Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

[p. 69]

Beschryving van een toestel, geschikt, om met een vlieger, veilig, electrische proeven te neemen.
Door J. Rechter, Physisch Instrumentmaaker te Delft.

Wanneer de Natuurkundigen ontdekt hadden, dat, by eene Donderachtige Luchtsgesteldheid, de Electriciteit van den Dampkring of der wolken, door gepunte metaalen Roeden, op verheven plaatzen vry gesteld, verzameld, en naar de aarde konde worden afgeleid; begreep men terstond, dat de hoogst geplaatste staaven het meeste Electril Vuur zouden afvoeren; en hier om was men bedacht, dezelve tot eene aanmerkelyke hoogte in den Dampkring te brengen. Zo dra men zich zulks voorstelde, nam men in overweeging, of het niet te verrichten zoude zyn, door middel van Vliegers; en de Heer b. franklin in America, benevens de Heer de romas in Vrankryk, waren de eerste, die, byna gelyktydig, den Electriken Vlieger oplaatende, bestaan dorsten, met den zelven de gewesten des Donders te naderen, en met de Blixemstoffe, uit de wolken naar beneden debragt, Proeven te neemen.

De Hr. franklin liet zyn Vlieger alleen aan een Hennepen Koord op, waar aan hy een Sleutel hong, aan welks einde een zyden snoer wierd gehegt, om dus den Vlieger en het Koord vry te stellen. Op deeze wyze leidde hy zo veel Electriciteit af, byzonder wanneer het Hennepen Koord door den Regen vogtig, en dus meer leidende gemaakt wierd, dat hy uit den steutel vonken trekken, en aan denzelven eene bekleede Vles laaden konde^(a). - Doch de Hr. de romas, een koperen Citerdraad om het Hennepen Koord van zynen Vlieger gesponnen hebbende, bragt, uit de over den Vlieger dryvende Donderwolken, zo veel Electrik Vuur naar beneden, dat het hem voor 't vervolg bedagtzaam deede zyn. Het bleek naamlyk ten duidelykste, dat, by het neemen van zodanige Proeven, niet alleen de uiterste omzigtigheid behoorde in acht genoomen te worden, wilde men zich

(a) Uitgezegte Verhandelingen, &c. 1ste Deel pag. 617.

[p. 70]

niet aan zeer veel gevaar blootstellen; maar ook, dat men zich van genoegzaame behoedmiddelen moest voorzien, geschikt om het Blixemvuur, waar mede het Vlieger-koord belaaden wierd, eenen weg naar de Aarde te verschaffen, zonder dat de Proefneemer gevaar liep, dat het zich een doorgang door zyn lighaam zogte.

On den 7 July A^o. 1753, de Lucht met Donderwolken bezet zynde, liet hy zynen Vlieger aan een koord van 780 voeten lengte, ter hoogte van omtrent 550 voeten, op. - In den beginne bespeurde hy geene zeer sterke Electriciteit, zo dat hy en de omstanders, uit eene Blikken Buis, aan het VI gertouw gehangen, met de hand vonken trokken. Doch by het eerde naderen van de onweêsbui, wierd de Electrike kracht, byna op één ogenblik, zo sterk, dat de romas eene vonk met de knokkel uit de Buis trekkende, zulk eenen allergeweldigsten schok ontving, dat zyn geheel lichaam 'er door met stuiptrekkende beweegingen wierd aangedaan; des hy vervolgens niet weder dorste bestaan, de vonkon met de hand te verwekken.

Hy had zich daarop een werktuigje vervaardigd, het welk hy den Verwekker noemde; bestaande uit eene glazen Buis van 13 duimen lengte; hebbende aan het eind een Blikken Pypje, van het welk een Kettingje tot op den grond afhing. Met dit werktuigje de Blikken Buis aan het Vlieger-touw naderende, sprongen uit dezelve, op den afstand van 4 en 6 duimen, niet alleen vonken van eene aanmerkelyke grootte af; maar ook schooten 'er, de Electriciteit vervolgens nog vermeerderende, op meer dan een voet afstands, vuurstraalen, met een zeer sterk geluid, uit de Buis, welke meer dan 3 duimen lang waren, en de dikte van 3 linien hadden.

