Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

De Nieuwe Reisiger, of Beschryving van de oude en Nieuwe Weereld. Uit het Fransch van den Abt De la Porte. XXIIIste Deel. Behelzende Hangaryen en Oostenryk. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon, 1770, in gr. 8vo. 410 bladz.

De vier eerste Brieven van dit XXIII Deel deezes Nieuwen Reizigers betreffen Hongaryen, de tien overige gaan over Oostenryk. en behandelen deeze Landen, op den trant, waar in de Abt de andere behandeld heeft, en waar van wy reeds menigmaalen, in onze Aankondigingen gewag gemaakt hebben. Naar gewoonte zullen wy er een proefje van opleveren: en neemen daartoe, ten wille van de verandering, zyne Beschryving der Morlakken en Uskoken, die het Zuidelyk deel van Croatie bewoonen.

‘De Morlakken hebben een verschriskelyk gelaet, en gaen altoos gewapend. Zy zyn het, die, in de laetste oorlogen met Frankryk, onder den naem van Panduren, 't welk roovers der groote wegen betekent, zulke groote diensten aen de Koningin van Hongaryen beweezen hebben. Dit is eene reden om hen te beter te doen kennen.

‘De opregtheid en het vertrouwen van dit Volk ontaerten dikwerf in eene ongemeene eenvoudigheid. De Italiaensche Kooplieden, en de bewoonders van den oever der Zee, maken 'er meesten tyds een misbruik van; en de trouw van een hond geldt by 't zelve zoo veel als de trouw van een Italiaen. Des niettegenstaende opent de Morlak, gezellig en edelmoedig gebooren, zyne hut aen den vreemdeling, en geeft hem deel aen alles wat hy heeft. Wanneer hy reist, en zich by lieden van zyne kennisse ophoudt, gaet de oudste dochter van het huis, of de nieuw getrouwde, indien 'er eene is, hem te gemoet, en ontvangt hem met eene kusch. Maer een reiziger van eenen anderen Landaert mag dezelfde gunst niet genieten. De jonge vrouwen verbergen zich dan, of houden zich ingetoogen. In de maeltyden, welken zy elkande over en we-

[p. 353]

der geeven, vinden de armen altoos hun onderhoud: ook vernederen zy zich nooit om eene aelmoes te vragen. De minste oorzaek van blydschap is, over de Morlakken, een voorwendzel om in eenen dag te verkwisten het geene genoeg voor de geheele week zoude zyn. Wyders zyn zy zeer huishoudelyk in alles, wat hen voor schadelykheid der lucht, of de ongematigdheid der jaergetyden, kan beveiligen. Zy zyn gewoon, wanneer zy slyk ontmoeten, hunne schoenen uit te trekken, uit vreeze van ze te bederven, en wan eer het regent blootshoofd te gaen, om hunne muts niet nat te maken.

‘Deeze lieden staen naer eene juiste naeuwkeurigheid in het houden van hunne beloften. Een Schuldenaer overtreedt zelden den voorschreven tyd: en, in geval van eene onoverkomelyke noodzaeklykheid, begeeft hy zich naer zynen schuldeischer met een geschenk, om eenig uitstel van hem te verwerven. De vriendschap is onverbreeklyk by de Morlakken; zy maken 'er een punt van Godsdienst van; en deze knoop wordt aen den voet der altaeren toegehaeld. De Sclavonische Kerkgewoonte heeft een byzonderen zegen, om twee Vrienden, in tegenwoordigheid van al het Volk, plegtig te vereenigen. De mans, onder hen door eene die gelyke plegtigheid verbonden, noemen elkander halve broeders, en de vrouwen halve zusters. De pligten van dezen geheiligden band zyn zynen vriend, in alle gelegenheid, en in alle zyne behoeften, te helpen. De voorbeelden der geenen, die hun leven voor hunnen vriend gewaegd hebben, zyn niet zeldzaem in dezen landaert. In tegendeel zyn de vyandschappen zoo duurzaem, dat zy van vader tot zoon overgaen, en zich tot in de verste nageslachten vereeuwigen. Een hunner spreekwoorden zegt dat hy, die verzuimt zich te wreeken, zich niet kan heiligen: en het zelfde woord dient onder hen en de heiligmaking en de wraek uit te drukken. Een moorder is genoodzaekt van oord tot oord te dwalen om zich te onttrekken aen de woede der geenen, die hem vervolgen. Indien hy hunne navorschingen heeft kunnen ontsnappen, tracht hy, na voorzigtiglyk eenige jaren te hebben laten verloopen, den vrede te verkrygen, door bei betalen van eene geldsomme, die door bemiddelaers wordt vastgesteld.

‘Deze Vo ken zyn ongemeen bygeloovig, en gelooven aen spookzels, duivelskunstenaers, toovenaers en damplichten. De oude vrouwen vermeten zich verscheiden betooveringen te doen, waer van de voornaemste is de melk van de koeijen hunner nabuuren af te wenden, om zich een grooter overvloed daer van te bezorgen; maer men vindt andere tooveressen, die het vermogen hebben om deze verzweringen [lees bezweeringen] te verbreken, en wie hun, die in het hoofd zoude krygen, hier omtrent den minsten twyfel te slaen.

