Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

Zedelyke bedenkingen.

Hy, die waant, dat alles voor het gezag moet buigen, is doorgaans een onvoorzigtig en slegt Regent; schoon Hy anders ook goede deugden, en Gemenebestgezinde gevoelens, moge bezitten. Want, onkundig van die zagte en hartinneemende deugden, welk al het volk moeten vermeesteren, wekt Hy eenen algemeenen haat tegens zich; verzwakt alle behoorlyk gezag en onderwerping, terwyl Hy niet zelden zyn eigen onheil en ondergang berokkent.

Zy, die kloekmoedigheid met zagtaartigheid weten te vermengen, zyn de sieraden van eene Regeering, en worden doorgaans van het volk aangebeden. Menschen van dien stempel, in de regeering zynde, strekken, door hun gematigd gedrag, tot luister en geluk van hun Vaderland.

In alle plaatzen waar doldriftigheid en geweld de plaats innemen van yver en Rechtvaardigheid, daar kwynt het volk onder eene harde Regeering; en de allerheilzaamste wetten worden dan vaak, door eene ongehoorde drift van eigenbelang, schandelyk verbro-

[p. 658]

ken. - Zulk een Gemeenebest heeft het grootst gevaar, ja zynen geheelen ondergang te dugten.

Godsdienst-yver, die uit hoogmoed, en opgeblazenheid voortspruit, is voor den Godsdienst zeer nadelig. Men yvert slegts om gelyk te hebben, en om met zyn verstand te pronken, maar geenzins voor de waarheid, en om den Godsdienst te verdedigen. Men yvert niet om den Vrede te bevorderen; maar om te harrewarren.

Eigenbelang is de dryfveer, welke de meeste menschen aanzet om anderen wel te doen; en hoe hoger zy hunne weldaden uitmeten, des te yveriger bejagen zy doorgaans hun eigen voordeel.

Het is veelal een zeer groot gebrek, 't geen men by velen in de zamenleving bespeurt, dat ieder betuigt gaarn de eer en goeden naam van anderen op te houden, terwyl zy ondertusschen hun grootste werk maken, om van hun evenmensch kwaad te spreken. Dit is eene ondeugd, die groot en schandelyk is: maar hoe zal men ze uitroeijen?

Wanneer men altoos in overweging nam, hoe veel smart het ons aanbrengt, wanneer anderen van ons kwaad spreken, ik twyfel geenzins of het zou een van de beste middelen zyn, om het kwaadspreken te beletten.

Een mes is, in de hand van een kind, een allergevaarlykst werktuig. Dan van hoe veel dienst is het in de zamenleving? Het heilzaamste Geneesmiddel kan op dezelfde wyze, in de handen van onbedreven menschen, de eigen nadelige gevolgen hebben.

Eene uitgebreide kennis van zaken is een uitmuntend sieraad voor den mensch; maar hoe menig een bezit eene verbazende geleerdheid, terwyl hy nogthans, onkundig in de zelfkennis, zyn eigen bestaan niet kent.

Dat wy zo dikwils de gebreken van anderen doorstryken, die wy zelven begaan; - dat wy zo dikwils van anderen niet verdragen kunnen, 't geen wy nogthans dagelyks anderen aandoen; komt voort uit gebrek van zelfkennis, en onoplettendheid. Wy maken te weinig werks van ons zelven te leren kennen; en wy houden ons doorgaans te veel bezig, met op anderen te letten, terwyl wy onverschonelyk onagtzaam omtrent ons zelven zyn.

Een geestige kwaadaartige deugniet is in de zamenleving het schadelykst gedrogt, dat 'er in gevonden kan worden.

[p. 659]

Verscheiden bedryven der menschen, die in den aart onzondig en straffeloos zyn, worden alleen kwaad door de omstandigheden, met welken zy gepaard gaan. Men vind enkel willekeurige gewoonten, die de bedryven der menschen ongeoorloofd maken, om dat men 'er ergernis door geeft aan anderen. Zo kan een straffeloos verkeer met onzen naasten dikwils kwaad worden; om dat de wereld meent, dat het ongeoorlofd is. Het verkeer word kwaad, als men zyn eigen goeden naam daar door te zeer in de waagschaal stelt.

Voor een laster, welke zo ver gaat, dat ze zelfs genen schynbaren grond heeft; maar haren oorsprong ten eenemaal aan de onwaarheid verschuldigd is, kan geen mensch zich wagten. Maar als men door zyn gedrag eenigen schyn geeft van 't geen, waar mede de Laster ons beschuldigt, dan moet men zo styfhoosdig niet zyn, dat men zyn gedrag niet wille veranderen; alleen om dat men zich geenes kwaads bewust is. Men moet zyn gedrag veranderen, om den laster geen voedzel te geven.

