Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

[p. 222]

Eenige byzonderheden wegens den winter de lente deezes jaars 1779.
Door W. van Barneveld, Apothecar te Amsterdam, Medelid van het Provinciaal Utrechts Genootschap.

De ongemeene vrugtbaarheid, en voordeelige gesteltenisse van dit voorjaar, met betrekkinge tot al het groeibaare des aardryks, in ons Climaat vooral, byna zonder voorbeeld, spoorde my aan, om de volgende aantekeningen te doen. Kunnen dezelven van geene weezenlyke nuttigheid zyn, ter ophelderinge van dit natuurlyk verschynzel, ze zullen nogtans, zo ik vertrouwe, mogen dienen, om ons tot verwondering en erkentenis op te leiden; of men mag ze in allen gevalle aanmerken, als aantekeningen eener gebeurtenisse, die wel waardig is, at men dezelve voor de vergetelheid behoede, en, ten dienste der Nakomelingen, der nagedagtenisse aanbeveele.

De algemeene Liefhebbery, in het waarneemen der Lugtsgesteldheid maakt het byna onnoodig te melden, dat de Thermometer, als wy eenige weinige dagen in January uitzonderen, in deezen Winter naauwelyks op het Vriespunt gestaan heeft; en het verschrikkelyk onwede, op den laatsten dag des afgeloopen Jaars, behoef ik zekerlyk niemand breeder te herinneren. Ook is het overbekend, dat men bykans nooit zo weinig Regen of Sneeuw, in deeze Winter- en Lentemaanden, zag vallen. Genoeg zy het, nopens de Lugtsgesteldheid in 't algemeen, het volgende, wegens den stand des Thermometers en Barometers, in dat tydsverloop, nog by te brengen. De hoogste Thermometer was in Jan. den 29^sten 45, en den 31^sten 46 gr. - in Febr. den 18^den 57, den 27^sten 58½, den 28^sten 60 en 61 gr. - in Maart den 25^sten 60, den 26^sten 62, den 27^sten 63 gr. - in April den 4^den 68, den 5^den 70, den 14^den 68, den 15^den 73½, den 19^den 69, en den 20^sten 66 gr. - De Middelbaare Stand des Thermometers was over 't geheel in Jan. 35 20/90. Febr. 45 30/90. Maart 46 85/90. April 53 4/90, daar, op andere Jaaren, volgens een Tafel van des kundigen, de Middelmaat is in Jan. 34 66/90. Febr. 37 26/90. Maart 40 53/90. April 47. May 54 45/90. Dus zyn de Maanden Febr. Maart en April door een gerekent, warmer geweest dan anders Maart, April

[p. 223]

en May. - In den Jaare 1750 schynt de Maand Maart dooreen iets warmer dan in dit Jaar geweest te zyn; maar Febr. is omtrent 1¼, en April omtrent ½ gr. warmer geweest, dan tot hier toe is aangetekend. De doorgaans gelyke en ongemeen hooge stand van den Barometer, geduurende deezen tyd des Jaars, is geene van de geringste byzonderheden.

Het zagte weder heeft de Muggen en Vliegen toegelaaten, den gantschen Winter by ons te verkeeren. - In 't begin van February, zag ik, op zekeren helderen dag, gansche zwermen muggen op verschillende plaatsen byeen. Misschien hebben wy 'er ook aan toe te schryven, dat wy de Schol zo vroegtydig aan de Vismarkt zagen verkoopen. Maar zekerder is het, dat de Leeuwerik, door dit aangenaame Saisoen, uitgelokt wierd, om vroeger dan naar gewoonte te zingen. Volgens het getuigenis van een myner Vrienden uit Diemen, liet de Leeuwerik zyn verheugend gezang, reeds den 29 January, aldaar in de lugt hooren: en men heeft my uit Gelderland berigt, dat hy aldaar nog vroeger gehoord is.

Den 21 February, heeft men den Oje aar te Hattem waargenomen; doch in den Diemermeer is hy den 12 Maart eerst gezien.

In de Veenen, by Woubrugge en de Oude Wetering van waar jaarlyks aan onze Groenmarkt, de eerste, op den blooten grond gegroeide, peultjes gebragt worden, hadden deezen den 23 en 24^sten February reeds bloeisem; die op zekeren nagt door de Vorst verlooren ging. Dan in 't begin van Maart bloeiden dezelven vry eenpaarig. Een verschynzel, van 't welke de Natuur, volgens het getuigenis der Oudste Lieden, op dergelyken tyd, aldaar nimmer een voorbeeld getoond had.

