Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

De Characterkunde van den Bybel, door A.H. Niemeijer, Leeraar der Wysbegeerte enz., te Halle. Uit het Hoogduitsch vertaald. Eerste Deels, Eerste Stuk. Te Amsteldam by J. Doll, 1779. Behalven het Voorwerk 355. bladz. in gr. octavo.

Ten rechten verstande van dezen Titel dient, dat de Schryver, door het woord Characterkunde, verstaet, ‘de beöefenende weetenschap, om over het Character der menschen en hunne daaden, redenen en schriften, die zich daartoe bepaalen, recht te kunnen oordeelen, en de waare hoedanigheid van dezelven vast te stellen. En hy heet dit zyn werk, de Characterkunde van den Bybel, voor zo verre hy zich in het zelve bepaalt tot de Persoonen in den Bybel.’ Overeenkomstig hier mede is dit Werk geschikt tot ene leerzame ontvouwing van de characters der Persoonen, die in den Bybel voorbomen; om dezelven onpartydig van alle zyden, van

[p. 264]

welken zy zich vertoonen, te beschouwen, en daer door hun gedrag in 't klaerste daglicht te stellen; 't welk tevens het geheele beloop der Bybelsche Geschiedenissen opheldert. Het thans afgegeven gedeelte behelst, na twee voorafgaende Verhandelingen, ene over de characterkunde van den Bybel, en ene over de Geschiedenis van het Oude Testament, voor eerst Fragmenten der characterkunde in den eersten ouderdom der waereld; vervolgens de geschiedenis en het character van Abraham, en van sommigen zyner Tyd genooten; en ten laetste, de characterkunde van Abrahams kinderen en kindskinderen. - De Heer Niemeijer behandelt deze stukken met een zeer welwikkend oordeel, schiftende het goede en het kwade; waer door hy zich aen de ene zyde bewaert van de deugdza me characters te zeer te verheffen; en aen de andere zyde het ongeloof, dat 'er steeds op uit is, om de minste gebreken of misslagen in zulke persoonen ten haetlykste voor te stellen, op ene redelyke en overtuigende wyze tegengaet. By de afgifte van een volgend Stuk zullen wy wel gelegenheid hebben, om hier van ene proeve mede te deelen; zie hier, voor tegenwoordig, het hoodzaeklyke van zyne aenmerkingen deswegens, in de tweede opgenoemde Verhandeling; welker inachtneming hem van veel dienst geweest is, en een ieder Lezer, in 't beoordeelen van de characters der Bybelsche Persoonen, van veel dienst kan zyn.

Men behoort, zegt hy, in de eerste plaets, de geheele Oude Geschiedenis in haer verband te beschouwen; behalven dat zulks de Geschiedenis zelve opheldert, dient het grootlyks om een aenmerklyk licht over 't geheel van menig character te verspreiden. - ‘In 't verzuim van deezen gewigtigen regel alleen ligt de grond, dat men zoo meenige geschiedenis, zoo meenig character van het Oude Testament geweld aangedaan, en dezelven of op de onredelykste wyze geloogchend, of op de verkeerdste wyze gehandeld heeft.’

Niet minder is het ten tweede noodig, de zeden van de Oostersche Landen opmerkzaem na te spooren, en na te gaen al wat in het Oosten charactermatig is. Hier heeft men gade te slaen, in hoe verre zulks invloed hebben konde op de in dit land levende persoonen, op hunne begrippen, op hunne wyze van denken, en op hunne

[p. 265]