Intusschen gevoelde de Hr. de romas op zyn aangezicht, schoon hy meer dan 3, en vervolgens, meer dan 5 voeten, van het Vlieger-touw afstonde, de uitvloeijende Electriciteit; verwekkende hem de verbeelding, als wierd 'er een Spinneweb tegen zyn aangezicht bewoogen. - Het niet langer veilig oordeelende, met het genoemde werktuig vonken te trekken, week hy te rug; en waarschuwde de omstanders, zich ook van het Vlieger-koord te verwyderen. En eerlang wierd de Electrike kracht, de wind meer opsteekende en de Vlieger hooger ryzende, zo geweldig, dat 3 Stroohalmen, op

[p. 71]

den grond onder de Blikken Buis leggende, door dezelve wierden aangetrokken; waar op eene ontlasting der Electrike stoffe naaroden grond volgde, gelykende een driewerf herhaalden ratelenden Donderslag, terwyl 'er een Vuurstraal gezien wierd, ter lengte van 8 duimen, en van byna een half duim dikte. - Het strootje, langs het welk de ontlasting geschied was, liep vervolgens zeer gezwind, langs het Vlieger-touw, naar boven, wordende nu aangetrokken, dan afgestooten; wanneer telkens vuurvlammen met luidruchtige slagen uit het Vlieger-touw voortkwamen.

Kort na deeze lorbarsting volgde eene tweede en derde, niet minde geweldig dan de eerste; zynde de vuurstraalen groote dan de voorige, en van een nog sterker geluidedergezeld. - Midderwyl wierd 'er een onophoudelyk gedruis, als dat van een der grootste Smits Blaasbakgen, op een fel brandend Koolen-vuur werkende, aan het Vlieger-touw gehoord, en om hetzelve wierd een Cylinder van licht, 3 of 4 duimen middellyns hebbende, aanhoudend gezien; welke waarschynelyk ter dikte van 4 of 5 voeten zich zoude vertoond hebben, Indien het Daglicht zulks niet had verhinderd.

Toen de Vlieger ten laatste gevallen was, vond men, onder de Blikken Buls, een gat in den grond, van een duim diepte, en een half duim wyd, naastdenkelyk gemaakt door de groote vuurstraalen, by de losbarstingen uit de Buis geschooten.

By eene andere Proefneeming, op den 16 Augt. A^o. 1757, geduurende een middeimaatig onweder, zynde de Vlieger, met een Koord de helft langer dan het boven gemelde, opgelaaten, schooten uit het Vlieger-koord vuurstraalen van 7, 9 een van 10 voeten lengte, en van een duim dikte; met een sterker geraas dan Pistoolschooten maaken^(b).

Zulke verbaazende uitwerkingen der Blixemstoffe, langs het Vlieger-koord afgeleid, deeden de Natuurkundigen, hoe langer hoe meer, op middelen bedacht zyn, om zich by diergelyke Proefneemingen in veiligheid te

(b) Memoires de Mathem. et de Physique. Tom. II. pag, 394. Tom. IV. pag. 514. Uitgezogte Verhandelingen &c. 3de Deel. pag. 107. 10de Deel pag. 69.

[p. 72]

stellen. De r. de romas wilde, ter deezer oorzaake, dat men een vrymaakenden Verwekker, zeven of acht maal langer dan zyne glazen Buis, en dus ter lengte van 8 of 9 voeten, zoude gebruiken, om de vonken te trekken; schoon hy zelve, by de laatstgemelde Proeve, bestaan dorste, met een glazen handvat, niet langer dan 2 veeten, vuurstraalen te verwekken, die 7 voeten langwaren.

Hy gebruikte ook een ander soort van Verwekker, bestaande in een met Koperdraad doorvlogten Koord, van 20 voeten lengte, aan het Vlieger-koord vastgemaakt; en aan welks einde een Zyden Koord gehegt was, waar mede het zelve bestierd, en gebragt kon worden by lighamen, op welke de Electicite konde afslaan. - Daarenboven vond hy, by zekere proefneeming, onder het oplaaten van den Vlieger, een slag gekregen hebbende, die hem achterover op den grond deedt vallen, vervolgens een middel uit, om den Vlieger op te schieten, zonder dat hy aan het Koord behoefde te raaken. - Dit bestond in een Wagentje, dat door drie Zyden Koorden, van een willekeurige lengte, kon bewoogen worden, en van het welk het Vlieger-koord, zo schielyk of langzaam als hy begeerde, afliep.

