Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Historisch Onderzoek over de Speelkaarten. Uit het Fransch ver taald. Te Utrecht by H.v. Emenes, 1780. Behalven het Voorbericht 95 bladz. in octavo.

Veelal helt men over tot het denkbeeld, dat het thans gebruikelyke Kaartspel uitgevonden zou zyn, ten gevalle van den Franschen Vorst, Karel den VI, om hem, in zyne zwaarmoedigheid, waarin hy, in den jaare 1392, gevallen was, eene nieuwe soort van uitspanning te verleenen. Dan de Heer Bullet, die dit Historisch Onderzoek in de Fransche taal geschreeven heeft, beweert op vry goeden grond, dat men den tyd deezer uitvindinge eenige jaaren vroeger hebbe te stelien, en wel onder de regeering van deszelfs Voorganger en Vader Karel den V, die in 't jaar 1380 overleed. Hy toont dat 'er reden zyn, die ons tot dat tydstip leiden; en wel byzonder, dat men uit het verbod van Koning Karel den V, nopens de Lotspelen, benevens die van behendigheid, onder welken het Kaartspel niet voorkomt, mag afneemen, dat het zelve diestyds, te weeten in 't jaar 1369, nog niet uitgevonden was. Maar dat het verbod van Jan den I, Koning van Castiiie, betreffende het Kaartspel, in den jaare 1387, aan de andere zyde uitwyst, dat het Kaartspel toen reeds uit Fraakryk in Spanje was overgegaan; des het reeds algemeen geworden ware voor het jaar 1392. Nademaal dit nu eenig tydverloop vereischt, en het niet te veel schynt, daarvoor eene reeks van 10 à 12 jaaren te stellen, zo komt het hem voor, dat men den tyd der uitvindinge na genoeg moge bepaalen, op omtrent vier of vyf jaaren voor den dood van Karel den V. - In de ontvouwinge hier van, voorondersteld hebbende, dat het Kaartspel in Frankryk uitgevonden zy, brengt by verder de bewyzen te berde, die deeze vooronderstelling wettigen; en gaat dan voorts de schikking en 't inzigt van 't Kaartspel na; 't welk egter grootlyks in gissingen bestaat; maar ondertusschen nog al etlyke byzonderheden behelst, die het bovenstaande beweerde begunstigen. - Het geheele onderwerp, 't is waar, is van geen groot aanbelang; dan egter daar 't Kaartspel zo algemeen gewor-

[p. 404]

den zy, verdient deszelfs eerste oorsprong nog al eenige naspooring: en men kan dit Stukje deswegeas, even als men ter uitspanninge speelt, in een uur van uitspannende oefening, ter naspooringe deezer uitvindinge, met genoegen doorbladeren.

Wyders behelst de Fransche uitgave van dit Geschrift nog eenige uitleggingen van Spelen met de Kaart, en daartoe behoorende spreekwyzen; dan de Nederduitsche Vertaaler heeft dezelven meerendeels agterwege gelaaten, om dat ze by onze Natie weinig of niet in gebruik zyn; maakende slegts nog eene korte melding van de spreekwyzen in het onder ons gebruikelyke Piquetten, en het Hombre Spel. - En 't gewagen hiervan herinnert ons, daar wy van dit Artykel stonden af te stappen, eene gissende verklaaring, welke de Heer Vertaaler in eene aanmerking plaatst, raakende de benaaming van Boer, die wy hier te Lande aan den derden persoon in 't Kaartspel geeven, welke ous te aanneemelyk voorkomt, om ze niet nog onder 't oog te brengen.

‘Waervan daen, zegt hy, by ons die naem van Boer gekomen is, aen de derde prent van ieder der vier soorten van kaerten, is my, en ik geloof ook aen elk, onbekend. Doch dewyl veele menschen dien niet den Boer maer den Boef noemen, geloof ik dat dit in onze tael de rechte naem is. Volgens den Heer Bullet heeft men, omtrent de Fransche benaeming Valet, gade te slaen, dat dezelve in de oude Fransche tael geenen knecht, maer eenen jongen Heer betekende. En hier van zegt du Cange, in zyn Glossaire des vieux Mots, achter Ville-bardon, op het woord Valet, dat de derde persoon in de Speelkaerten, die in het Fransch met dien naem genoemd wordt, niet beteekent eenen knecht, maer den jongen Heer, die de Zoon is van den Koning en Koningin. Het woord Boef nu betekent eigenlyk in onze taal een jongetje, en in die betekenis wordt het nog dagelyks door de Duitschers en de Zwitsers gebruikt.’ [Vergel. Kilianus, op 't woord Boef.]