Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Beschryving der Vereenigde Nederlanden, door W.A. Bachiene Leeraar der Hervormde Gemeente te Maastricht, enz. Vyfde Deel. Te Amsterdam by de Wed. v. Esvelt en Holtrop, en te Utrecht by A.v. Paddenburg 1779. Behalven de Voorreden en den Bladwyzer, 366 bladz. in gr. octavo.

OP de beschryving van Staats-Vlaanderen en Staats-Brabant, waar mede het voorige Deel afliep, volgt in dit Deel, als behoorende nog tot de melding van de Generaliteits-Landen, of

[p. 461]

het Ressort der Generaliteit, de beschryving van de Stad Maastricht en 't Graafschap Vroenhove, als een Aanhangzel van Brabant. Voorts van de Provincie Limburg, of wel dat gedeelte, 't welk men Staats-Limburg mag noemen, behelzende de drie Landen van Overmaas, naamlyk die van Valkenburg, 's Hertogenrade en Daalhem. Hier by komt ten laatste de beschryving van Opper-Gelderland, of wel dat gedeelte van 't zelve, 't welk men Staats-Opper-Gelderland heet, in zig vervattende de Stad Venlo, met haar Rechtsgebied en 't Fort St. Michiel; benevens het Fort Stevenswaard, en eindelyk het Ampt van Montsoort, met de daarin liggende Steden en Dorpen. - Daar mede eindigt de beschryving der Generaliteits-Landen, en met dezelve die der Vereenigde Nederlanden, met het geene in deeze Gewesten aan de Staatsche Regeering onderworpen is; 't welk de Hoogleeraar Bachiene dus in vyf Deelen voltrokken heeft; die by de Nieuwe Geographie van den Heer Busching behooren; doch op zodanig eene wyze ingerigt zyn, dat men ze ook, als een afzonderlyk Werk, op zigzelve kunne gebruiken. Men heeft, door de daaromtrent genomen maatregelen, ter wederzyde dienst gedaan: dit gedeelte der Geographie van den Heer Busching is 'er ongetwyfeld beter door, dan wanneer het door hem zelven buitenslands opgesteld ware; en de Nederlander verkrygt hierdoor eene naauwkeuriger beschryving van zyn Vaderland, 't zy in dat groote Werk gevoegd, 't zy op zigzelve, dan hem tot nog in handen was gegeeven. Eene doorloopende beschouwing tog van deeze Beschryving der Vereenigde Nederlanden toont, gelyk we meermaals, by de melding der voorige Deelen, aangeduid hebben, dat de Hoogleeraar Bachiene zig steeds bevlytigd heeft, om alles met de uiterste oplettendheid na te gaan; dat ook in dit laatste Deel byzonder zigtbaar te bespeuren is, daar hy het Gewest zyner inwooninge en de hem nabuurige Landstreek onder handen heeft. Uit dien hoofde verleent hy ook bovenal eene gezette beschryving van Maastricht, benevens het merkwaardige aldaar, zo binnen als buiten de Stad; en dewyl, met betrekking tot het laatste, de St. Pieters-Berg inzonderheid de aandagt der Reizigeren tot zig trekt, zo zullen we hier des Hoogleeraars berigt van deezen Berg nog plaatzen.

‘De st. pieters-berg begint, zegt hy, een vierde deel uur gaans buiten de St. Pieters-poort, en gaat zuidwaard, langs den westelyken oever der Maas, tot Luik voort. Hy is taamlyk hoog; immers, merkelyk hooger, dan de andere Bergen, die de Stad omringen; en verschaft de fraayste gezichten over de omgelegene Bergen en Dalen, die men zich verbeelden kan. Deszelfs oppervlakte is, ter zekere diepte, met goede aarde gedekt: en bekw am, om a lerly slach van graanen voort te brengen; van welke hy jaarlyks ryklyk voorzien is. Ook draagt hy, hier en ginds, sommige huizen en pachthoven, waarin de Landlieden, die denzelven bearbeiden, hunne wooning hebben. Doch

[p. 462]

