Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 89]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Oude Voorspellingen aangaande den Messias en deszelven Openbaaringe, opgehelderd, en toegepast op den Heere Jesus en zyn Euangelium, in eenige Leerredenen, door J. Stinstra, Leeraar der Doopsgezinden te Harlingen. Eerste Deel. Te Harlingen by V.v.d. Plaats 1779. Behalven de Voorreden, en eene Nareden, 517 bladz. in gr. Octavo.

In vroegere dagen lei men den Doopsgezinden veelal ten laste, dat ze te weinig werks maekten van de Schriften des Ouden Verbonds; en 't is, schoon de beschuldiging wel eens te sterk gedreven wierd, niet te ontkennen, dat verscheiden onder hen 'er maer al te veel gelegenheid toe gaven. Dan zedert dat de Doopsgezinden zich meer op de beoefening der beschavende Weetenschappen toegeleid hebben, en dat inzonderheid de wyze van studeren onder hunne Leeraers grootlyks veranderd zy, is deze beschuldiging van tyd tot tyd afgenomen, en thans genoegzaem vervallen. Met dit alles is 't echter opmerkelyk, dat men, onder 't aental der Schryveren dier Gezintheid, niet slechts van de voorige maer ook van de latere dagen, genen ontmoet, die zich met opzet verledigden, tot het naspooren van den rechten zin der aloude Godspraken: 'er zyn ons altans gene Doopsgezinde Schryvers bekend, van welken men tot nog zeggen kon, dat ze zich bepaeldlyk op dit stuk toegeleid, en 'er in openbaren druk doorslaende blyken van gegeven hebben. - Edoch, schynen ze dus in dit opzicht wat achterlyk geweest te zyn; het werk, dat één hunner beroemdste Leeraren, de Eerwaerde Stinstra, in dezen onderneemt, en waervan wy het eerste Deel hier aenkondigen, is vry wel geschikt, om ter vergoedinge daer van te strekken; te meer, nadien het alleszins blyken geeft van 's Mans noeste arbeidzaemheid, en bekwaemheid, zo ten opzichte van het Tael- en Oud-

[p. 90]

heid- als van het Oordeelkundige, ter behandelinge van het Prophetische Woord.

Zyn Eerwaerde namelyk heeft, gelyk hy ons in de Voorreden meld, al voor enigen tyd bepaeld, om zyne aendacht wat byzonderer te vestigen, op de oude Voorspellingen nopens den Messias; en de hand aen 't werk geslagen, om te beproeven, of hy in die oude stukken nog enig nieuw licht zou kunnen opspooren, en de nevels van twyfeling, welken omtrent het een of ander stuk by dezen en genen belemmering baren, min of meer verdryven. Het gedane onderzoek, waerin hy zich voorgesteld heeft, met alle oplettenheid, onpartydigheid en voorzichtigheid te werk te gaen, is by hem van dien uitslag geweest, dat hy voor zich, met meer gewisheid dan voorheen, over dit onderwerp oordele, en zich geruster stelle, omtrent de regelrechte en letterlyke bedoeling op onzen Zaligmaker en Godsdienst, in vele Godspraken, die aen anderen daeromtrent twyfelachtig voorkomen. En zulks heeft zyn Eerwaerden te gereder doen besluiten, om zyne deswegens voorgedragen Leerredenen door den druk gemeen te maken, of ze ook dienen mogten, om by anderen eenig meerder licht te verspreiden over ene stoffe, welke by velen nog nevelachtig, zo niet geheel duister is. Met dit oogmerk deelt hy hier aenvanglyk zestien Leerredenen mede; welken de volgende Godspraken ten onderwerpe van overweging hebben. Gen. III. 15. IX. 26, 27. XXII. 18. XLIX. 10. Deut. XVIII. 15-19. 2 Sam. XXIII. 1-5. Ps. XVI. 10. II. 6-8. en den geheelen CXden, mitsgaders den gantschen XXIIsten Psalm; waer van de eerste in twee, en de laetste in zes Leerredenen afgehandeld word.

Wat de uitvoering dezer Leerredenen betreft, de letterkundige verklaring der Godspraken geeft alomme blyken van een gezet arbeidzaem oordeelkundig onderzoek; de aenwyzing der vervullinge geschied met ene juiste naeuwkeurigheid, en de gevolgen, uit het behandelde onderwerp, zo ter leringe als ter betrachtinge, afgeleid, worden met een manlyken ernst voorgedragen. - Omtrent de letterlyke verklaring, welke hier, in zo verre het byzonder oogmerk van dezen arbeid is, de ernstigste poogingen aen te wenden, om een meerder licht over deze Godspraken te verspreiden, byzonder in aenmerking komt, staet ons te melden, dat de Eerwaerde Stinstra,

