Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

Bedenkingen.

'Er is zulk eene verwonderlyke aaneenschakeling in de geschapene dingen, dat men zeggen moge: ‘Het gansch Heelal is ééne keten’. Elk deel werkt op een volgend. Zo wy deeze werking volkomen na konden gaan, zouden wy mogelyk eene wederkeerige noodzaaklykheid vinden, tusschen het bestaan van een zandkorrel, en dat van den ganschen aardkloot. Dat verband heeft mogelyk even zeer plaats in de daaden van het menschdom. Tegenwoordig schynt elks doen veelal geene verdere betrekking te hebben dan tot het Wezen, om welks wil het doen geschied: dog, rugwaards ziende, vertoont zig eene keten van daaden, die de daaden van deezen en geenen, als noodzaaklyk, insluit. Alles werkt om eene reden, en die reden is verknogt aan eene andere, en zo voort.

De beschouwing van 't Heel-al brengt ons een uitmuntend konststuk voor den geest; welks millioenen raderen het naeuwkeurigst verband met elkander hebben.... Welk een Konstenaar moet de voortbrenger daar van wezen!

Gaat de menschelyke gedaante niet perkeloos over in die der dieren? - Die der dieren, in die der Planten? Die der Planten, in die der denkelooze Stof zelve? Waar heeft men eene gaaping - een vak - eene tusschenruimte gevonden; die als ledig is gelaaten? Waar doet zig eene afscheiding - een eindpaal op? Nergens! Het is eene keten, aan welke, van den mensch af voortloopende, in het stof der Aarde, geen eene eenige schakel mist..... Hoe verwonderlyk zyn Gods werken! allen zyn ze met wysheid gemaakt!

Het zy ik denkbeeldig nederdaal tot die kleine Wezens, welken, in geringheid van bestaan, en grooter aantal, toeneemen, naar maa-

[p. 467]

te het oog, gewapend, verder door kan dringen; - of my verhef tot die Stofklompen, in het onbegrensde luchtruim, welken zig voor myn oog vermeerderen en vergrooten, naar maate ik hen tragt te beschouwen; zelfsverliezing is het einde myner naspooringe! Dit is voor my een der grootste bewyzen, dat de Oorsprong van al 't geschapene oneindig wys - alles overtreffende - onbegrypelyk en alvermogende is. Een der grootste bewyzen! dat het menschelyk begrip eindig - en deszelfs pooging, om in de verborgenheden van dat onbevattelyk Wezen door te dringen, vermetel en strafbaar is.

Even zo min, als de mensch een einde kan vinden, in de hoogte of diepte van Gods gewrochten, even zo weinig zal hy op Aarde eene volmaaktheid bereiken. In alles is een zeker, tot dus verre, en niet verder. En waar toe zoude ook een volmaakte kennis, van iets, voor ons meerder nuttig zyn? Zullen wy, het geene wy daar omtrent missen, niet missen om dat wy het niet noodig hebben? Een ander geloof zou, op de beschouwing der door het Heelal verspreide weldaaden en zegeningen, door het eeuwig Opperwezen geschonken, niet wel staande kunnen blyven.

Niets is groot of klein op zig zelve. Eene drup waters is niets by den Oceaan; en egter is die drup zelve een Oceaan voor de duizende diertjes, die 'er in leeven, en bestaan. Onze Zon, met haare zestien wentelende Bollen om zig, bevat eene groote ruimte in vergelyking van onzen Aardbol alleen; egter is deeze ruimte niets, by die der ontelbaare zonnen en waerelden die in de voor ons oneindige ruimte elkander opvolgen. Dus - zal men iets groot, of klein heeten, moet 'er eene vergelykende maat gebruikt worden. Niets is het zonder vergelyking - op zigzelven.

j.v.p.