken men den zegen des Albestierders verwagten mag, ter bevestiginge en verbreidinge van den waren Christelyken Godsdienst.