Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Antwoord om te dienen op den voorgaanden brief.
Door de Heer Darquier.

Myn Heer!

Ik heb met veele genoegen geleezen den Brief van den Heer Tondu, over de Noorderlichten. Hy spreekt van twee bekende stelzels over de oorzaak van dit verschynzel; waarvan hy 't eene met reden aan den overleeden Heer de Mairan, dien beminnelyken en zedigen Philosooph, toeschryft; welke der weetenschappen en fraaije letteren zo veel eers aangedaan heeft. Dan hy noemt den Autheur van het tweede stelzel niet.

Ik meen 'er eenig recht op te hebben; naardien ik, op den 22sten April 1752, in eene openbaare vergadering

[p. 212]

van onze Academie, eene Dissertatie voorlas in welke ik, na dat ik verscheidene van myne waar eemingen over het Noorderlicht hadde bygebragt, byzonder die van den 3den February 1750, (welke de Heer de Mairan, in wiens handen zy kwam, in de tweede uitgave van zyne verhandeling, van aangelenheid noemt, de Electriciteit tot eene oorzaak van dit verschynzel stelde. Ik heb van deeze waarneemingen een uitvoeriger bericht gegeeven, op Bladz. 22. van myn Astronomisch Journaal, in 400. uitgekomen te Avignon in 1777. Ik gaf in de Dissertatie, van den 2 ten April 1752, de benaaming van Pool-Noorderlicht aan dit verschynzel, om dat Don Antonio d'Ulloa, een der Spaansche Officieren, benevens anderen, geschikt tot de meeting der Aarde te Peru, tegenwoordig Chef d'Escadre van zyne Catholyke Majesteit, den 12den December 1750, schreef, ‘dat hy, by de Zuidpool, Noorderlichten had gezien, geheel overeenkomstig met die, welke wy in onze luchtsstreeken waarneemen’

Ik zeg niet, dat ik de eenige Autheur van deeze onderstelling ben; maar ik beweer alleen, tot dien tyd toe, niets gezien te hebben, noch gedrukt, noch geschreven, dat 'er eenige melding van maakt. Voor 't overige zou de onderstelling van Alexander Volta, die het aan de ontvlammende lucht toeschryft, de voorkeur wel konnen verdienen

Schoon ik van harte overtuigd ben, dat wy de oorzaak van eenig natuurkundig uitwerkzel zelfs het allereenvoudigste niet kennen, ja 'er niet gegrond naa raaden bunnen, belet zulks echter niet, de verstandige Berspiegelingen van onze hedendaagsche Natuurkundigen te bewonderen. Ik beschouwze, niet als stelzels, om wezentlyke Systemaas op te bouwen; maar als hulpmiddelen, om ze hooger te verheffen, en ons gezicht verder te brengen; als werktuigen ontdekkende, die aan onze beschouwingen zouden ontglipt zyn. Ik ben &c.

Deze waarnemingen waren reets door my vertaald en afgeschreeven, wanneer ik, in de Haarlemsche Courant, het volgende Articul vond.

‘St. oedenroode, (Meyery s' Hertogenbosch,) den 25 Maart. Deezen avond omtrent één kwartier na 7 Uuren, zag men hier, met een zeer heldere

[p. 213]

Lucht, een grooten vuurigen Bol, die met zyn sterken glans de Maan verdoofde; doch de gantsche Lucht als een geweldige Blixemstraal geheel verlichtte. Dezelve uit het Zuid-Oosten, passeerde over ons toppunt, met de snelheid van een Vuurpyl, en vloog in een rechten lyn voort, naar het Noord-westen, tot omtrent 25 graaden boven onzen Horizon, alwaar men denzelven in verscheiden stukken zag van een bersten, en vervolgens verdwynen ruim één minuut daarna hoorde men een zwaaren Donderslag, even als een van verre opkomend Onwêer.’

Ik zou dit Bericht niet uitgeschreven hebben, dewyl het op ons onderwerp geen betrekking altoos schynt te hebben; indien miet het volgende my daar toe aanleiding had gegeven. - Op denzelfden avond, en by maar ten zelfden tyde, van den Vuur-bal te Oedenroode, had men alhier dat bloedrood Noorderlicht, waar van ik hier voren in myne Aantekening heb gewag gemaakt. Het stuk vordert zekerlyk de bespiegelingen van een Wysgeer, die het verband der oorzaaken en gewrogten weet na te gaan; welke bekwaamheid ik my niet vermeet te bezitten.

g.h.e.