deszelfs binnendeelen bestaan uit louter steen, licht geel van koleur, en wat los en zandig. Zy word, by de Inlanders, mergelsteen genoemd; en zy word door zaagen gefatzoeneerd, tot groote langwerpig - vierkante blokken; die zeer bekwaam zyn tot fondamentsteenen voor huizen en andere gebouwen; dewyl zy, onder den grond, geheel en gaaf blyven, en door den tyd hoe langer hoe harder worden. En alhoewel deeze Mergelbrokken, in de open lucht, voor weer en wind bloot staande, wat afschilferen, worden ze niet te min ook, ten platten lande, tot den opbouw der huizen gebruikt; ze verre, dat men, in de dorpen daaromstreeks, genoegzaam geene andere huizen ziet, dan van deeze mergelbrokken toegesteld. De Landlieden verkiezen dezelven boven gebakken steenen; dewyl ze voor zulk een geringen prys te bekomen zyn; byna niet meer, dan a beidsloon en vracht, kostende. En dewyl deze steenen, twee en meer voeten lang, en, voor 't minst één voet dik zyn, is daardoor een huis, schierlyk, binnen vier of vyf dagen, opgemetzeld. Het gruis, dat van deze steenen komt, heeft een ander gebruik, dienende, om de landen te mesten; waartoe geheele scheepsladingen, beneden naar Rhoermond en Venlo, vervoerd worden. Alhoewel men deze steenen, ook, in de meeste andere Bergen rondom Maastricht, aantreft, word toch de meeste uit den St. Pieterberg gehaald: dewyl dezelve in hardigheid veele andere te boven gaat; en, wegens de nabyheid der Maasstroom geredelyker kan vervoerd worden. De bezitters der Landeryen boven op den Berg zyn de eigenaars dezer steengroeven, aan welke de arbeiders, die de steenen daaruit haalen, en aan anderen verkoopen, iets, hoewel zeer weinig, voor deze vryheid betaalen moeten. Door 't langduurend graven van gemelden steen is dees Berg genoegzaam overal uitgehoold: hoewel men zorg draagt, dat men, hier en ginds, geheele stukken tusschen beiden onaangeroerd laat; welke staande blyven, en tot pilaaren dienen, om 't overige gedeelte des bergs te ondersteunen, en tegen 't instorten te bewaaren: hoewel, in weerwil dezer voorzorge, men, over den Berg gaande, aan sommige plaatzen diepe kuilen aantreft, die, door 't daadelyk instorten van dat gedeelte des Bergs, veroorzaakt zyn geworden. Door dit uitgraven, ziet men, onder den berg, overal onderaardsche kromme wegen, welke men doorgaat, om van de ééne zyde des Bergs tot aan de andere te koomen. Onder dezelve is echter ééne breede weg, die zo veel als de gemeene landweg is, met welken verscheiden kleiner wegen, naar de plaatzen, daar de arbeiders bezig zyn met graven, gemeenschap hebben. Die zelve gemeene weg is kenbaar en van de andere te onderscheiden, niet alleen door zyn hoog gewelf, maar ook door de menigte der naamen der vreemdelingen, welke dien Berg doorgegaan zyn; met zwarte Kruis kool op de wanden rechts en slings geteekend; welker letters genoegzaam nimmer verdwynen konnen. Iets zonderlings, en dat in de aanschou-

[p. 463]

wers, in den beginne, verwondering verwekt, is, dat de meesten dezer naamen zo hoog boven den grond staan, dat men dezelve met geen hand bereiken kan: dan, de reden daarvan is, dat de grond, na dien tyd, benedewaard ingegraven en verdiept geworden is.

‘Gemeenlyk gaat men in den Berg, ter rechterzyde, beneden 't Fort St. Pieter; daar eene wyde opening is, door welke de meeste mergelsteenen met kleine karren worden uitgevoerd: en men gaat door, tot men, by het Klooster Slavante, een vierdedeel nurs van daar, uitkomt. Men bedient zig van zekere wegwyzers; doorgaans twee: die elk een brandende toorts draagen; waar van de één voorgaat en de ander volgt. Men wil, dat dees weg eertyds voortgegaan zy tot Luik; en, daarna, door instorten toegestopt, dat echter niet waarschynlyk luid. Omtrent ter halver weg ontmoet men 't zogenaamde Fonteintje, daar 't water onophoudelyk van boven uit het verwulfzel naar beneden drupt, en daar ontvangen word in een grooten uitgehoolden steen; die altyd vol blyft: een water dat zeer koud is, en in helderheid en aangenaamen smaak geen weêrgâe heeft. Dezelve Berg heeft, in tyden van oorlog, den landlieden, daarom heen woonende, menigmaal verstrekt, ter veilige bewaarplaats, niet alleen voor hun geld en beste meubelen, maar ook voor hun vee: dewyl de plaatzen, waar in zy dezelve konnen verbergen, voor den vyand, die daar geen weg kent, volstrektelyk ongenaakbaar zyn. Behalven dat het hun zelfs gevaarlyk zou zyn; en zy ligtelyk, door 't volk des lands, zouden konnen worden overrompeld en nêergemaakt: gelyk men zegt, dat deze Berg, in vroegere tyden, aan sommigen Franschman dus 't leven gekost hebbe.

Voorts zyn veele steenen van dezen Berg wel voorzien van gepetrificeerde visschen, schulpen en andere zeegewrochten; die, door de liefhebbers der natuurkunde, met veel naarstigheid aldaar gezocht worden’.