Anderen, deeze behoedmiddelen niet voldoende keurende, stelden by het Vlieger-koord, of by het werktuig, waat aan deszelfs einde gehecht was, een metaalen Afleider; op zodanig een een afstand, dat wel eene zekere hoeveelheid van Electrike Stoffe in het Koord konde bevat worden, doch die, te sterk wordende, op den Afleider moest overslaan, en zich dus ontlasten.

De Hr. j. priestley beschryft^(c) een werktuig, waar aan zulk een Afleider gevonden word. - Het zelve bestaat uit een Klos, waar op het Vlieger-koord gewonden is, en van welke het, by het oploopen van den Vlieger, afloopt. Deeze Klos staat vry op een stuk gebakken Hout, en aan denzelven is een metaalen Trechter gevoegd, om het gebakken Hout voor den Regen te beveiligen. - Het gebakken Hout is aan een ander stuk Hout, dat van onderen eene scherpe punt heeft, vastgemaakt; ten einde het werktuig, wanneer de Vlie-

(c) Histoire de l'Electricité. Tom. III. pag. 77.

[p. 73]

ger is opgelaaten, in den grond te kunnen vaststeeken. - In het laatstgenoemde stuk Hout is, op eenigen afstand, onder den rand des Trechters, een Koperen Oog vastgemaakt, van het welk eene Ketting tot op den grond, of dat beter is, tot in het water afhangt; op dat dus de Electriciteit, in het Vlieger-koord te sterk wordende, uit den rand des Trechters op het Koperen Oog zoude overslaan, en langs den Ketting afgevoerd worden.

Tot het verwekken der Vonkeken, wil hy een klein stokje van gebakken Hout gebruikt hebben; voorzien van een Trechtertje, om het zelve voor den Regen te oeschermen; hebbende aan het einde een Koperdraad net een Knop waarvan eene Ketting tot op den grond afhangt.

Schoon nu wel deeze toestel den Proefneemer meer in veiligheid schynt te stellen, dan die, welke door de romas gebruikt is, hebben echter zeer kundige Electrizeerders op denzelven niet volkomen durven vertrouwen: waarvoor ze inzonderheid twee gewigtige redenen hadden. Vooreerst, dewyl het gebakken Hout niet altyd volkomen vrymaakend is, en het dus zeer ligt zoude kunnen gelchieden, dat, by het trekken der Vonken, (byzonder wanneer het handvat, over het buiten den Trechter is, door Regen was vochtig geworden,) het Electrike Vuur tot de hand van den Proefneemer wierd overgebragt. En ten Tweede, dewyl men, zo by het trekken der Vonken, als by het behandelen van het Vlieger-koord, zich te na by hetzelve moet bevinden; waardoor men in 't gevaar zoude kunnen zyn, dat de Blixemstoffe zich, zo wel door het Lighaam van den Proefneemer, als langs den Afleider, ontlastte.

De Hr. j. cutbertson hier tegen willende voorzien, heeft een middel uitgedacht, om den Vlieger, op een aanmerkelyken afstand van deszelfs Koord, te kunnen regeeren, en denzelven naar verkiezing te kunnen doen ryzen of daalen^(d). Ten dien einde heeft hy zich bediend van twee Klossen, beide om Horisontaal liggende Assen beweegbaar, en welke, elk op een byzonderen Voet, ver van den anderen kunnen worden ter nederge-

(d) Algem. Eigensch. van de Electric. p. 50.

[p. 74]

zet. - De een word gedraagen door 3 voeten, welker boven einden, van gebakken Hout gemaakt, met Trechters omgeeven zyn; en aan één deezer voeten is een Afleider, byna als de boven beschreeven, vastgehecht. - Deeze Klos is in deszelfs lengte in twee deelen gedeeld: een deel ontvangt het Vlieger-koord, en aan het ander wordt een Zyden Koord gehecht, het welke gewonden is op den tweeden Klos; die gedraagen word door één voet als in de Plaat, Fig. 1, is afgebeeld. Van deeze laatste Klos, op een afstand naar willekeur van den eerstgenoemden gesteld zynde, word het Zyden Koord af-, en op de helft van den eersten op-gewonden, wanneer de Vlieger uitloopt; en verkiest men dien te doen zakken, of in te winden, zal men zulks, door het te rug winden van het Zyden Koord, op een aff and van 25 en meer voeten van het Vlieger ouw, kunnen verrichten.

