Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

[p. 25]

Catechismus der Lugt, of Schetze der Natuurlyke Historie, met opzigt tot de Lugt, de Dampen en de Uitwaassemingen. Door M.A.C.D. Majoor in dienst van de Republiek der Vereenigde Nederlanden. Uit het Fransch vertaald. Te Utrecht by A.v. Paddenburg en te Amsterdam by de Wed. van Esveld en Holtrop 1778. In groot octavo 68 bladz.

Het woord Catechismus, door den Eerwaarden Martinet gebezigd, ter betytelinge zyner gemeenzaame onderwyzinge in de kennis der Natuure, schynt der Natie in 't algemeen zeer wel gevallen te zyn; en zulks heeft, vermoedelyk, aanleiding gegeeven, om die benaaming ook aan 't hoofd van dit Stukje te plaatzen, daar ze egter zo wel niet schynt te klinken. Catechismus der Natuure en Catechismus der Natuurlyke Historie; van het Natuurlyke en Burgerlyke Regt, met meer dergelyken, betrekkelyk tot de ontvouwing van 't geheele Samenstel eener Weetenschap, laat zig zeer wel hooren; maar 't valt zo goed niet, als men van die benaaming gebruik maakt, met betrekking tot een zeker byzonder gedeelte van zulk een samenstel. Men schryft wel een Catechismus der Christelyke Leere, maar geen Catechismus, by voorbeeld, der Regtvaardiginge, der Bekeeringe, of dergelyke byzondere Stukken; en zo ook niet Catechismus der Lugt, of van 't Water en dergelyken. - We zyn niet gewoon ons juist met de Tytels der Boeken byzonder op te houden, maar deeze klonk ons zo vreemd, dat we 't niet wel konden nalaaten 'er een kort woord van te melden; als ter waarschouwinge voor anderen, om dit op die wyze niet na te volgen.

Wat verder den inhoud betreft, de Autheur is vry wel geslaagd, in zyne manier van onderwyzing, als zeer wel geschikt, om de voornaamste eigenschappen zo der Lugt, als der Dampen en Uitwaassemingen, mitsgaders derzelver uitwerkingen, in eene geregelde orde voor te draagen; en alles, naarmaate van de min of meer duidelyke kundigheden, welken men 'er van bezit, met de vereischte klaarheid te ontvouwen. De Jeugd, ter welker dienste dit Werkje eigenlyk geschikt is, als zynde niet geschreeven voor Geleerden maar voor Leerlingen,

[p. 26]

om hun eene handleiding ter verdere oefeninge te geeven, kan 'er dus met vrugt gebruik van maaken. Zie hier, tot eene proeve van des Autheurs manier van onderwyzen, zyne aanvanglyke onderrigting wegens de Lugt.

‘VRAAG. Wat is de Lugt?

ANTWOORD. De Lugt is eene zeer fijne vloeistoffe, een lichaam, welks deelen zo fijn en dun zijn, dat het geheel onzigtbaar en ontastbaar is, en dat zig ook niet tot zulk eenen trap verdikt, dat het eene vastigheid verkrijgt; het blijft integendeel altijd even vloeibaar; en zo dra de persing ophoudt, waarvoor het zelve vatbaar is, verkrijgt het zijne eerste vloeibaarheid weder; met één woord, het is eene vloeibaare massa, waarin men leeft en adem schept.

V. Waar uit kunt gij bewijzen, dat het een lichaam is?

A. Dit bewijs ik, om dat de Lugt weêrstand biedt aan all' de lichaamen, die zij in bewéging zet.

V. Waaruit blijkt dit?

A. Men bemerkt dit wanneer men de Lugt beweegt met eenen waijer, wanneer men tegen den wind ingaat, wanneer men loopt, wanneer men snel op schaatzen rijd, schoon de Lugt zelve als dan stil is.

V. Is het duidelijk beweezen, dat de Lugt een lichaam zij?

A. Ja; haare zwaarte alleen kan ons overtuigen, dat de Lugt een lichaam is, en niet een geest, schoon verscheiden wijsgeeren haar dien naam gegeven hebben.

V. Hoe veele zelfstandigheden kan men in de Lugt begrijpen?

A. Twee: de eene enkelvoudig en gelijkslagtig, welke men de hoofdstoflijke Lugt kan noemen; eene fijne, vloeibaare en veêrkragtige stoffe, die in de daad de grondsteun van de Lugt des dampkrings is, het beginzel van haare werking en bewéging. De andere zelfstandigheid, waaruit de Lugt is zamengesteld, is dat oneindig getal van anderslagtige deeltjes, die in de gedaante van dampen, of drooge uitwaassemingen, uit de aarde, het water, de bergstoffen, de gewassen en de dieren opstijgen’.

De gantsche massa deezer stoffen noemt men, gelyk de Autheur verder opmerkt, den dampkring der aarde of lugtstreek, ‘bestaande uit lugt, dampen en uitwaas-

[p. 27]

semingen; bevattende ook tevens vuur, dat dezelve krijgt van de zon, de sterren, de aardsche lichamen die men verbrandt, of van het geen uit de aarde uitberst en opstijgt’. - Hy verstaat, om dit met betrekking tot dit onderwerp nog te melden, door dampen en uitwaassemingen, ‘kleine vlugtige deelen, afgescheiden van allerlei aardsche lichaamen, zo wel van de vasten als van de vloeibaaren’. En vraagt men, waarin verschillen de dampen en uitwaassemingen, en waarin zijn zij elkander gelijk? zo is het antwoord.

‘De dampen en uitwaassemingen zyn elkander gelijk dat zij zeer fijne deelen zijn, in de welke de vaste lichaamen ontbonden worden, of kleine bolletjes, van dezelfde deelen gevormd, die zig ligtlijk in den dampkring verspreiden, en deszelfs bewéging volgen; maar zij verschillen daarin, dat de dampen uitvloeijingen zijn van het water en andere vloeibaare wézens; en de uitwaassemingen zijn niets anders dan afgezonderde deeltjes van drooge of vettige lichaamen’.