Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 95]

De Christelyke Godsdienst, betoogd, door de Opstanding van J. Christus, door H. Ditton, in zyn leven Leeraar in de Wiskonst in het Hospitaal van Christus te Londen. Uit het Fransch vertaald. Tweede Druk. Geheel op nieuw overzien en verbeeterd, onder het opzigt van, en verrykt met, eene Voorreden door P. Nieuwland, Leeraar der hervormde Gemeente in 's Hage. In 's Gravenhage by J. Munnikhuizen en Plaat in Comp. 1779. Behalven het Voorwerk 448 bladz. in gr. octavo.

Van den eersten aenvang af, dat dit Betoog van den Christelyken Godsdienst, op een wiskundig redenerenden trant ingericht, het licht zage, droeg het by uitstek de algemene toejuiching der Christenen weg; en het is, na alles, wat men zedert dien tyd, nopens dit gewigtig onderwerp, door de drukpers gemeen gemaekt hebbe, ook hier te Lande met het hoogste regt, onder hen, bestendig in groote achting gebleven. De bepaelde en bondig aeneengeschakelde redeneerwyze van den wiskundigen Ditton, die het Ongeloof nooit onderstond, door eene beredeneerde wederlegging, krachtloos te maken, heeft dit Geschrift ene soort van voorrang gegeven dien 't ook nog heden behoud; daer 't op eene overtuigelyke wyze toont, hoe sterk de zedelyke klaarblyklykheid voor den Christelyken Godsdienst pleite. 't Is des niet vreemd, dat men, den eersten Druk der Nederduitsche Vertalinge uitverkogt zynde, en de verspreide Exemplaren op de openbare Verkoopingen gretig gezogt ziende, beslooten heeft, om dit Werk ten twedenmale op de pers te leggen; zonder eenige andere verandering in het zelve te maken, dan de overzetting op nieuw na te gaen, en den styl, naar den tegenwoordigen smaek, te verbeteren. - Uit hoofde der bovengemelde bekendheid van, en hoogachting voor, dit Geschrift, zou het enigermate overbodig kunnen schynen, by deze twede Uitgave, nog eenig verslag van deszelfs inhoud te geven; dan de voortreflykheid des Werks noopt ons, ten gevalle van hun, die 't nog niet mogten kennen, deszelfs beloop te ontvouwen. En wy hebben ons voorgesteld hier in merendeels gebruik te maken van de eigen bewoordingen dezer Vertalinge; ten einde den des begeerigen Lezer de behulpzame hand te bieden, om deze overzetting te gereeder met de voorgaende te vergelyken.

[p. 96]

Het Werk bestaet uit drie voorname Hoofddelen. In 't eerste gedeelte bepaelt zich de Hoogleeraer, tot het ontvouwen van het gewigt dezes onderwerps, en de noodzaeklykheid, zo voor Ongeloovigen als Geloovigen, om met alle ernst oprechtlyk te onderzoeken, of Jezus waerlyk uit de dooden opgestaen zy, dan niet? - Voorts schikt hy het tweede Deel ter verklaringe der gronden van betooginge der waerheid van 's Heillands Opstanding; nopens welk onderwerp hy aenvanglyk deze twee Voorstellen maekt.

‘I. De Opstanding van jesus christus is gegrond op Bewijzen van dat Geschredstuk, welke op ons eene verplichting leggen, om daar in eene volkomene zekerheid te erkennen. En zulks op alle menschen, aan welken die Bewijzen behoorlijk zijn voorgesteld, en die bekwaam zijn, om dezelve volgens de goede en gezonde Redenkonst te wikken en te weegen.

II. Dat het, (volstrekt te spreeken,) onmegelijk is, dat het Opperweezen, wiens Alwijze en geheel goede Voorzienigheid het bestier heeft over alle de uitkomsten, en die eene bijzondere zorg draagt over het gene 'er omgaat onder de Zedelijke Schepzelen: Dat het, zeg ik, onmogelijk is, dat God ooit zou toelaaten, dat een plompe leugen zou hebben, alle de bewyzen van waarheid; zo dat zy alle de hoedanigheden zoude hebben om de Zedelijke Schepselen te brengen, in eene onvermijdelyke verplichting, om die leugen te gelooven.’

