Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

[p. 599]

Proeve over de charitomania, of heftige gesteldheid op 't bevallige.

(Uit het Engelsch.)

Zeker geestig Schryver heeft opgemerkt, hoe, op zommige tyden, eene besmetlyke zotheid, ons geheele Koningryk, bevangt. In dagen van oorlog wordt de geest des Volks beurtlings opgebeurd of te neer geboogen, door ingebeelde Overwinningen en Nederlaagen. In vredestyd drukt de vrees voor Oorlog; het berigt van Pest; het gerugt van den inval des Pretendents, of den overheerschenden invloed der Paaperye; het verhaal van een dolle Hond, of van een Staartstar, op elks aangezigt, droeve trekken, vervult het hart met schrik, en doet de tong klagt op klagt loozen.

De zotheid, die tegenwoordig de overhand heeft, is, in de daad, niet van deeze droefgeestige soort, maar zeer verkeerd en algemeen. Zy is haaren oorsprong verschuldigd aan de laatst uitgekomene werken van Lord chesterfield, zo druk geleezen, zo algemeen bewonderd. Het Bevallige wordt daar in, op zulk eene kragtdaadige wyze, aangepreezen, dat elke ongelikte beer, die de meening deezer Schriften kan bevatten, zich bewoogen vind, om alle de fraaiheden van een Heer aan te neemen. Botterikken, Schoolvossen, Landjonkers, Vossenjaagers, leggen de ernsthaftigheid en ruwheid hunner voorvaderen af; en zoeken elkander den loef af te steeken, in het nabootzen van den trippelenden gang, en de lispende uitspraak, van een Fransch Dansmeester.

Naardemaal dit staan na het Bevallige eene nieuwe Kwaal is, zal ik, met verlof der Heeren Geneesmeesteren, de vryheid neemen om daar aan een nieuwen naam te geeven, en Charitomania te noemen. In de volgende Proeve waag ik het de oorzaak, de verschynzels, en de geneezing deezer ontrustende Kwaale, voor te draagen. Ik hoop dezelve zal ten minsten dezelfde aandagt verdienen als menigvuldige Geneeskundige gevallen, zo menigmaal door eigenwyze Geneesheeren het gemeen medegedeeld.

[p. 600]

Een Jongman, in Londen op een winkel besteld, werd door de Charitomania aangegrepen, als hy in een Magazyn eenige weinige Brieven van Lord chesterfield, over de kunst van Behaagen, geleezen hadt. Eer hem dit ongeluk bejegende sprak hy met een manlyke stem, en ging deftig burgerlyk gekleed. Maar tegenwoordig is zyn hair naar den eersten zwier opgemaakt, zyn rok naar de nieuwste mode gesneeden, hy spreekt met een Vrouwe stem, stelt zich galant aan als 'er van de Sexe in de winkel komt; met één woord hy heeft alle de aaperyen en kuuren van een volslaagen Petit Maitre aangenomen. - Zyn staatsoverwoogen hebbende, schreef ik hem een grein gezond Verstand voor, om op te merken, dat een voorkomen en eene houding, die aan een buitengewoon Afgezant van eenig Duitsch Hof zou voegen, gansch belachlyk waren agter een toonbank in Cheapside.

Een jong Godgeleerde vondt zich, door deeze Kwaale, zo vervaarlyk aangetast, dat hy, voorheen gansch eenvoudig in zyne kleeding geweest zynde, daar op de vingers vercierd hadt met eene verscheidenheid van Ringen; zyn hair, van kleur veranderd, verspreidde een geur van allerlei reukwerken; zyn hoed was een weinig grooter dan een nootendop; en zyne geheele gedaante derwyze verwisseld, dat hy gansch uit de kennis geraakt was by zyne voorgaande kennissen, die hy ook niet meer scheen te kennen. - Deeze Ongesteldheid ging gepaard met een ander niet ongewoon verschynzel, eene onwederstandlyke Pauperophobia of Schrik voor de Armen, welke hem aanzette om bestendig het gezelschap der Ryken en Grooten te zoeken, en dat der arme Christenen, als de Pest, te schuwen. Op den Predikstoel was hy buiten staat de oogen hemelwaards te heffen, hy voelde eene onverwinnelyke neiging om het Vrouwlyk gedeelte der Vergaderinge te begluuren. - Ik prees hem, schoon ik vrees vrugtloos, aan, om alle avonden een weinig oogenblikken bedaard by zichzelven neder te zitten, en, eer hy na bed ging, te bedenken, of het Cieraad van een Heilig Leeven hem niet oneindig beter zou voegen, dan alle deeze Bevalligheden, waarop hy zich zo zeer gesteld toonde.