De zekerheid, welke deeze toestel den Pro fneemer, boven den eerstbeschreevenen, geeft, bestaat dan hier in, dat men, merkende, dat de Electriciteit aan het Vlieger-koord te sterk word, den Vlieger, op eene veilige wyze, tot eene zekere laagte kan doen daalen, of wel geheel inwinden, zonder dat men genoodzaakt zy, het Vlieger-koord aan te raaken, of zelfs naby te komen. - En dit voordeel heeft gewislyk plaats, wanhet Zyden Koord, wel droog zynde, den doorgang der Electriciteit belet; doch daar, by Donderachtige Luchtsgesteldheid, veelal Regen yalt, of de Lucht althans zeer met vocht vervuld is, zoude het wel ligt kunnen geschieden, dat het Zyden Koord, vochtig geworden zynde, leidende wierd, en toeliet, dat de Blixemstoffe van den eenen Klos tot den anderen ging, en den Proefneemer trof^(*).

By de inrichting van mynen toestel, heb ik voornamelyk in het oog gehad, denzelven zo te schikken, dat men niet alleen éénen Afleider, op verscheiden afstanden naar willekeur konde vaststellen, om dus meer of minder Electriciteit, aan het Vliegertouw te kunnen behou-

(*) Ook word men verhinderd, wanneer men den Vlieger heeft ingewonden, de Proef te hervatten; by aldien het zyden Koord nat is geworden.

[p. 75]

den; maar ook, dat men, daarenboven, op eene veilige wyze, zich op een grooten afstand van het werktuig houdende, eenen tweeden Afleider zoude kunnen aanbrengen; door welken al het Electrike Vuur kan afgetapt, en het Vlieger-koord geheel ontlaaden worden, zonder dat men den Vlieger behoeft te doen daalen, of in te winden. - Daarbenevens heb ik een Electrometer, en twee proefdraaden, aan den toestel gevoegd; ten einde niet alleen de maate der Electrike kracht zoude kenbaar zyn; maar op dat men ook zoude kunnen zien, of, na het aanbrengen van den tweeden Afleider het Vlieger-koord geheel ontledigd is geworden, eer men hetzelve aanraakt, of naby komt. In de Plaat word deeze Toestel door Fig. 2. afgebeeld.

A A A is een Drievoet, uit licht Hout gemaakt, hebbende van onder omgebooge yzertjes, waar in gaten zyn, door welke yzeren pennen kunnen gestoken worden, on dus het geheel werktuig onbeweeglyk op den grond vast te zetten.

B B is een Touw of Koord, door drie yzeren Oogjes loopende, dienende om de uitwyking van den eenen poot, die door middel van een Scharnier beweeghaar is, voor te konen; ook kan het zelve urekken, om deezen poot, wanneer die toogeslagen is, by de anderen gebonden te houden.

C is een dwars stukje Hout, in de twee vaststaande Pooten ingewerkt, om het werktuig meer stevigheid by te zetten, en den beweegbaaren Poot, wanneer die toe, geslagen word, te stuiten.

De pooten worden van boven door een Plankje D D, van eene driehdekige gedaante, vereenigd; het zelve is veertien duimen lang, en zeven duimen breed.

E E E zyn drie Cylinders, vier en een halven duim hoog, en van twee en drie vierde duim middellyns, uit Lak gemaakt; ten einde het bovenwerk, het welk zy draagen, vry te stellen - Zy staan in het verband, om dus beter tegen de trekking van den Vlieger bestand te zyn. - In elk derzelven is van onderen eene Schroef vastgemaakt, hoedanig eene by G gezien word. Deeze gaan door gaten in het plankje D D; en op dezelve worden moerschroeven met Lepels of Ooren geschroefd; en dus worden de Lak Cylinders op het plankje vastgesteld. De boveneinden der Lak Cylinders zyn

[p. 76]

insgelyks van Schroeven voorzien; welke door gaten; in het plankje F gaande, moerschroeven ontvangen, die gelyks Houts zyn ingelaaten.

Het plankje F, van dezelfde grootte en gedaante als het plankje D D, doch welks kanten zo veel mogelyk gerond zyn heeft twee recht opstaande zystukjes, in welke fleuven zyn; waar van er ééne by H word gezien om den As van den Klos in te laaten; - deeze zystukken zyn met Koper gemonteerd, zo, om het breeken van het dwarsdraadige Hout voor te komen, als om den As eene gemakkelyke beweeging te bezorgen.

