Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Verhandelingen uitgegeeven door de Maatschappy ter bevordering van den Landbouw. Te Amsterdam by C.N. Guerin 1778. Behalven het Voorwerk 278 bladz. in gr. octavo.

Gemerkt de Landbouw, met het hoogste regt, voor een der weezenlyke takken van 's Lands welvaart gehouden mag worden, kan men 't niet anders dan

[p. 21]

pryswaardig keuren, dat zommigen zig in een Maatschappy vereenigen, om derzelver handhaaving te kragtiger te bevorderen, en het hunne toe te brengen, om ook anderen aan te moedigen, tot het mededeelen hunner kundigheden en waarneemingen, raakende zodanige byzondere stukken, die een nader onderzoek en verdere opheldering vereischen. Men ziet des met vermaak, uit de Voorreden voor de bovengenoemde Verhandelingen, en de daar nevensgaande Lyst, zo der Leden, als der Honoraire Leden, van zulk eene Maatschappy te Amsterdam, dat een aantal van Persoonen van aanzien, en Mannen van kunde in dit stuk, daar toe de handen in één geslaagen hebben; waar van men op goeden grond eene heilzaame uitwerking mag verwagten. Dit Eerste Deel van Verhandelingen althans, grootlyks op hunne aanmoediging geschreeven, en onder hunne bezorging in 't licht gebragt, behelst reeds verscheiden naauwkeurige waarneemingen en wel gewikte overdenkingen over een onderwerp, dat in de laatste jaaren de oplettendheid der Natie, meer dan voorheenen, tot zich getrokken heeft; te weeten, het gebruik van de Hout-en Turfasch op onze Landen. - Zulks heeft de Maatschappy genoopt, ten einde dit onderwerp nader te onderzoeken, de volgende Prysvraag voor te stellen. ‘Zoude men zich, tot verbetering der Bouw- en Weilanden, in onze Provincien, van de Hout- en Turf-asch met nut kunnen bedienen? Voor welk soort van Gronden, en op welk eene wyze, zoude men dezelve tot het meeste voordeel kunnen gebruiken’? Ter beantwoordinge deezer Vraage, levert men ons in dit Deel een viertal van Verhandelingen, welker eerste met den gouden Eerprys, en de tweede, als een Accessit, met eene zilveren Medaille bekroond is geworden; terwyl men de derde en vierde ook der openbaare afgifte waardig gekeurd heeft.

'Er is tusschen deeze vier Verhandelingen geen het minste verschil over het eerste lid van 't voorstel der Maatschappye. De vraag ‘of men zich, tot verbetering der Bouw- en Weilanden, in onze Provincien, van de Hout- en Turf-asch met nut kunne bedienen’? wordt eenpaarig met Ja beantwoord. Ook zyn ze voor 't overige ten aanzien van derzelver gebruik op onderscheiden Gronden, en de wyze van behandeling, eenstem-

[p. 22]

miger, dan men veelligt van vooren zou verwagt hebben. 't Komt meerendeels meer aan op eene sterker of zwakker bemesting van deeze en geene gronden, dan op een weezenlyk verschil; en daar ze, in dit opzigt, meest uit elkander zouden loopen, raakt het de Zandgronden; met betrekking tot welken de een meer voordeels in 't beasschen ziet, dan de ander. Doch in alle deezen komt steeds in aanmerking, dat 'er in dezelfde soort van gronden eene aanmerkelyke verscheidenheid plaats heeft, welke een Landman in 't oog moet houden; dat hem, gelyk de Opstellers deezer Verhandelingen ook herinneren, met oordeel daaromtrent te werk moet doen gaan: dit in agt genomen zynde maakt het de verschillendheid der opgegeevene bepaalingen nog minder, en de Landman heeft gemeenlyk maar een oplettend oordeel te gebruiken, om ze na genoeg overeen te brengen. Voor 't overige is de eene Schryver wat naauwkeuriger dan de andere, in 't onderscheiden gebruik van de Hout- of Turf-asch, en zelfs in 't gebruik van uitgeloogde of raauwe Hout-asch, als mede van de Brakke-Veen- en Bosch-Turfasch, in welker onderscheiding de een minder belang stelt dan de ander; eene onderscheiding ook, die, schoon ze weezenlyk in veele omstandigheden haare nuttigheid moge hebben, egter aan maar weinige plaatzen, en door weinige Landlieden, gade geslaagen zou kunnen worden. - De Liefhebbers van den Landbouw vinden hier des eene keurige verzameling van waarneemingen en opmerkingen omtrent dit Stuk, die grootlyks gegrond zyn op genomen Proeven, en verder ondersteund worden, door eene beredeneerde beschouwing van de natuur der zaaken, welken in dit geval in overweeging komen. Hier door behelzen dezelven ook een aantal van aanmerkingen, zo over de onderscheiden gronden, de oorzaaken der mindere of meerdere vrugtbaarheid, de voeding, den groei der Plantgewassen, den aart der onderscheiden Asschen, en meer dergelyken, die den beoefenaaren der Natuurlyke Historie te stade kunnen komen; 't welk deeze Verhandelingen van des te uitgebreider nuttigheid maakt.