handelingen; al 't gene het warme klimaet zelfs op hun lichaem werkt, en dit weder op de ziel; eindelyk al 't geen de wetten en de gesteldheid van het land noodzaeklyk maekten. Dit alles toch staet in het naeuwste verband met de characterkunde des Volks; en buiten het zelve is de beoordeeling der bybelsche persoonen niets, dan ene oppervlakkige redenering zonder wezenlyken grond. ‘Daer onze zeden zo veel van de hunnen verschillen; daar wy zeer ligt in gevaar zyn, om een besluit van ons op hen te maaken, en uit dien hoofde byna alles in een valsch licht te zien; kunnen wy onmogelyk recht oordeelen van Charakters, waarby het fyne nog veel meer plaats heeft, dan by enkele gebeurtenissen.’ - De Heer Niemeijer erkent gereedlyk, dat wy dit spoor niet altyd zullen vinden; maer hy wyst ons echter tevens aen, dat wy genoeg hulpmiddels hebben, om ons een groot end wegs henen op een goed spoor te brengen (1). Kundige Reizigers, die opzetlyk door 't Oosten gereisd zyn, om een klarer licht te verspreiden, over den Godsdienst, de Zeden, de Gebruiken en Denkwyzen der Oostersche Volkeren. (2) Opmerkzame Schryvers, die gedeeltlyk reeds uit deze bronnen geschept, en den Bybel daerdoor opgehelderd hebben. Mitsgaders (3) zulke Mannen, die het geheele Oude Testament, of byzondere deelen van het zelve, op ene nieuwe, van de gewoone meer verschillende, meer wysgerige wyze, beschouwd hebben.

‘Dan, by alle deeze byzondere hulpmiddelen, (dus vervolgt onze Schryver,) moeten wy evenwel niet vergeeten, met wien wy te doen hebben. Hoe zeer die persoonen met opzicht tot hun land, tot hun klimaat, tot hunne uiterlyke omstandigheden, tot hunne innerlyke denkwyze, ook van ons verschillen; zy zyn echter niet uit eene andere Waereld, zy zyn altyd menschen, die, over het geheel beschouwd, met ons ééne natuur hebben, waarby dus de algemeene waarneemingen over de menschelyke natuur niet onbruikbaar zyn zullen. Want de mensch bleef zich, over 't algemeen beschouwd, in alle eeuwen gelyk; en in 't algemeen kan altyd het besluit van den eenen op den anderen waar zyn, hoe veel onderscheid de byzondere omstandigheden in enkele gevallen moogen veroorzaaken. Hoe algemeener derhalve onze kennis en ons doorzicht aan-

[p. 266]

gaande den mensch over 't algemeen wordt, hoe waarachtiger ook ons oordeel in byzondere gevallen zyn zal.’

‘Maar vooral moet 'er by dit onderzoek bedaardheid en onzydigheid, en eene, zo veel als 't mogelyk is, van vooroordeelen vrye ziel, plaats hebben. In de hitte van de gemoedsdrift, - wat ziet men dan niet? Hoe ligt loopt men dan over omstandigheden heen, die by eene koeler bloed zeer aanslootelyk geweest zouden zyn! Hoe ligt veroordeelt men dan veel, 't geen de zachtzinnige geest der liefde zoude verschoond hebben! Zal ons onderzoek wel gelukken, dan moeten wy voor eenen tyd lang by het Oude Testament de denkbeelden vergeeten, die wy gehad hebben; dan moeten wy eens 't oog vestigen op de bybelsche persoonen, buiten de betrekking tot den Godsdienst; nadien toch de Godsdienst de natuur volstrekt niet verandert, dan moeten wy eindelyk hunne redenen en daaden zodanig onderzoeken, als of wy nooit onze gedachten over dezelven hadden laaten gaan, als of wy die nooit gehoord hadden. Ik zeg dit alleen aan die Leezers, die tot dus verre den Bybel nooit uit het oogpunt der Charakterkunde beschouwd hebben, terwyl de overigen dit reeds zelf uit de ondervinding weeten. - Maar zo dra men aan het leezen wil gaan met dit vooroordeel: “De persoonen zyn uit den Bybel; hunne feilen zyn derhalven niet dan zwakheden, en alle hunne deugden zyn buitengewoon.” - Dan verzoek ik dat men my niet tot eenen Leidsman verkieze, vermits wy 't, in dit geval, van den rechten weg zeer oneens zyn: hoewel ik ook met zekerheid vooraf kan verzekeren, dat de Bybel by al dit vrye onderzoek niet verliezen, maar winnen zal, indien zulk een verheven Boek, 't welk de gedenkwaardigste blyken van Goddelykheid bezit, door de poogingen van een Mensch iets winnen kan.’