De Klos zelve is in twee deelen verdeeld, op het eene is het Vlieger-koord gewonden, en aan het ander kan het Zyde Koord, op den Klos, Fig. 1. vertoond, worden vastgemaakt, indien men verkoos, het by dit werktuig te gebruiken.

De As van den Klos, uit Yzer gemaakt, heeft aan beide de einden ronde Knoppen, waar van de eene op den zwengel, wiens handvat byna 6 duim lang is, en uit Lak bestaat, sluit - Dezelve word in de sleuven van de rechtopftaande zystukjes gehouden, door twee Koperen pennen met Knoppen, waar van 'er zich één by I vertoont; en is met het Vlieger-koord gecommuniceerd, door middel van eene dwars door den Klos geflaagen Koperen pen.

Het Koper, waar mede de rechtopstaande zystukken gemonteerd zyn, en het welk met den As van den klos in aanraaking is, word met elkander vereenigd, door een Koperdraad, in de lengte op het plankje F liggende, en daar op vastgemaakt. - Over dit Koperdraad, en met het zelve in aanraaking, ligt, over de breedte van het plankje F, een Ke ingje K; hebbende aan elk einde een Ringetje. Het word op het plankje vast gehouden door twee Koperen pennen L, M, welke, door de ringetjes van het Kettingje gestooken, in gaten, in den rand van het plankje F gemaakt, gaan. - Eén deezer ponnen, L, heeft een oog waar aan een Ketting kan gehaakt worden, terwyl de ander met een Knop voorzien is.

Aan het in de twee vaststaande pooten ingewerkt plankje C, is een Veerstukje gemaakt, dat de Koperen pen N, van boven met een Knop voorzien, vast houd; en

[p. 77]

door het welk deeze pen, die tot afleider dient, kan op en neder geschooven, en dus derzelver Knop nader by, of verder van den Knop M, gebragt worden. - Het onderst eind van deeze pen, een oog hebbende, zo word daar in de Ketting O O O gehaakt.

Nog ziet men op het plankje F by P een Koperdraadje met Knoppen, in twee oogjes op het plankje, en door een gat in het reechtopstaande zystukje beweegbaar; dienende, om, als het uitgeschooven is, den zwengel van den klos te stuiten, en dus den klos, wanneer de Vlieger trekt, vast te zetten.

Voorts kunnen de Lak Cylinders, met het geen 'er boven op ftaat, zeer gemaklyk, de moerschroeven G afgeschroefd zynde, van den drievoet worden losgemaakt; en de penne L en M, uit hunne gaten getrokken zynde, in een klein Kistje geborgen worden. Ook word de klos zeer ligt ouit ne sleuven genomen, de pennen uitgehaald zynde; wanneer het houten kapje, dat by Q schuin van ter zyde, en by R van boven vertoond word, kan worden aangehangen; sluitende dan deszelfs bovenrand om, en rustende op de randen van het plankje F; waar door de Lak Cylinders voor den regen teveiligd worden.

S is eene Koperen Ketting, geschikt om den verderen Toestel met den reets beschzeeven, en dus met het Vlieger-koord, te communiceeren; en deeze kan langer of korter genomen worden, naar maate de gelegenheid van de plaats, daar de Vlieger word opgelaaten, vereischt, deezen Toestel verder van, of nader by den drievoet te plaatzen.

aa is een plankje van 4 of meer voeten lengte; waar op een vrymaakende Lak Cylinder b, hoog byna 4 en in middellinie 1½ duim, vast staat. Op deezen is een Koperen geleider c geschroefd; aan wiens een eind een geboogen Koperdraad met knoppen is gevoegd.

Eén deezer Knoppen draagt den Electrometer d; en aan dit Koperdraad word de leidende Ketting S gehecht. Voorts kan ook met het zelve zodanig een Toestel van werktuigen gecommuniceerd worden, als tot de Proeven behoort, welke men verkiest te neemen; als, by voorbeeld, het plaatje e; dienende om Stukjes papier of poppetjes te doen beweegen. Het ander eind van den geleider c is een ronde knop, hebbende een gat, waar in een Koperdraad f, mede met een knop voorzien, aan

[p. 78]

welken, aan linnen draaden twes vlier pitballetjes hangen, gestooken word. Men kan by deezen knop van den geleider eene beklede Vles als g stellen, om gelaaden te worden; of wel denzelven elders plaatzen, en met den geleider communiceeren.

