Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

[p. 309]

Onderrigtingen, hoe zig te gedragen by 't opkomen van Onweder, en te beveiligen tegen de nadeelige uitwerkzelen van den Blixem. Na den derden vermeerderden druk uit het Hoogduitsch vertaald. Met een Plaat. In 's Gravenhage by J.v. Cleef. In groot octavo 102 bladz.

By den aanvang verledigt zig de Schryver tot een beknopt verslag van de wyze, op welke het Onweder doorgaans voortgebragt wordt, 't welk hy, niet ongegrond, uit de verschynzelen in de Electrische proeven afleidt. Men heeft, volgens hem, het onweder te houden voor eene uitwerking van de natuurlyke Electriciteit, en deeze voor eene, in den hoogsten graad, plaats hebbende, opwekking van die, overal verbreide, stoffe: weshalve het Onweder eene pooging der Electryke stoffe zy; waardoor zy zig, na dat haar evenwigt te vooren vernietigd was, met een geweldigen voortgang, in het zelve tragt te herstellen. In zulk een geval brengt de sterke schudding dier voortloopende en ten sterkste voortgedreeven stoffe, niet alleen voort een helder licht, maar te gelyk een vuur, dat brandbaare lichaamen aansteekt, 't welk men Blixem noemt. En dewyl deeze stoffe zo geweldig niet bewoogen kan worden, zonder dat de lugt geweldig bewoogen, en zeer sterk geschud wordt, zo ontstaat daaruit een vreeslyk geraas, 't welk men Donder noemt. - Deeze verklaaring ten grondslage van zyne verdere onderrigting, ter voorkominge of afwendinge van onheil, gelegd hebbende, geeft hy vervolgens op, de tekenen, uit welke men de hoegrootheid van het gevaar, by gelegenheid van een Onweder, kan beoordeelen. Hierop gaat hy, na eene beknopte beantwoording van het denkbeeld, dat het onmogelyk is, het buitengemeen groot geweld van den Blixem af te keeren, of deszelfs rigting te veranderen, en van eene zekere plaats af te wenden, over, tot het aanwyzen der middelen, waar van men zig bedienen, en der regelen, naar welken men zig gedraagen moet, om voor zyne veiligheid te zorgen. In de voorstelling hier van slaat hy afzonderlyk agt, op 't geen ter beveiliging kan dienen, voor geheele streeken by voorbeeld, steden en dorpen; voor een enkel gebouw; voor eenig deel van

[p. 310]

het zelve; en voor een enkel mensch, of een meerder aantal van menschen, zo in eene kamer als in de open lugt. Onder deeze behoedmiddelen, byzonder in de eerstaangeduide gevallen, komen bovenal in opmerking, verschillende soorten van afleiders; welker inrigting, gebruik en heilzaame uitwerking, de Autheur in 't breede ontvouwt. Hierop komen, ten aanzien van de laatstbedoelde omstandigheden, verscheide byzondere raadgeevingen van voorzigtigheid, strekkende grootlyks ter vermydinge van alles, waardoor 't menschlyk lichaam gemeenschap zou kunnen hebben met zodanige stoffen, die by uitstek geleiders van 't Electrisch vuur zyn; en ter aanwendinge van 't geen dienen kan, om de Electrische stoffe in tegendeel af te leiden. - Wy zouden, wanneer wy hier op staan wilden blyven, ons met te veel byzonderheden moeten ophouden; waar van zommigen van minder, en anderen van meer belang zyn: zynde egter over 't geheel van dien aart, dat de voorzigtigheid derzelver inagtneeming niet kunne afkeuren. - Zie hier alleenlyk nog een goed onkostbaar behoedmiddel, waar van Landlieden, die zig dikwils op het Land moeten ophouden, tot hunne veiligheid gebruik zouden kunnen maaken. De Autheur beschryft het aldus.

‘Men maake boven aan een staaf, die omtrent vyfen twintig of dertig voeten lang moet zyn, vast, een fyn yzeren punt, ter lengte van omtrent een voet. Ter plaatze, daar deeze punt op den staaf gezet is, hegte men onmiddelyk een yzeren draad aan denzelven, en laate denzelven tot het onderste einde van den staaf voortloopen. Aan het onderste einde van den staaf moet men laaten vastmaaken een yzer, dat twee voeten lang, en vry sterk is; ten einde men den staaf, hoe dieper hoe beter, in den grond zoude kunnen stooten. - Zulk eenen staaf zou elke troep menschen, die by elkander behoorden, op dagen, op welke men voor Onweder te vreezen had, by zich op het veld, daar zy werken moeten, kunnen neemen. Indien 'er dan een Onweder opkwam, zoude men den staaf met zynen ondersten punt in den grond kunnen steeken, en het einde van den, naar beneden hangenden, draad, welken men, even als in de groote Afleiders geschiedt, in verscheiden stukken zou kunnen verdeelen, in de Aarde verspreiden. - Op ee-

[p. 311]

nen afstand van twintig schreeden zouden de menschen by deezen staaf veilig kunnen komen; want de Blixemstraal, die naar deeze plaats schoot, zoude voorzeeker den staaf treffen, en zich, zonder de menschen te beledigen, in de aarde verspreiden’.

Voorts geeft de Autheur hier, in een Aanhangzel, nog eene naauwkeurige beschryving van den toestel en het gebruik van een Onweerswyzer, misgaders van een Vlieger ter afleiding van de Onweersstoffe; strekkende ter ophelderinge van 't geen hy desaangaande voorheen gezegd had; waartoe ook eene nevensgaande Plaat dient.