Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Spectatoriaale Schouwburg, behelzende eene verzameling der beste zedelyke Tooneelstukken, byeengebragt uit alle de verscheiden Taalen van Europa. Met nieuw geinventeerde Konstplaaten versierd. Zesde Deel. Te Amsterdam by P. Meijer 1778. In octavo 320 bladz.

Behalven het Tooneelstuk, getyteld de valsche Vriend, waarvan wy reeds gewag gemaakt hebben, by gelegenheid, dat men het zelve, in den aanvang van 't tweede Deel van 't Zedelyk Tooneel, geplaatst had, behelst dit zesde Deel van den Spectatoriaalen Schouwburg nog twee Tooneelstukken, onder de opschriften, Elsride en de Vrygeest. - Elfride, eene dogter van den Graaf Orgal, is gehuwd met den Graaf Atelwold, een gunsteling van den Engelschen Vorst Edgar; dien Atelwold in den waan gebragt had, dat zyne Huisvrouw te afzigtelyk van voorkomen was om aan het Hof te verschynen. Doch de Abt Dunstan, die Atelwold, om dat hy den Geestelyken niet gunstig was, een kwaad hart toedroeg, gaf den Vorst aanleiding tot andere gedagten; en maakte den Graaf Orgal op, om zelf de waare oorzaak na te speuren. Hy naamlyk wist, dat Atelwold, door den Koning gelast, om naar Elfride te verneemen, den Koning misleid had, en zelf met haar gehuwd was; dat de Graaf Orgal hier door versteeken was, van zyne Dogter tot den rang van Koningin verheven te zien; en hy twyfelde niet, of de ontdekking dier misleidinge zou den ondergang van Atelwold bewerken. De ontdekkinge hiervan, en het doodlyke gevolg voor Atelwold, die zig in een tweegevegt met den Koning van 't leeven laat berooven, benevens voor Elfride, die zig zelve eene doodlyke wonde toebrengt, en sterft, maaken voorts het hoofdonderwerp van dit stuk uit. In de ontwikkeling van 't zelve, leveren Elfride en Atelwold de aandoenlykste Tooneelen van eene onverbreekbaare zuivere Liefde; de Graaf Orgai schetst op 't leevendigste het character van een eerzugtig Mensch, die zyn doel mist, en alles aan zyne wraak opoffert: de Vorst zelf wordt eigenaartig ten Tooneel gevoerd, als iemand, in wiens gemoed strydige hartstogten hevig werkzaam

[p. 125]

zyn, die hem ten laatste, overeenkomstig met de denkbeelden van zynen tyd, tot een tweegevegt doen overslaan; en Dunstan speelt natuurlyk de rol van een schynheiligen Geestelyken, dien 't om 't even is, langs welken weg hy zyn oogmerk bereikt, terwyl hy altoos den Godsdienst tot een dekmantel gebruikt. - Wat voorts het andere Tooneelstuk betreft, de Vrygeest genoemd, het zelve gaat over een dubbeld Huwelyk van twee Minnaars met twee Zusters, die eene wederzydsche ruiling aangaan, dat, met voorafgaande en tusschenkomende Tooneelen, vry wel uitgevoerd wordt. Maar het voornaame doelwit is, in 't character van Theephan, een jongen Geestlyken, één der Minnaaren, een braaven Geestelyken te schetzen; en in 't character van Adrast, den ande, ren Minnaar, een Vrygeest af te maalen, die zyn goed hart aan zyn vernuft opoffert. Wel byzonder heeft Adrast het gelaaden op de Geestelyken, die hy alleszints voor slegte menschen houdt, welken altoos slinksche oogmerken voeden; van waar hy zelfs hunne schoonschynendste daaden verdenkt: maar het gedrag van Theophan jegens hem brengt hem ten laatste te regt; en deeze verheugt zig, in de waarheid van 't geen hy meermaals gezegd heeft bevestigd te zien; ‘Adrast; gy zyt beter, dan gy denkt; beter dan gy tot hier hebt willen schynen’. - Adrast is zekerlyk niet de eenige Vrygeest van die soort; men vindt 'er meer, die hun goed hart onderdrukken, door zekere grootschynende gevoelens, in welker voorstaan zy eer stellen, om dat ze niet algemeen zyn: zo dat ze, wanneer ze hun hart recht uitspraken, met Adrast zouden zeggen: ‘Indien myne gevoelens te gemeen wierden, zou ik de eerste zyn, die ze verliet, en tot de andere party overging’.