Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Beschryving van een Mineralogisch Zak-Laboratorium, benevens van het gebruik der Blaaspyp in de Mineralogie, door G.v. Engestrom. Uit het Engelsch vertaald, en met eenige Aanmerkingen, en bygevoegde Werktuigjes vermeerderd, door J. Esdré, A.L.M. et Phil. Doct. Voorzien met eene beredenerende Voorreden van J. le Francq van Berkhey, Med. Doct. Lector Hist. Natur. aan 's Lands Hooge School binnen Leyden enz. Te Leyden by F. de Does, Pz. 1780. In groot octavo 77 bladz.

Nademaal de Mineralogie, of Berg- of Delf-stofkunde, zo wel haare aangenaamheid als nuttigheid heeft, is 't nog al eenigzins te verwonderen, dat 'er in ons Vaderland zo weinigen zyn, die zig op het verzamelen, en inzonderheid op het beoefenen, van de Mineralen toeleggen. En 't is dus niet vreemd, dat de Heer Berkhey, die deezen tak der Natuurlyke Historie, vooral niet minder dan eenigen anderen, beoefend heeft, by gelegenheid der uitgave van het hier bovengemelde Geschrift zig verledigt tot het schryven eener Voorreden, welke alleszins strekt, om onze leergierige Vaderlanders te noopen en aan te moedigen, om 'er meerder werks van te maaken, en zig byzonderlyk op de kennis der Scheikundige Proeven toe te leggen. 's Mans Voorreden vordert de oplettendheid der Natuuronderzoekeren; en zy, die regt smaak krygen in de Mineralogie, zullen zig met vrugt kunnen bedienen, van de daarnevens gevoegde onderrigting voor de Liefhebbers der Bergstofkunde, overgenomen uit de Voorreden van den geleerden Heer Engelbronner, voor den doorwrogten Catalogus van 't ryke Kabinet van wylen den Heer Gril. En zy, die zig door 't een en 't ander geleid vinden, om hunne oefenzugt in deeze Weetenschap voort te zetten, zullen de moeite van den Heer Esdré, in 't vertaalen en vermeerderen deezer Beschryvinge van een Mineralogisch Zaklaboratori-

[p. 338]

um, enz. als een voor hun zeer aangenaam geschenk, dankelyk erkennen; voor zo verre dit Stukje hun een juist verslag geeft, van eene gemaklyke byeenverzameling der vereischte Werktuigen, en van derzelver gebruik.

Dit Geschrift behelst, na eene voorafgaande onderrigting, nopens de wyze, op welke men de Mineralogie behoort te beoefenen, eene naauwkeurige beschryving van de vereischte Werktuigen, om, door middel van Vuur, of op een stuk Houtskool, met de geconcentreerde Vlam van eene Kaars, door eene Blaaspyp aangedreeven, proeven op de Mineraalische Lichaamen te doen, en van derzelver beknopte verzameling in eene Doos, die ligtlyk op Reis mede gevoerd kan worden; van waar ze den naam voert van een Mineralogisch Zaklaboratorium, of draagbaar Stookhuis. En even zo ontmoet men wat laater eene soortgelyke beschryving van een klein kistje; dat een tweede Stuk van dit Zaklaboratorium uitmaaken kan; behelzende het noodige tot het doen van proeven, door Ontbinding; waarby nog komt de beschryving van een Waschbakje, in 't welke de Mineraalen, (vooral Ertzen) van den anderen gescheiden, en van de aanhangende Steenstoffen, door water, afgewasschen kunnen worden. Alle deeze werktuigen, en derzelver schikking in de daartoe gemaakte Kistjes, worden in eene nevensgaande Plaat duidelyk vertoond; en men berigt ons, dat zodanig een Zaklaboratorium, tot een civilen prys, te bestellen zy, by den Heer Gerrit Schoemaker, beminnaar en beoefenaar der Werktuigkunde en Scheikunde te Leyden. Voorts verleent ons de Autheur een volledig verslag van het gebruik dier Werktuigen, en 't geen men, omtrent daartoe behoorende handgreepen, op verschillende stoffen, in agt heeft te neemen. - Onder het vertaalen van dit Geschrift, en het appliceeren der regels, bevond de kundige Esdré wel dra, dat men deezen toestel, zonder belemmering, nog wel met eenige Werktuigjes kon vermeerderen, die aan de beoefening der Mineralogie nut en gemak zouden aanbrengen; 't welk hem bewoogen heeft 'er eenige aantekeningen daar toe betrekkelyk by te voegen. Ze zyn, gelyk hy in de Voorreden zegt, byzonder geschikt, ‘ter ontdekkinge van sommigen der uiterlyke kenmerken van de Mineraalen, by voorbeeld, in hoe ver de Delf-

[p. 339]

stof de Polysting toelaat, dan niet. (2.) hoedanig de couleur zy, die een zeker Ertz geeft, wanneer die gewreven wordt. (3.) of een Mineraal Yzer in zich houdt. (4.) of een Yzer-Ertz een natuurlyke Magneet zy, dan niet, en dergelyke meer.’

‘Zo ik niet de beknoptheid van het Laboratorium vervolgt zyn Ed., allezins in het oog had moeten houden, om te voldoen aan de benaaming en het oogmerk, had ik nog verscheiden andere werktuigjes, hoedanig men die in een groot Laboratorium aantreft, 'er kunnen byvoegen. Maar een Liefhebber, welke zich niet bekreunt aan den omslag in het vervoeren, zou nog verscheide Scheikundige Werktuigen, (doch in een kleiner vorm gebragt,) by zyn Laboratorium kunnen voegen, en zoude zich dan ook, als een derde gedeelte van het Laboratorium, kunnen bedienen van een klein draagbaar Stookfornuisje, met zyn Keteltje, Glazen, Helm, Koelvat, enz. en het zelve doen werken, door middel van één, twee, of meer vlammen van een Lamp. Men zou hieromtrent het Plan en Model kunnen volgen van het handelbaar Stookketeltje, 't welk de Heer Nollet ons opgeeft en beschryft, in zyne Natuurk. Lessen, IVde D. 2de St. p. 730-734. - Dewyl dit Werktuig met zyn toebehooren van geen grooten omslag is, zou men het zelve in een klein kistje, om het te vervoeren, kunnen insluiten; dus zou men niet alleen een Mineralogisch, maar zelfs ook een Scheikundig Laboratorium met zich kunnen voeren, om eenige voldoende Proeven in 't werk te stellen.’