[p. 91]

in navolging veler Geleerden, (vooral van dezen laetsten tyd, in welken men dit deel der Taelkunde vlytiger dan voorhenen beoefend heeft,) ter naspooringe van den zin der Hebreeuwsche uitdrukkingen, ook de andere Oostersche Talen te hulpe roept. Mitsgaders dat hy dien Oordeelkundigen van vroeger en later tyd toevalt, welken beweren, dat de Joodsche Afschryvers der Godgewyde Boeken niet altoos zo ten uiterste naeuwkeurig geweest zyn, als velen wel wanen. In gevolge hier van vind hy zich gevrymoedigd, om te onderstellen dat 'er fouten in den Hebreeuwschen Text ingesloopen zyn, en dat het hem des, even als anderen, geoorlofd zy, poogingen aen te wenden, om dien te verbeteren en te regt te brengen, niet slechts met behulp van Handschriften en oude Overzettingen; maer ook, met op ene bescheiden en omzichtige wyze, te gissen, naer ene betere lezing, dan 'er in de gedrukte Bybels gevonden word. - Uit dien hoofde wykt zyne vertaling, en de daerop gevestigde verklaring dezer Godspraken, nu en dan wel eens van den gewoonen weg; 't welk deze Leerredenen te meer een onderwerp van overweging maekt, voor deskundigen, die in staet zyn, om, op Tael- en Oudheidkundige gronden, na te gaen, in hoe verre die bedenkingen wel gevestigd, en dus geschikt zyn, om die Godspraken te beter in derzelver waerachtig licht te stellen. - Ver het meerendeel van 's Mans Toehoorderen was zekerlyk niet bekwaem om op zulke gronden over zyne Leerredenen te oordelen; en hy heeft ze vermoedelyk ook daerom indiervoege opgesteld en voorgedragen dat hy zyne Toehoorders met die soort van kundigheden geenzins lastig valle. Zonder hen te vermoeien met tael- en oudheidkundige aenmerkingen, of het wikken en wegen van vele verschillende uitleggingen, ontvouwt hy zyne denkbeelden over den zin der Godsprake, en stelt een oplettend Toehoorder, door nevensgaende oordeelkundige aenmerkingen, in staet, om na te gaen, in hoe verre het bygebragte, naer deszelfs eigen oordeel, al of niet beantwoorde aen het oogmerk des Schryvers, en het gantsche verband van deszelfs Voorstel. De Leerredenen op die wyze ook uitgegeven, alleenlyk, ten gevalle inzonderheid van Letterkundigen, hier en daer met enige ophelderende aentekeningen vermeerderd, kunnen des, schoon het nagaen van 't bovengemelde alleen de

[p. 92]

zaek van Letterkundigen zy, in 't algemeen van alle Bybelminnaers met vrucht doorbladerd worden; om, door een nader onderzoek van het Prophetisch Woord, en de opmerkzaemheid op deszelfs vervulling, te meer in 't geloof versterkt, en tot ene geloovige gehoorzaemheid opgewekt te worden.

Gemerkt wy, by de afgifte van een volgend Deel wel gelegenheid zullen hebben, om den Lezer ene proeve van deze uitvoering der Leerredenen onder 't oog te brengen, zullen wy ons voor tegenwoordig daer toe niet verledigen; maer liever nog een beknopt verflag geven, van den inhoud der Nareden, welke de Eerwaerde Stinstra tot een slot van dit eerste Deel geplaetst heeft.

Zyn Eerwaerde oordeelt dus verre de Godspraken rakende den Messias ontvouwd te hebben, welker overweging in zyn Plan viel, staende het tydbestek, van Adam tot op David. Maer hy begrypt gereedlyk dat velen hier een grooter aental van Godspraken zouden plaetzen, en zich ligtlyk verwonderen, dat hy geen gewag van dezelven maekt; 't welk hem beweegt om rede van deze hun zo schynbare achterlating te geven. Behalven dat ze niet behoorden tot het Plan, dat hy zich voorgesteld had, moesten 'er, gelyk hy te kennen geeft, velen van die beoogde Godspraken noodwendig achterblyven, om dat hy zich niet vereenigen kan, niet alleen met hun die byna alles in de Schriften des Ouden Verbonds tot de dagen van het Nieuwe Testament overbrengen, maer ook met hun, die, aen verscheiden Godspraken, een tweërleien, een letterlyken en geestlyken, zin hechten. Nadien zyn Eerwaerde gene Voorzeggingen voor Godspraken aengaende den Messias houd, dan zulken, die geen ander voorwerp betreffen, maer, volgens zyne gedachten, rechtstreeks, en in den letterlyken zin, op denzelven doelen; en hy zich inzonderheid tot het overwegen van zulke Godspraken bepaeld had; zo kon 't niet anders wezen, of hy moest ene menigte van Voorzeggingen, waerop anderen het oog vestigen, als ongemerkt voorbygaen. - Verwondert men zich, dit alles toegevende, echter nog over het achterlaten van enige Voorzeggingen, welken men gemeenlyk acht rechtstreeks, en in den eersten zin, tot Christus en het Euangelie te behooren; en aen welken misschien nog enige opheldering, om dat volkomen te doen blyken, zou kunnen ge-

