Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Zedelyk Mengelwerk, of Verzameling van een-en vyftig Vertoogen, over verscheidene zedekundige en aangenaame onderwerpen. Te Amsterdam by J.v. Selm 1778. Behalven het Voorwerk 286 bladz. In Octavo.

In deze Vertoogen, welken dienen om den Lezer op te leiden tot ene ernstige betrachting van zynen plicht, zo jegens God, als den Naesten en Zichzelven, ontmoet men geen schranderen Godgeleerden, noch diepdenkenden Wysgeer; maer, zo verre men uit den inhoud kan afnemen, een ernstig gemoedlyk Schryver, die zynen Evenmensch nuttig tracht te zyn, door hem leerzame lessen aen de hand te geven. Men vind hier des geen uitgewerkte Verhandelingen van Zedekundige onderwerpen, maer stichtelyke bedenkingen over 's Menschen plicht, zo in 't Godsdienstige als Burgerlyke, met nevensgaende oppervlakkige aenmerkingen, over het geen tot deze en gene byzondere standen betrekking heeft; ook is de styl de bevalligste juist niet. Het volgende Vertoog, over het besteden des tyds, verstrekke hier ten voorbeelde.

‘Het schynt dat een van onze grootste zorgen is, zo als men doorgaans zegt, om den tyd door te brengen, de uuren van ons leven genoeglyk te doen slyten, en ongevoelig tot den dood te naderen. Die geenen verbeelden zig de gelukkigste Menschen te zyn, welke zig het minst met moeilyke bezigheden ophouden, en die zig de zelfskennisse ontrooven. Wanneer wy eenige uuren van den dag, in de Comedie, of op een vrolyk Gezelschap, of elders anders, doorgebragt hebben, dan zeggen wy doorgaans, dat wy ons wel vermaakt hebben; en gelyk de tyd of het leven, welk wy beminnen, dus als een onderwerp moet aangemerkt worden, dat ons verveelt of mishaagt, zo schynt het ook, dat wy daar van geen rekening houden. Ik vergeef het die ongelukkigen, dat zy eenig vergenoegen scheppen, een gedeelte van hun kwaaden tyd doorgebragt te hebben; maar wat aanbelangt den geenen, welke een gunstigen tyd hebben, is het geene zotheid voor de zulken, dat zy zig verheugen, dat hen hun tyd ontglipt, zonder daar van eenig gebruik, tot hun nut en welzyn, gemaakt te hebben.

Dus verliest de Jonkheid den tyd, met zig aan de wellust over te geeven, of zottelyk de hovaardy na te jaagen, op hoope van

[p. 378]

het toekomende. De schrandere Wysgeer Seneca zegt, ‘dat de tyd doorgaans in drie perken verdeeld wordt; dat men een gedeelte van denzelven doorbrengt met niets te doen; een ander gedeelte met kwaad te doen, en het laatste gedeelte, met niet dat geene te doen, wat men behoorde te doen’. Andere dingen verliezen wy met berouw, maar den tyd verliezen wy vrywillig, en zonder eenige aandoening; schoon men niets dierbaarder dan den tyd heeft, en dat geen verlies zo onherstelbaar is. In elken ouderdom bezitten wy eenige harsenschimmen, welke onze ziel geheel inneemen, en ons beletten te overweegen, hoe gewigtig het verlies van den kwalyk besteden tyd is. Dezelve is zo sterk, dat de Fortuin, welke het regt heeft van de Rykdommen en de Eere aan de Menschen te geeven, en te ontneemen, hem van den tyd, niet tegen hun wil en dank kan beroven. Men verliest denzelven niet, dan om dat men ze wil verliezen. Men bemerkt de schade van denzelven niet, voor dat ze geheel is verlooren gegaan; en men heeft geen berouw wegen deszelfs verlies, dan wanneer men dien niet weder kan erlangen.

‘Men noemt het al veeltyds tyd verkwisten, wanneer men zig bezig houd, met andere zaaken, dan met die van zyn beroep, en zyn Fortuin te maaken; en integendeel word, volgens de lessen van het Euangelie, de tyd niet wel besteed, dan ten zy men denzelven ter Eere Gods aanwende; want zo men den tyd aan Hem opoffert, dan geeft men Hem 't geene dat Hem toekomt. Laaten wy niet de verkwisters van zulk een grooten schat, als de tyd is, naarvolgen, welke den voorleeden tyd hun plaisier en vermaak noemen, en zig belgen over de geene, die zig daar van bedienen, om Deugd en Eere te verkrygen. Ik heb eertyds gedaan gelyk anderen; maar tegenwoordig, wanneer ik overweeg waar deeze verblindheid my naar toe gebragt heeft, en het uiteinde van myn loopbaan zie, doe ik wat ik kan, om de drift van myn loop te stuiten; ik beken myne dwaasheid, en ik raad myne Vrienden, om het zelfde te doen; maar ter goeder uure te beginnen, het geene ik niet gedaan hebbe.

Laaten wy, als Christenen, gedagtig zyn, dat de Vader des Huisgezins, die zyn verblyf in den Hemel heeft, ons niet alleen rekenschap van den tyd zal afeischen, maar ook ons zal vragen na den woeker met denzelven. Derhalven laaten wy niet meer denken aan het spel, nog aan zulke tydkortingen, waarmede ons leven verslyt, of, om beter te zeggen, verloren gaat; laten wy dat overweegen: en nademaal, ten opzigte van alle zaaken, de aanwendinge, welke men tot dezelve besteed, de maat is van het vermaak, dat men daarin schept, zo moeten wy ons 'er ernstig op toeleggen, om den nog overigen tyd te spaaren, en in acht te neemen.

Daar ik nu tegenwoordig als met de teugel in de hand ga, zo schynt het my toe, als of ik den tyd eenigermate bedwing, en dat dezelve geen stap kan voortgaan, dat ik ze niet geleide

[p. 379]

met de oogen des geestes. Terwyl my God eenigermaate zyn hulp verleent, zo merk ik denzelven aan, als de oorzaak van myn geluk, en ik ontvang ze niet meer als te vergeefs voorbygaande, gelyk ik eertyds deed, toen ik denzelven onnut verkwistte, maar houd die voor myn dierbaarst pand.

Daar is niets lofyker voor een Mensch, dan den rol van een verstandig Mensch te speelen, en geene weetenschap is zo nuttig, als die van de kennisse om wel te leven. Want hetzelve regtmatig te genieten, is een goed gebruik van den tyd te maaken, en niet tot het uiterste te wagten om denzelven te spaaren. Wy moeten derhalven de besluiten Gods aanbidden, ons daar aan onderwerpen, en de Eeuwigheid oneindig meer achten dan den Tyd; vermits 'er tusschen de eene en den anderen geene evenredigheid is’,