Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Zedelyke bedenkingen.

Wanneer 'er eene mengeling van verwarde harstogten, in den mensch ontstaat, dan vervangen vrees en hoop, beurtelings de ziel; en de mensch word nu ginds, dan herwaards, heen gesleept. - Gelukkig hy, die eene sterkte en bedaardheid van Geest bezit, waar door hy deze aanvallen moedig weêrstaan kan.

Men schrikt, wanneer men meent, dat zyn hart aangename denkbeelden en ontwaarwordingen, waar mede het vervuld is geworden, staat te verliezen, en in deszelfs plaats onaangename staat te ontvangen. De mensch tragt dan zichzelven te ontvlugten, maar 't zyn iedele pogingen. - Eenige graden Lydzaamheid en Geduld zyn de eenige hulpmiddelen tegens deze kwaal.

Dankbare menschen doen het menschdom eer aan; maar ondankbaren onteren het geslagt der redelyke wezens.

Een schielyk voorval bedwelmt ons veeltyds, zodanig, dat men, als het blydschap moet aanbrengen, die niet toonen kan; en als het droefheid verwekt, dezelve voor een poos agterblyft.

Onze ogen zyn wel eens de tolken van ons hart, en ze spreken op dien tyd kragtiger, dan onze tong, schoon zy geen geluid geven.

[p. 377]

Elk mensch behoorde te overwegen, dat de Algoede Schepper nooit te vergeefsch iemand uitmuntende gaven schenkt. Velen bezitten waarlyk eene edelmoedige Ziel, bezitten menschlievenheid, en zouden in Deugden uitschitteren; dan, of beslommerd in de werelsche goederen, of overrompeld door de Vermaken en Wellustigheden, worden die schoone gaven veelal in hun verduisterd, of by zommigen ten eenemaal uitgedoofd.

Kan iemand wel meêr begeren, om naar de Wereld gelukkig to wezen, dan een genoegen te smaken, dat uit de grootheid en verhevenheid van de Ziel voortspruit? Zulk een blyft gelukkig, al schoon hem Wederwaardigheden mogten aanvallen; hoewel hy met tegenheden te worstelen hebbe. In 't midden van dit alles blyft hy gelukkig; om dat zyn geweten hem over gene Wandaden beschuldigt, en hy een vooruitzigt heeft op een kort lyden, en eenen altoosdurenden Gelukstaat.

Het hevigste lyden, en de grootste Wellusten hebben dit met elkanderen gemeen, dat zy doorgaans zeer kort van duur zyn.

Indien iemand een geluk verliest, bykans even schielyk als hy het ontvangt, dan is het verlies een dubbel ongeluk.

Wanneer men reikhalzend, dog met eene zeer flauwe hoop, naar een perzoon of zaak verlangt, dan vermeerdert ieder verslonden ogenblik de benauwdheid van den boezem, en vervult het hart met de hevigste ontroeringen. - Vertoeft de gewenschte zaak, 'er valt eene verdubbeling van angst op het hart: vooral indien ons geluk of ongeluk grootlyks van dezelve af hangt.

Niets treft een gemoed, tot weldaden genegen, meêr, dan de erkentenis. Alle onaangename gewaarwordingen verdwynen door dezelve; en de Ziel ruimt alle plaatzen in aan de strelendste aandoeningen.

Iemand, die zich niet dan een jammerlyk lot kan voorstellen, ziet zyn toekomend niet dan met de ysselykste benauwdheid, en ontroering des harten, te gemoete; en yst tegen het ogenblik van deszelfs verschyning.

Men kan uit het karakter van één eenig mensch dat eener gansche Natie niet opmaken. Eén schurk maakt alle menschen niet ondeugend; en één deugdzame kan eene gansche Natie niet braaf maken.

Het is niet wel mogelyk te begrypen, dat 'er eene Maatschappy zou kunnen zyn, die ten eenemaal uit schurken bestaat. Hoe verdorven een Volk ook wezen moge, altyd zyn 'er nog eenige deugdzamen onder; en dezen schitteren uit, even gelyk een kostelyke Diamant, onder de onedele gesteenten; want deugden zyn des te treffender, hoe minder zy algemeen zyn. - Zoo is het in een min of meer bedorven staat; maar als de Deugd meer algemeen is, dan kunnen alleen byzondere Deugden

[p. 378]

recht treffen; en deze zyn dan ook te treffender, naar mate ze minder algemeen zyn.

Eene zaak, waarop men eenen hoogen prys stelt, te moeten derven, is veel ongelukkiger, dan dezelve nimmer bezeten te hebben; en naar mate men aandoenelyker zy, des te treffender is het verlies.

Waarom zou ons het Leven en de Zamenleving niet welgevallig zyn, als men in dezelve veel deugd ziet uitblinken? Nooit verlaat men de Wereld, en het Leven, met meer tegenzin, dan by zulke gelegenheden.

Zomtyds kan een Volk tot een hogen trap van dienstbaarheid en slaverny gebragt worden: maar eindelyk de dienstbaarheid moede, en poogingen doende, om het juk van dienstbaarheid af te schudden, kan men verzekerd zyn, dat de Tiran, vroeg of laat, 'er onder moet, ten ware hy het gansche land wilde verwoesten.

Verzwakking, en daarop volgende veragting van den Godsdienst, bederf en verbastering van Zeden, door het overnemen veler gebreken der Naburen; verkwisting, pragt en weelde, hebben doorgaans ten gevolge, den ondergang van het gansche land; om dat het gunstige omstandigheden zyn voorandere Volken, om het te overheerschen.