[p. 93]

geven worden; zo geeft zyn Eerwaerde denzulken het volgende antwoord. ‘Maar, indien ik mij hiertoe niet in staat bevond, ware dit niet genoeg ter mijner verschooninge, dat ik mijne handen daar van af gehouden hebbe? Billijkerwijze kan men niet van iemand eischen, dat hij uitvoere 't geen boven zijn vermogen is: Dwaasheid zou het zijn, dat iemand, van zijn onvermogen bewust, dit ondername. En ik wil gaarn bekennen, geen doorzigt genoeg te hebben, omtrent veele Propheetische stukken, om daaraan zo veel ligt te geeven, als mij zelven voldoen kan, of daaromtrent met genoegzaame waarschijnelijkheid iets te kunnen bepaalen, of zij tot den Messias behooren, dan niet. Ik kan zelf niet ontkennen, dat verscheidene van de zodanige na ernstig overleg mij hebben doen overhellen, om aan den laatstgemelden kant de meeste waarschijnelijkheid te stellen. Wil men, omtrent eenige van dezelve de redenen van dit mijn bedunken weeten, ik ben ook niet weigeragtig om dezelve hier kortlijk te verklaaren: op dat dus blijken moge, dat ik, in het agterlaaten van dezelve, niet enkel redenlooze opvatting en vooroordeel gevolgd hebbe.’

Ter aenwyzinge hier van meld zyn Eerwaerde kortlyk, hoe hy denke, over Job XIX. 23. en verv. Num. XXIV. 17. Ps. VIII. 5-7. XL. XLV. LXVIII. LXIX. LXXII. XCVI en CIX; mitsgaders den CXXXIIsten en LXXXIXsten Psalm. Omtrent deze twee laetste Zangstukken, staet hy gereedlyk toe, dat derzelver Dichters daerin gewag maken van de belofte aen David gedaen, nopens den Messias, die uit hem stond voort te komen^(*); doch daer uit volgt, zynes oordeels, niet, dat deze Psalmen nieuwe beloften of voorspellingen van Gods wegen aengaende de komst en het Koningryk van den Messias, behelzen. Maer wat

(*) Te weten, de belofte, door Propheet Nathan, in Gods naem, den Koning aengekondigd, 2 Sam. VII. 11. en verv. welke belofte de Koning hoogschatte als een eeuwig, in alles wel geordineerd en bewaerd verbond, waerin al zyn heil en lust was, gelyk hy zich uitdrukt 2 Sam. XXIII. 5: waermede hy op de komste van den Messias oogde; zo als de Eerwaerde Stinstra in zyne Leerreden over deze betuiging des Konings getoond heeft.

[p. 94]

de voorheen genoemde plaetzen betreft, desaengaende toont zyn Eerwaerde, dat 'er, zo als 't hem voorkomt gewigtige reden zyn om dezelven niet op den Messias over te brengen; en met meer waerschynlykheid te beweren, dat ze op geheel andere omstandigheden en gevallen betrekking hebben. - ‘Misschien zijn 'er,’ vervolgt onze Schryver, met het afloopen zyner Narede, ‘misschien zijn 'er, behalven de bijgebragte, nog meer andere stukken van deezen aart. Dog uit het reedsgemelde kan men ligtelijk gewaar worden, dat ik redenen gehad hebbe, die mijzelven voldoen konden, waarom ik deeze en andere niet als ontwijfelbaare en regelrechte verkondigingen, aangaande den Messias en het H. Euangelium van onzen Heere Jesus hebbe aangevoerd, en dat ik dezelve niet bij den sleur overgeslaagen hebbe. Kunnen de bijgebragte redenen niet zo goed voldoen aan anderen; dit zal mij geenzins verwonderen: Elk kundig Christen gebruike hieromtrent opregtlijk en vrijlijk zijn eigen oordeel, gelijk ik gedaan hebbe. De bedenkingen, welke over dusdanige onderwerpen vallen, zijn zo menigvuldig, men ziet dezelve met zo ongelijke oogen, en van zo veele verscheidene kanten in, dat het niet wel mogelijk is, dat men alle het zelve spoor houde, al legt men zig daarop toe met allen ernst en liefde tot de waarheid. Den geenen die veel grooter voorraad van dusdanige voorzeggingen meenen te vinden, misgunne ik dien overvloed niet. Zij, hoope ik, zullen het mij ook niet kwaalijk neemen, dat ik mij met minder vergenoege: Terwijl wij beide hierin overeenkoomen, dat de voorraad deezer blijken, met die, welke ik vervolgens nog hoope aan te voeren, uit de laatere Propheeten, voor de waarheid des Euangeliums den onpartydigen genoegzaam is.’