Ter zelfder tyd, bloeiden reeds verscheiden zoorten van Hyacinthen te Haarlem.

In het midden van Maart, schooten eenigen Kikvorschen, die ik den Winter over bewaard had, in een Glas, hun Sperma: en omtrent vier weeken laater, vond ik in het Weidland, langs de Slooten, hier en daar een jong Kikvorschje; ten blyke dat dit Gedierte in het Land hun Sperma nog eerder geschooten moet hebben. By deeze gelegenheid vond ik in het Gras, dat elders een half voet lang was, zo veele vliegende Insecten als in het midden van den Zomer; het welk my deed ver-

[p. 224]

moeden, dat 'er reeds Insecten in het water zouden zyn. En, inderdaad, ik ontdekte terstond, met het Microscoop, in het Regenwater de Raderdiertjes: vervolgens het Slootwater onderzoekende, mislukte het my niet, 'er zeer veel zoorten uit te scheppen: als daar zyn geschulpte Raderdiertjes, Water-luizen, zogenaamde Water-torretjes, Slangetjes, Krabbeldiertjes, en een menigte Muggediertjes, in onderscheiden staat van gedaantewisseling.

De 18^den Maart, vond ik, in eene mande Taraxicum, verscheiden Bloemen en Bloemeknoppen; daar men anders deeze plant, als dan, zeer zeldzaam, boven den grond ziet uitspruiten.

De ongemeen tedere Zwaluwe vloog, den 24^sten Maart, by veele Boeren, reeds uit en in hunne Stallen; en ik zag 'er op den 1^sten. April, verscheiden aan den Diemerbrug, by den daar woonenden Rietdekker, bezig, met hunne Nesten in de Riethoopen te maaken. Dit verschynzel, was, op dien tyd des jaars, volgens het verhaal der Lieden aldaar woonende, zo vreemd, dat het zonder voorbeeld scheene te zyn.

Den 26^sten dito, zag iemand myner bekenden een bont Capelletje; en drie dagen daar na, vloog een Hommel by myne Glazen.

Den 4^den April, wierd op veele plaatsen in deeze Stad, de Nieuwe Gras-boter verkogt. En schoon, gelyk bekend is, hier mede wel eens bedrog gepleegd worde, is het egter zeker, dat veele Boeren in Holland hunne Melkbeesten, vóór het midden der Maand April, in het Land gejaagd hadden, na dat het jonge Vee, reeds eenige weeken, geweid had.

Uit Vriesland en Overyssel, heeft men my berigt, dat de meeste beesten aldaar, vóór dien dag, reeds in de weide gingen. 'Er zyn zelfs Boeren geweest, die sommig jong Vee en Paarden, den Winter door, in het Land lieten loopen.

Op deezen dag, zyn de eerste, op den blooten grond gegroeide, Aspargien, aan de Groenmarkt ter koop gebragt; en twee dagen daaraan de eerste Kroppen terwyl op den 16^den April de eerste Kroppen gebragt zyn, welken nog in dit Jaar^(a) gezaaid waren.

(a) Men dient te weeten, dat de eerste Kroppen, van welke hier, gesproken word, in 't Najaar des voorigen Jaars, planten zyn geweest, die onder opstaand riet overwinterd hebben.

[p. 225]

In verscheiden Tuinen, zo hier als op andere plaatsen, bloeiden nu reeds de Aardbeijen. - Op deezen of den voorigen dag, zoude te Hattem de Meykever zyn waargenomen; dog dit berigt is my om eenige reden, wat twyffelagtig voorgekoomen.

Den 7^den April, heb ik geen Boom in, noch buiten, deeze Stad, by den weg, of in de Tuinen, aangetroffen, die aan zyne Bladen niet kon onderscheiden worden. - De Doornhaagen waren zo groen, als in het midden van den Zomer; de Lindeboom stond in vollen Blad; de Castanjeboom begon te bloeijen; de Eyken Moerbeziënboomen waren aan hunne uitkomende blaadjes te kennen; de Wyngaard, over de Zon staande, had Looten van een voet lang, voorzien van tien of twaalf Bladen, nevens eenige druivetrosjes, die gezet waren. Intusschen is deeze laatste, wegens den tyd, zo zeldzaame vertooning, reeds in het midden van Maart, aan een warmen Muur te Aalsmeer waargenomen. De Meykersen hadden meest overal uitgebloeid; terwyl de Morellen en Appelboomen, vry eenpaarig, in vollen bloei stonden. Ik zag op deezen dag te Overdiemen een Vlierboom bloeijen, en voorzien van eene menigte bloemknoppen, die eerlang stonden uit te breeken. Geen Raapzaad werd gezien dat niet bloeide. Het weidland was wit van Madelieven. Het riet hier en daar anderhalf voet hoog. De Myrrhis major (wilde Kervel) vond ik in den Diemermeer, by den weg, ter hoogte van 5 voeten.