Onder de kenmerken der echte leringen van den waren Godsdienst zyn ook dezen te tellen. Zy offeren den mensch op aan de eer van zynen Schepper; en onderwerpen hem aan zyne bevelen en geboden. Zy doen het hart gehoorzamen aan de Wetten, en beweren hier door de beste orde. In de beoefende leer der Zedekunde hellen zy eer naar eene gestrenge dan naar eene slappe Zedekunde over. Zy strekken tot een teugel voor de hartstogten en driften. - Zy beuren den mensch in rampspoeden en wederwaardigheden op; en strekken eindelyk om hem in den tyd gelukkig, en in de eeuwigheid zalig te maken.

Het is niet wel mogelyk, dat iemand, dien een onverwagt en treffend geluk schielyk overkomt, het zelve in eens ten eenenmaal volkomen overzien kan. Dit breid de aangename gewaarwordingen van het zelve uit; en hoe langer wy werk vinden, om het ten eenemaal te overzien, des te langer houden onze aangename gewaarwordingen aan; daar zy in tegendeel schielyk verdwynen in een geluk, dat wy in eens overzien.

Wanneer men Weldaden bewyst, zonder daarom aangezogt te worden, dan oefenen ze eene verdubbelde kragt op hen die ze outvangen; mits dat ze Zielen bezitten, welke voor aandoeningen vatbaar zyn.

In de Wereld word het Lot zeer onderscheiden uitgedeeld. Zy die het minst waardig zyn, die het minst verdienen, valt wel eens, en al dikwils, een schoon lot te beurt. De vergeldingen geschieden in de Wereld zelden evenredig aan de verdiensten. - De grootste bekwaamheden worden niet altyd voorge-

[p. 379]

trokken, noch de braafste en deugdzaamste verkozen. De ondeugd zegepraalt niet zelden over de Deugd. Zy, die de verhevenste dengden bezitten, worstelen wel eens met een drom van tegenheden, van ongelukken, en jammerlyke wederwaardigheden; terwyl hun, die vele ondeugden in den boezem koesteren, alles mede loopt. - Een bewys voorwaar, dat de Deugd een beter en duurzamer loon vordert, dan een Aardsch; 't geen ras vergaat, en aan duizende wisselvalligheden onderworpen is.

Hem, wien een ongeval treft, kan men 't geenzins kwalyk nemen, als het treffend en gevoelig is, dat hy er ook dadelyk, op de gevoeligste wyze, door aangedaan worde; anders zou het eene ongevoeligheid aanduiden, welke misdadig, en ten eenemaal af te keuren is. Ook is het een kristelyke pligt, dat anderen daar in deel nemen. - Intusschen vordert Gods woord tevens, dat een Kristen zig bevlytige om alle menschelyke gebeurtenissen standvastig, en met gelatenheid, te verdragen.

Zulken, van welken men eene groote verwagting heeft, hebben deeze verwagting aan te merken; als de scherpste en oplettendste Toezienster. Alle hunne bedryven tog worden uit dien hoofde, op het nauwkeurigste, gadegeslagen, en slegts één wanbedryf kan dikwils al de opgevatte hoop van verwagting in rook doen verdwynen.

Ongelukkige tyden, rampen en wederwaardigheden maken veelal de beste en deugdzaamste menschen. Voorspoed verwekt dikwils onagtzaamheid; en men ziet niet zelden de grootste gebreken heerschen onder een Volk, dat gezegend is. Het schynt dat de mensch voor rampen het gevoeligst, en voor voorspoed min aandoenelyk zy.

Hy, die in ongelukken gestort, de vereischte middels niet weet aan te wenden om zynen staat te verbeteren, is gelyk aan een onbedreven Geneesheer, die zynen kranken verkeerde geneesmiddelen doet inzwelgen, (en hoe dikwils gebeurt dit niet helaas!) Hy verergert de Ziekte, waar mede de Goede Natuur niet zelden iets beters voorhad.

Hy, aan wien de gulden middelmaat, om zich van twee uitersten af te houden, onbekend is, en dus de middelmaat niet weet te houden, word gestadig gints en herwaards geslingerd; valt van het een uiterste op het ander; stoot van de eene Klip op de andere; even gelyk een Schip, zonder Roer of Stuurman, door de golvende baren en de loeijende winden ginds en herwaards geslingerd word.

Die zich aan de Ledigheid, aan de Luiheid overgeeft, geest zich over aan de rykste bron van alle kwaad.

Waar is de woonplaats van het waar genoegen, tot het welk de ziel zich neigt? Is zy aan het Hof te zoeken? - Neen. Is zy door de schatten te verkrygen? Neen. Noch hoogheid, noch rykdommen kunnen het waar genoegen aanbrengen. Is zy in den middelbaren staat? Dees is 'er gewis geschikter voor. Dan de

[p. 380]

onrust kwelt den zulken ook - De Woonplaats van zuiver genoegen is alleen by de hoogste Wysheid te winden.

Men vervalt niet zelden tot uitspoorige dwaasheden, als men naar uitschitterende daden streeft, en geen kragt van geest genoeg bezit, om ze uit te voeren.

Zwaarmoedige gedagten grieven het hart; ze zyn eene Ziekte, en voor de Ziel en voor het lighaam; zy ondermynen de gezondheid, verstoren alle rust, en ontrooven de Ziel hare edele vermogens van werken. - Zy spannen, met één woord, alles aan om alle waar genoegen te verbannen.

Moedeloosheid en vertwyfeling maken den mensch het jammerlykst Slagtoffer van het rampzaligst ongeluk.

Elk mensch moet iets hebben tot zyne uitspanning; gelukkig zo de Ondeugd zyne uitspanning niet word.

c.v.d.g.