Hy, die in 't openbaar schryft, behoort altoos te overwegen, dat hy het nut, 't geen 'er in gevonden dient te worden, nimmer uit het oog verlieze. - Men moet niet slegts schryven, voor zichzelven; maar ten nutte van het algemeen. Een Godgeleerde, die voor het publiek schryft, dient bovenal voorzigtig en oplettend te wezen. Brengt hy wat nieuws voor den dag, billyk overwege hy vooraf, of het niet meer verwarring, dan nut zal aanbrengen. Zo hy het eerste maar eenigzins voorzien kan, doet hy best zyn gevoelen voor zichzelven te houden; om dat de ware Godsdienst, uit vele nieuwe voorstellingen, doorgaans meer nadeels, dan voordeels trekt.

Wy hebben gaarn in onze gevoelens medestanders; dit is de oorzaak, dat velen, 't geen zy voor waarheid houden, ook van anderen, voor eene uitgemaakte waarheid aangezien willen hebben. Maar 't gebeurt niet zelden, dat hun gevoelen, wanneer 't door anderen beoordeeld word, tegenspraak lyd. Heeft men dan de edelmoedigheid van zyne dwaling te erkennen, is het goed: dan weinigen bezitten die deugd; en daardoor heeft zulks meermaals ten gevolge, dat men 'er over aan het harrewarren geraakt. - Wat voordeel brengt dit twisten tog aan?

Het scheelt dikwils hemelsbreedte, van wien eenige zaak word voorgedragen. Hy, die in aanzien is, word dra gehoord; terwyl men naar hen, die minder zyn, nauwlyks luistert; dog men vind in allerlei standen menschen, die wel spreken.

[p. 660]

Indien men zynen minderen altoos wel behandelt, verdient men lof. Maar de meeste menschen heerschen liefst over die genen, welken zich in eenen geringeren stand, dan zy, bevinden. Dit is eene verkeerdheid. Laat men zo handelen tegens zyns gelyken of tegen dezulken die boven ons zyn; men zal dra zyne trekken t'huis krygen.

Veel te spreken, en wel te spreken, zyn twee zaken, die zelden gepaard gaan. Vele menschen praten onbedenkelyk: dog zy deden dikwils meer nut, met zwygen. Andere zwygen met bevalligheid; dog zy zouden zomtyds beter doen van mee te praten.

Wanneer men iemand wel doet, behoort men zulks niet te doen, om 'er weer vergelding voor in plaats te ontvangen. Wy moeten uit een zuiver grondbeginzel werken, als wy weldoen; en alleen het heil en voordeel van hun op het oog hebben, dien men weldaden bewyst.

Men vind menschen, die altoos vitten, op het geen ze van anderen zien bedryven; nooit handelt iemand naar hunnen zin. In al hun doen, wyken zy zelve van den gemenen weg af; zy willen byzonder zyn; dog hunne byzonderheid is van dien aart, dat een verstandig man dezelve bespottelyk vind; en voor het gemeen is zy lastig.

Het is eene groote waanwysheid, zich te verbeelden altyd beter te denken, dan anderen. Zy, die dezen grondregel volgen, begaan de grootste misslagen. - Dan, 't geen grootelyks te verwonderen is, ze zyn doorgaans Luiden, die hoe zeer de verkeerde uitkomsten hen moesten leren, nimmer te verbeteren zyn.

Men vind Geleerden, die 't 'er op schynen toe te leggen, om hunne geleerdheid op eene verborgen wyze voor te dragen; die fraaiheden aan de wereld mede deelen, dog zo omwonden in duisterheid, dat schrandere vernuften werk hebben om 'er iets van op te sporen. Wat nut brengen zulke menschen het algemeen tog aan! Weinigen worden door hun getroffen; de meesten lezen hunne Schriften zonder aandoening, of stemmen blindelings in met anderen, welke zy vertrouwen, dat de ingewikkeldste voorstellen verstaan kunnen. Wil men nut doen met zyne bekwaamheden; wil men vrugt hebben van zyn schryven, men moet zich als eenen algemenen volgregel voorstellen, dat men geene fraaiheden zoekt met duisterheid te omwinden; maar alles in zyn spreken of schryvan zo voorstellen, dat de gemeenste begrippen ze kunnen vatten,

[p. 661]

en middelmatige verstanden bevoegde regters zyn kunnen, over 't geen men voordraagt.

Men vind gebreken onder de menschen, waar aan men met regt twyfelt, of ze onder den rang der Ondeugden te tellen zyn. Zo begaat men wel eens dwaasheden, die haren oorsprong hebben in de zwakheid van het verstand, en geenzins in de verkeerdheid van het hart. Edog zy geven nogthans, schoon zy waarlyk uit geen verdorven bron opwellen, dikwils aanleiding tot ondeugden. Hy dan, die in de zamenleving van nut wil zyn, en de leden der Maatschappy verbeteren, moet zo wel zyne medeburgers van gebreken, die uit zwakheid van 't verstand hunnen oorsprong hebben, als van zulken, die uit een verdorven hart opwellen, tragten te ontheffen.

c.v.d.g.