Het plankje aa heeft in zyne lengte twee groeven, in welke een ander plankje, h, kan bewoogen worden, zo wel voor-als achterwaarts, door middel van een dubber zyden Koord i, gaande over een Schyfje, aan de plank, aa, by k, vast gemaakt.

Het beweegbaare plankje draagt een Lak Cylinder, l, van dezelfde grootte als de Cylinder, b; en op denzelven is een geboogen puntig Koperdraad, m, vastgeschroefd; waar aan een Kotting, n, die tot op den grond, of tot in het water reikt, gehangen word. - Dit werktuig heb ik, uit hoofde van het oogmerk, waar toe het geschikt is, den Aftapper genoemd.

Fig. 3 verbeeld een vrymaakend handvat of verwekker, hebbende aan het een eind by α, een stukje Koper met een knop; waar van eene Ketting tot op den grond afhangt; terwyl het gedeelte β, zeven duimen lang, uit Lak bestaat. - Met dit handvot kunnen niet alleen vonken getrokken worden, maar men kan 'er ook den Aftapper, wanneer men niet verkiest het zyden Koord, i, te gebruiken, mede aan- en af-schuiven; den Afleden N op en neder beweegen, en de Kettingen afen aan-haaken.

Fig. 4 is een Koperen Ontzetboog, welke, door middel van een Scharnier, nauwer of wyder, tot ontlaading van Vlessen van verschillende grootte, kan gezet worden; en dezelve is voorzien van een vrymaakenden steel of handvat.

Het Vlieger-koord, dat ik gebruik, is uit het zogenaamde Goudsche gaaren bereid, het is doorvlogten met een dun gegloeid Koperdraad, niet sterk in één gedraaid, om het breeken van het Koperdraad voor te komen; en voorts, zoo ter wegneeming vtn de vezels, als tot bewaaring van het Touw e Koperdraad, door geel Wasch getrokken. - Ik gebruik tweeërlei soort, het één, dat zwaarder is, by sterken wind, en het dunste, by een ligte Zomerkoelte. - De lengte van het Koord is omtrent 750 voeten. Myn Vlieger, van zyde gemaakt, om tegen den Regen bestand te zyn, is 3½ voet hoog, 2

[p. 79]

voet, 7 duim breed, en heeft, boven op den zogenaamden Pyl, eene metaalen Spits, 3 a 4 duim lang. - Deeze is in aanraaking, met het, met Koperdraad doorvlogten Scheerbot en aan het Scheerbot is een Koperen Haakje, dat in een Ringetje, aan het Vlieger-koord, gehaakt word.

By het gebruik van het beschreeven werktuig, moet de Drievoet gesteld worden als Fig. 2. aanwyst, en by regenachtig weder het kapje Q, R worden aangehangen. - Het plankje aa word met den Aftapper op een Tafel, in een Vertrek, Tuinhuis, of anders gesteld, zo dat het voor Regen beveiligd zy, en de wind den Electrometer niet beweegen kunne: by droog weder, kan het in de open Lucht staan; wanneer men alleen den Electrometer voor den wind moet beschutten. - Ook kan men, als de gelegenheid der plaats zulks toelaat, den Drievoet in Huis, of onder Dak zetten.

Eer men den Vlieger oplaat, moet men, de Ketting S aangehangen zynde, den Knop van den Afleider N, tegen den Knop M aanschuiven; de Ketting O O O aanhangen, en deszelfs eind op den grond, of, dat veel beter is, in het Water hangen.

Daarbenevens moet de punt van den Aftapper m, tegen den Knop van den Geleider c, worden aangeschooven; en den aanhangenden Ketting n, met derzelver eind, zo het mogelyk is, in het Water gebragt worden.

Tot het oplaaten van den Vlieger gebruikt men eerst den Klos, Fig. 5. te zien, op welken een klein gedeelte van het Vlieger-koord gewonden is. - Het Haakje van het Scheerbot word in het oog van dit Koord gedaan; en terwyl men deezen klos in de hand houd, word de Vlieger tot eene zekere hoogte opgevoerd; zodanig, dat dezelve, by eene maatige koelte, geen gevaar van vallen hebbe. Aan het ander eind van dit gedeelte Koord, is weder een Haakje, het welk in een oog van het Koord, dat op den Klos van den Drievoet gewonden is, gehecht word, waar na de Vlieger, door het draaijen van den zwengel, verder word uitgelaaten; en verkiest men al het Koord, dat op den Klos is, niet af te laaten winden, dan schuift men het pennetje P uit, waar door den zwengel gestuit word.