Wyders ontmoet men in dit Deel, benevens de opgemelde Antwoorden op de Vraag der Maatschappye, nog eene Verhandeling over de Ziekte onder het Rundvee, hoe dezelve, zo veel mogelyk, voor te komen,

[p. 23]

te verminderen, of te geneezen. De Opsteller deezer Verhandelinge is van oordeel, dat verscheiden misbruiken en onoplettendheden, omtrent het Vee hier te Lande, grootlyks ten nadeele van het Vee, zo in 't algemeen, als byzonder in dit opzigt, strekken: als daar is, agteloosheid omtrent goed Hooi en goed Water; te spaarzaam drenken van 't Vee; het naauw en gedrongen plaatzen van 't Vee, en dat wel op bedompte en digtgeslooten Stallen; het laaten onderloopen der Landen tegen den Winter, en meer dergelyken. Hier by komt nog, zegt hy, het nadeelig bygeloof der Landlieden, dat hen weêrhoudt van eenige middelen ter geneezinge aan te wenden, als vaststellende, dat God, deeze plaag zendende, niet wil, dat 'er eenige geneezing voor bekend worde. Onze Autheur de verkeerdheid deezer denk- en handelwyze, zo door redeneering, als door ondervinding, aangetoond, en het vereischte, ten deezen opzigte, aangepreezen hebbende, deelt voorts mede zyne gedagten, wegens het geen hy verder in dit geval dienstig oordeelt; waar onder bovenal in aanmerking komt, zyn hulpmiddel voor de zieke Beesten, en 't behoedmiddel dat hy gebruikt. - Zyn hulpmiddel bestaat eenvoudig in koud water, dat men, volgens zyne ondervinding, den zieken Beesten niet ligt te veel kan ingeeven. - En zyn behoedmiddel is, zorg te draagen, dat men den Beesten goed hooi en goed gewonnen stroo geeft; dat men hun, in plaats van tweemaal, wel driemaal daags goed water laat drinken; en voorts alle dagen van 's morgens vroeg tot aan den avond, zelfs geduurende eene sterke vorst, de stalling, door middel van het openzetten van vensters en deuren, van kwaade dampen en stank ontlast. - Daarbenevens keurt hy ook goed, dat men aan een beest, het welk de ziekte krygt, het gewoone voedzel geheel of gedeeltlyk onthoudt, vooral het hooi, geevende in deszelfs plaats een minder brandig voedzel, als aardappelen, peen, knollen en wat dies meer is; te gelyk zyne toevlugt neemende tot het water, om het Rundvee veel te doen drinken; ook kan men, zegt hy, den Beesten zelfs het water, als een voorbehoedmiddel ingeeven, omze dus voor de ziekte te beveiligen, of om hen dezelve, zo ze door de ziekte aangetast worden, minder hevig te doen hebben. Zyne beredeneerde en proefkundige voorstellingen nopens dee-

[p. 24]

ze middels, mitsgaders het geen hy verder over 't algemeen, en eenige byzonderheden daaromtrent, aan de hand geeft, mag men met regt aanmerken als der nadere overweeginge van hun, die met het Vee omgaan, overwaardig; weshalve deeze Verhandeling hier ook wel eene plaats verdiende.