‘De onnozelheid en natuurlyke vryheid van het herderlyke leeven houden nog stand onder de Morlakken. Een fraeije dochter, die eenen man ontmoet, omhelst hem met toegenegenheid,

[p. 354]

zonder dat iemand daer op iets te zeggen vindt. Niets is gemeener dan deze wederzydsche omhelzingen van Mannen en Vrouwen, tot zelf aan de poort der Kerken. De dochters zyn zeer zorgvuldig ten opzigt van haer hulsel vóór haer huwelyk; maer vervolgens geven zy zich over aen eene onzinnelykheid, die de verachting, welke hare mannen voor haer hebben, zeer wel regtvaerdigt. Echter zyn zy, hoe opgecierd zy zyn, nog zeer walgelyk, dewyl de boter, waermede hy hare hairen besmeeren, een' zeer onaengenamen reuk voortbrengt. De kleeding der vrouwen verandert, volgens den oord en stand der persoonen. De getrouwden zyn onderscheiden door de versiersels van het hoofd, waer op zyslechts een' effen neusdoek mogen hebben; maer men laet haer de keur der kleuren. De dochters hebben eene scharlaken muts, van welke gemeenlyk eene breede sluyer afhangt, die tot op de schouders afdaelt.

‘Wanneer eene jonge persoon ten huwelyk gevraegd wordt, vergaderen de grysaerts der twee huisgezinnen, en handelen over de voorwaerden, en het is zeldzaem als men haer weigert. Het verzoek eens ingewilligd zynde, zien de jonge lieden elkanderen; en, indien zy elkanderen niet mishagen, wordt het huwelyk aenstonds gesloten. De mannen behandelen hunne vrouwen met zoo veel verachtinge, dat zy nimmer van haer spreeken, zonder te voren het voorschrist van verschooninge, behoudens uwe eer, te gebruiken. Zy dulden haer niet in hun bed, en de vrouwen moeten op den grond slapen, en gehoorzamen als men haer roept. Zy veranderen niet van leefregel en staken hare vermoeidheden noch loopen, wanneer zy bevrucht zyn. Somtyds zelfs verlossen zy in het open veld, heffen zelfs haer kind op, wasschen het in de eerste beek, welke zy ontmoeten, dragen het naer huis, en keeren, den volgenden dag, wederom tot haer' gewonen arbeid. Men bakert deeze kinders in slechte lakens, en zy blyven dus den tyd van vier maenden kwalyk bezorgd. Vervolgens laet men ze in de hut en in de velden, gaende aldaer in het gezelschap hunner moeder, die hen zoogt tot eene nieuwe zwangerheid. Zy brengen hunne eerste jongheid in de bosschen met het bewaren van het Vee door, en oefenen zich, geduurende dien tyd, met het maken van geringe werkstukken: als fluiten en schalen, met verscheiden plat Beeldwerk versierd, tot welken zy niets anders dan het mes gebruiken. Deze siguren, schoon wonderlyk samengesteld, zouden in enze steden niet veracht worden.

‘De geronnen melk is het gewoone voedzel der Morlakken. Zy maken 'er zelfs een versche kaes van, waer van de wei hun tot drank dient. Deze kaes, in boter gebraden, is het beste gerecht, 't welk zy een gaat, die hun schielyk overvalt, kunnen voorzetten. Zy maken geen gebruik van brood, op onze wys gebakken; maer van ons meel maken zy verscheide wafels, en leven van alle soorten van moeskruiden. Zender zich op de kunsten toe te leggen, hebben zy eenige kennis van de verwen,

[p. 355]

en hunne kleuren zyn niet te verachten. Zy verwen zwart met esschenschorssen, welken zy acht dagen lang met yzervylzel gesmolten houden. Men roemt insgelyks het schoone blaeuw, 't welk zy uit wilde latuw, in zuiver loch gewassen, weeten te trekken. Deze volken, om de magt der Turken te ontwyken, zyn uit Albanie zich in dit landschap komen verschuilen. Zy houden zich bezig met het voedzel en de zorg van het Vee, en belyden den Griekschen Godsdienst.

‘De Uskoken hebben de grootste Zeeroovers van de Adriatische Zee geweest. Het is een ruw en wild volk, van eene hooge gestalte, kloekmoedig, maer zeer genegen tot rooverye. Zyne tael is die der Walachyers, en zyne Godsdienst dien der Grieken. Eenige volgen den Roomschen eerdienst. Zy doopen hunne kinders niet dan op een' zekeren ouderdom, en begeeven zich eerst aen het nachtmael op acht- en twintig of dertig jaren. Hun naem komt van Scoco, 't welk vlugtende betekent. De Keizer gaf hun een verblyf in Kroatie; maer dewyl zy wanorde aenrechtten, verbande men hen in het gebergte van Karniole.