[p. 80]

Als de Vlieger hoog genoeg in de Lucht opgeheven is, schuift men den Afleider N naar beneden, met behulp van het vrymaakend handvat Fig. 3; en stelt den knop op den afstand van een half, één, of meer duimen, van den knop M; naar maate men minder of meer Electrik vuur begeert te behouden. - Vervolgens haalt men door middel van het zyden Koord, of met het vrymaakend handvat, den Altapper te rug; wanneer de geleider c, en het geen 'er mede gecommuniceerd is, nu vrygesteld zynde, zal gelaaden worden; dat men door het van een wyken der vlier pitballetjes, en door het ryzen van den Electrometer, bespeuren kan.

Wanneer dan de Electriciteit daar op een zekeren crap van sterkte verkreegen heeft, slaat het vuur van den knop M, op den knop van den Afleider N, over, en word weggevoerd.

Wanneer de Electriciteit maatig van kracht is, hoedanig men dezelve gemeenlyk by helder weden, of als de Lucht niet Donderachtig is, bespeurt, kan men den Aftapper geheel uit de sleuven schuiven, en ter zyde zetten. Of wel, men kan op de punt van m, on welke een schroefdraad gemaakt is, een ronden knop o schroeven, wanneer de Aftapper, op zekeren afstand van den knop des geleiders c gesteld zynde, denzelfden dienst, als de Afleider N zal kunnen doen. - Doch by eene Donderachtige Lucht is het beter, de punt bloot te laaten; om, als men merkt, dat de Electriciteit te sterk word, dat somtyds zeer schielyk gebeurt, aanstonds gereed te zyn, om den Aftapper, door middel van het zyden Koosd, of met het vrymaakend handvat, aan te schuiven, zonder dat men eenig gedeelte van het werktuig, dat gelaaden is, behoeft aan te raaken, of naby te komen.

Wil men den Vlieger doen daalen of inwinden, of eemg gedeelte van het werktuig, dat gelaaden word, behandelen, zonder in gevaar te zyn van eenen schok te gevoelen; men brenge dan ook eerst den Aftapper, door het zyden Koord, aan en schuive, met het handvat, den Afleider N tegen den knop M; wanneer de Electrometer en de vlier pitballetjes aantoonen zullen, dat alles ontlaaden, en veilig te behandelen is.

De Beschryving van deezen Toestel toont, zo ik meen, duidelyk genoeg, dat van denzelven, voor den

[p. 81]

Proefneemer, veel mee veiligheid, dan van de vorige gemelden, (welke die geene zyn, die tot myne kennis zyn gekomen,) te verwachten is. Men kan, op deeze wyze, niet alleen eenen Afleider stellen, op zodanig een afstand, als men verkiets; maar men kan ook, dat hier een groot voorecht is, eenen Tweeden aanbrengen, die, gepunt zynde, de Electrike stoffe gemaklyk overneemt; terwyl echter die geen, welke alles bestiert, zo wel door de Lak Cylinder l, als door het zyden Koord i, dat men zo lang kan neemen als men wil, beveiligd word, dat de Electriciteit niet tot hem overga. - Verder kost het ook, dewyl het plankje a a, met het geen 'er op is, zeer gemaklyk zo kan gesteld worden, dat het door den Regen niet kan worden nat gemaakt, weinig moeite, den Lak Cylinder en het zyden Koord wel droog te houden; waar door men ook in staat word gesteld, wanneer men den Vlieger, by het naderen van eene Donderbur, had ingewonden, denzelven na dat de Bui is overgedreeven, terstond weder uit te laaten, indien men de Proef begeert te hervatten.

By Donderweder heb ik wel met dit werktuig geene Proeven genomen; ook zoude ik niemand aanraaden, den Vlieger in de Lucht te houden, waaneer eene onweêrsbui dadelyk van naby aan' woeden is, want, behalve dat het moeilyk zoude zyn, den Vlieger als dan staande te houden; zoude ook, misschien eene zeer groote veelheid Blixemstoffe, langs het Vlieger-koord afscheidende, alle behoedmiddelen, hoe wél ook gekoozen, vruchtloos kunnen maaken. - Doch by anderen Luchtsgesteldheid, ook wanneer 'er eene vry sterke Electriciteit wierd afgeleid, heb ik het werktuig meermaals beproefd, en bevonden dat het in alles aan myn bedoelde voldaan heeft.