Om deze twee Voorstellen, in ene geregelde orde, op ene bondige en overtuigende manier te bewyzen, neemt hy de volgende schikking in acht.

‘1. Bepaalt hij de Hoedanigheid van een Bewijs, welks Blijkbaarheid noodzaaklijk elk verplicht, om 'er in te berusten, die slechts bekwaam is, om het te bevatten, wanneer het met alle zijne kracht, en in zijn behoorlijk daglicht, aan hem wordt voorgesteld.

2. Betoogt hij, dat een Bewijs, 't welk met zoodanig eene Blijkbaarheid verzeld is, elk in eene dadelijke en noodzaakelijke verplichting stelt, om daarin te berusten, die maar bekwaam is om het te bevatten, en aan wien hetzelve behoorlijk is voorgesteld.

3. Toont hij aan, de onmogelijkheid, dat de Voorzienigheid het bedrog zoodanig zou begunstigen, dat zij het zelve zou ondersteunen, met eene diergelijke klaarblijke-

[p. 97]

lijkheid: of, ('t welk op het zelfde uitkomt,) dat zij zou toestaan, dat dezelve daardoor ondersteund zou worden.

4. En eindelijk doet hij zien, dat de Opstanding van jesus christus gegrond is, op een Bewijs, 't welk alle merktekens en alle hoedanigheden heeft van zulk eene baarblijkelijkheid, welke het menschelijk verstand in de onvermijdelijke noodzakelijkheid stelt, om daarin te be rusten.’

De drie eerste opgemelde Voorstellen handelt de Hoogleeraer af, in het tweede gedeelte van dit zyn Werk; en hy gaet daerop, in het derde of laetste, over, om het vierde Voorstel te betoogen, of de bewyzen van dit Geschiedstuk aen te toonen; waerin hy deze orde houd.

‘1. Onderzoekt hij van stuk tot stuk de redenen, waarop de Christenen hunne Belijdenis van de Opstanding van jesus christus grondvesten. Of, (om het anders uit te drukken;) hij levert die Beginsels op, uit welke de Christenen besluiten, dat jesus waarlyk is opgestaan van de Dooden.

2. Onderzoekt hij, of de Christenen daaruit wel redenkavelen. Dat is, of de bewijzen, die hen tot dit geloof beweegen, alle de merktekenen van blijkbaarheid hebben, die het verstand onvermijdelijk verplichten, om daar in te berusten.

3. Eindelijk stelt hij zich voor, na de redenen van het geloof der Christenen, en van het ongeloof der Deïsten, wel onderzogt en met malkanderen vergeleeken te hebben, zonder eenzijdigheid te wikken, de gevolgen van het Geloof der Eersten, en van het Ongeloof der Laatsten’.

Met het afloopen hiervan maekt de Hoogleeraer zyn besluit op, en toont, door ene beknopte te samentrekking van het voorgedragene, dat de Opstanding van jesus christus geen bedrog, maer in tegendeel ene allerzekerste Waerheid zy: waerop hy dan den Deïsten onder 't oog brengt, wat zy doen moeten, indien zy deze betooging willen ondernemen te wederleggen. - Verder geeft hem het ontvouwen der gevolgen, die uit de waerheid van 's Heillands Opstanding, zo in de bespiegeling als in de beoefening, voortspruiten, nog aenleiding ter wederlegginge van dezulken, die zo sterk pleiten, voor de

[p. 98]

zuivere en onbaetzoekende Godsdienstige Liefde; dat ze het ten kwade duiden, wanneer men, gelyk onze Autheur ook doet, uit de zekerheid der zalige Opstandinge der Godvruchtigen, gegrond op de waerheid van 's Heillands Opstanding, ene sterke aenspooring ter Heiligmakinge poogt af te leiden: schoon men hier in het voetspoor van Paulus 1 Cor. XV. 58. volge. - Ten laetste besluit de Schryver zyn Werk met ene kortbondige aenmerking, over het Leerstuk der Wederopstandige des Vleesches; inzonderheid geschikt, om te doen zien, dat het de zaek der Deïsten niet zy, over deze stoffe het Vonnis te stryken.