De twee beroemde Hoogeschoolen deezes Koningryks zyn met deeze Kwaale droevig besmet. Dezelve gaat

[p. 601]

vergezeld van eene Bibliophobia, of Boekenschrik, die hun niet alleen belet om agt te slaan op de kruieragtige taal der Goden by homerus; maar aandryft om hunne Boekenkamers in Kleedkamers te veranderen, om in den spiegel te kyken als zy hunne Woordenboeken moeten inzien; om de kunst te leeren van eene schoone getrouwde Vrouw te behaagen, als zy de lessen over de Redeneerkunst moesten houden. Ik heb alle de Lyders, die van deeze plaatzen my kwamen raadvraagen, te verstaan gegeeven, wel in overweeging te neemen, dat de Bevalligheden zelden verkiezen te blyven, wanneer men de Zanggodinnen weggezonden heeft.

Een eerlyk Man, die, van zyn veertiende tot zyn veertigste jaar, een Kaarssenmaaker geweest was, schielyk ryk geworden, door eene erfenis eens verren Naastbestaanden, die hem noit hadt toegesprooken, werd onmiddelyk aangetast door eene allergeweldigste Charitomania. Men rook in zyn byweezen niet langer de sterke reuk van talk; maar de geuren van welriekende wateren, hem voorheen onbekend. Eertyds droeg hy een voeglyke paruik, met twee rijen krullen; deeze werd schielyk afgelegd en gevolgd door een wonderlyk hairbosch met een staart, dikker en langer dan de dikste en langste kaars, oit door hem gemaakt. Welhaast vondt hy zich omringd door het schadelyk gebroedzel van Fransche Meesters, Dans- en Muzykmeesters, en Paruikemaakers. - Zyne ongesteldheid ging gepaard met een volslaagen verlies van zyn geheugen, hy kende geen een zyner voorgaande Makkeren, die hy gewoon was ééns ter week, in een Bierhuis, te zien. In hunne plaats zogt hy verkeering met de geestige knaapen in de Koffyhuizen naar de mode, in 't westeinde van de Stad. Het aanmerkelykste in zyn geval is, dat hy, hoe doorsteekend zyne verandering ook mogt weezen, in stede van met medelyden en inschiklykheid ontvangen te worden, allerwegen smaad en uitjouwing ontmoette. - Naa verscheide voorschriften gegeeven te hebben, die mislukten door dien de Kwaal zo diep was ingeworteld, gaf ik hem als ongeneeslyk op.

Wilde ik alle de gevallen deezer ongesteltenisse, my voorgekomen, optellen, ik geloof dat ik daar over een werk van verscheide deelen in Folio zou kunnen schryven. Ik zal my, derhalven, vergenoegen met dit kort

[p. 602]

berigt opgegeeven te hebben van deeze schriklyke smetziekte, als 't welk eenigermaate kan dienen om de oorzaaken, de natuur en de uitwerkzelen daar van te verklaaren: en, met eene openhartigheid, onbekend aan myne Medebroeders Kwakzalvers, het volgend onschatbaar geheim geneesmiddel, welk, in tyds genomen, onfeilbaar geneest, mededeelen. ‘Laat de Lyder zichzelven eene kleine dosis toedienen van eenige greinen Gezond Verstand, en één scrupel Zedigheid; dit zal hem ongetwyfeld afhelpen van alle de ongemakken uit ydelzinnigheid ontstaande’. - Of heeft de Lyder geen harts genoeg om zyn eigen Docter te weezen, dat dan zyne Vrienden op het geraakte deel een blaartrekkende pleister van spot leggen.