De Vogelen hebben zich mede naar het aangenaame Saisoen geschikt; eenige Jongens te Hattem beroofden, op den 1sten April, een Ravennest, van de daarin zynde jonge Ravens. De broeityd der kleine Vogeltjes, die doorgaans met Mey gerekend word te beginnen, was, volgens berigt van daar, in 't gemeen drie weeken vroeger dan in andere Jaaren; zelfs broeide het Kwikstaartje en het Roodborstje, schoon de Koekkoek, die genoodzaakt is, in derzelver nesten haare Eijeren te leggen, toen aldaar nog niet vernomen was.

Den 10den April, zag ik, dat de meeste Besseboomen uitgebloeid, en hunne Bessen gezet hadden; dat de Abricozen zo groot waren, als eene maatige graauwen Erwt.

Op deezen dag, vond ik Rupsen van veelerleie soort, op alle Appel- en Peereboomen, die ik tot dat einde onderzogt hebbe.

[p. 226]

Den 12den, is te Aalsmeer de Nagtegaal hoord op denzelfden dag te Haarlem; als mede op dien, den voorigen, of den volgenden dag, te Hattem.

Den 14den, heb een Pylstaart gezien; welke anders zelden voor de Maand Juny vernomen word.

Heden heb ik, onder de Geneeskundige Planten, op den blooten grond, zien bloeijen: Primula Veris, Acetosella, Ruta, Rosmarinus, Cochlearia, Viola tricolor, Asarum, Scrophularia minor, Doronicum romanum, Pulmonaria, Cheiri, Carui; en in den Bloemknop staan, Asperula odorata, Aquilegia, Chelidonium majus, Sigillum Salomonis, Rhaburbarum, Poeonia Mas et Foemina, en Pimpinella; de Taraxicum had reeds lang gebloeid, en was nog bezig; de Viola, Vinca pervinca, Aristolochia cava, hadden reeds daar mede gedaan. Het Sigillum was 2½ voet, en de Lupulus tot een mans hoogte opgewassen; de Patientia was van een blad voorzien, met zyn steel, drie voeten lang; even ongemeen vond ik de Fraxinella en Parietaria.

Den 19 dito, zyn de eerste, op den blooten grond gegroe de, Peulen, uit de gemelde Veenen aan onze Groenmarkt gebragt. Dit is, wegens den tyd, even zo vreemd, als wegens derzelver hoeveelheid. Niemand weet een voorbeeld, dat 'er voor de eerste maal 34, en voor de tweede maal byna 250 pond Peulen gebragt wierden, even zo min, als dat dit op den 19 en 23sten April gebeurde.

Volgens inhoud der berigten, hebben de Boeren, in 't gemeen, drie weeken vroeger, dan in andere Jaaren, hun Land toebereid. 'Er zyn te Hattem Lieden, die den 15 Maart al Aard-appelen geplant hebben. Ook is my van daar berigt, dat de Aard-appelen, door de zagtheid van 't Saisoen, in de Kelders nieuwe Aard-appels geteeld hebben; sommige zo groot als Castanjes, als waren ze op het Land voortgebragt.

Den 26sten dito, zag ik groene Kruisbessen, aan de Markt ter koop brengen.

Den 28 dito, zag ik een Hagedoorntak draagen, Hagelwit van Bloeizem.

Ik zou deeze Lyst met een aantal van diergelyke zaaken kunnen vermeerderen; dan, daar het myn oogmerk slegts was, om den zagten Winter en de vrugtbaa e Lente van dit Jaar eenigzins te schetsen, dunkt my, dat het

[p. 227]

bygebragte genoeg zal zyn, om 'er meer uit af te leiden. Het is, ik erken het, niet onwaarschynelyk, dat ik wel iets heb aangetekend; 't welk men op denzelfden tyd, in een ander jaar, ook gezien heeft: dan met dit alles is uit het gemelde ten overvloede op te maaken, dat dit Voorjaar by uitstek gunstig geweest zy.

Amst. den 5 May 1779.