Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

Aanmerkingen over de nadeelige uitwerkzelen van 't leezen zonder nadenken.

(Uit het Engelsch.)

Eene overeenkomst tusschen de vermogens des Lichaams en de bekwaamheden der Ziele, is in veele gevallen, zigtbaar. Het Oog kan geene groote uitgestrektheid met dezelfde nauwkeurigheid beschouwen, als het een enkel voorwerp van naby beziet. Het neemt de zuivere deelen alleen in opmerking, maar bepaalt zich niet

[p. 424]

tot de kleindere, hoewel in de daad, schoonder vertooningen. Zo zal ook de Ziel, tot allerlei weetenschappen zich uitstrekkende, zelden volkomenheid in eenige byzondere Weetenschap opklimmen. De dagelyksche Ondervinding overtuigt ons, dat de Helluo Librorum, de groote Leezer of Verslinder der Boeken, die zich meer op de menigte van Boeken, welke hy doorbladert, dan den aart van 't geen hy leest, toelegt, en meer door de nieuwheid dan door de voortreflykheid van eenig werk getrokken wordt, niet dan zeer zeldzaam eene uitsteekende Geleerdheid bezitten.

Spreekwoorden behelzen doorgaans waarheid; om dat ze op de ondervinding rusten. Wy hebben in Engeland een Spreekwoord. De Rolsteen vergadert geen mosch. Om in dezelfde zinspeeling te blyven, mogen wy 'er by voegen, dat daar de Rolsteen de geheele tuin rond gaat, de Spade, in 't bestek van eenige weinige roeden, de kostbaare voorraad van een jaar oplevert.

Plinius de jonge, die zo zeer uitsteekt in juistheid van begrippen, als in de bevallige wyze om ze voor te draagen, heeft, ten opzigte van dit onderwerp, eene spreuk nagelaaten, die, schoon in weinig woorden begreepen, meer leerings behelst dan geheele Boekdeelen vol raadgeevingen. Naa eenige bedenkingen in 't midden gebragt te hebben over het ter loops en oppervlakkig leezen, betuigt hy, hoe wy ons te vrede behooren te houden met weinig boeken, en die, door en door, te verstaan. Wy moeten, zegt hy, non multa sed multum legere of niet veele boeken maar veel leezen. De wyze, waar op hy dit voorstelt, de woorden door hem gebezigd, drukken dit voorschrift diep der Ziele in, en maaken het onthouden gemaklyk.

De vermogens van 's Menschen geest zyn niet sterk genoeg om met eenen enkelen oogslag kennis te verkrygen. Die schielyke trant, om de waarheid te leeren kennen, is bewaard voor weezens van een' hooger rang. Om eene volkomene kennis van een onderwerp in alle zyne deelen te erlangen, moet het dikwyls herzien, en uit allerlei oogpunten beschouwd worden: een bedryf, 't welk tyd, arbeid, en aandagt vordert: geen van deeze noodige vereischten heeft plaats by den Man, die spoedig van de eene Weetenschap tot de andere overgaat, en met zo veel verhaastings werkte, dat 'er geen tyd tot denken overschiet.

[p. 425]

Het gebeurt dikwyls, dat Menschen, met zeer veele uitmuntende natuurlyke vermogens beschonken, overtroffen worden door anderen met veel minder oorspronglyke begaafdheden voorzien. Dit hebbe men aan geene andere oorzaak toe te schryven dan die geduldigheid om te werken, welke niet zelden het deel is van min vlugge verstanden, en tot eene ruime vergoeding strekt voor 't gebrek aan leevendigheid.

Een Mensch van een traag verstand kan stil staan by elken stap, om een duister onderwerp te onderzoeken, tot hy licht uit duisternis doe gebooren worden: hy kan oogschynlyk onoverkomelyke zwaarigheden doorworstelen; hy kan denzelfden arbeid zonder vermoeienis herhaalen, en dezelfde denkbeelden, zonder verveeling, op nieuw overweegen. Maar het vlug Vernuft laat alles, wat niet smaakt, vaaren, en ziet gaarne af van alle die voorwerpen, welke 't zelve niet met éénen opslag van het oog kan doorzien. De Fabel van de Schildpad en den Haas past hier te wel, om ze niet met een enkel woord aan te stippen. Een bedaard Verstand weert de verhaasting, welke het nauwkeurig onderzoek, en het volkomen doorzigt van zaaken, belet; het is in staat om de perken der menschlyke kundigheden uit te breiden, en voor zichzelve al het licht op te doen, waar voor de Mensch vatbaar is: want het gaat vast dat voor noesten arbeid nauwlyks iets te zwaar valle.

Patiens, nog op de Latynsche Schoole zynde, muntte geheel niet uit door vlugheid van vernuft of vatbaarheid van begrip. De Opstellen, die hy moest inleveren, waren noch leevendig noch fraay, noch in eenig opzigt schitterende; maar zelden vondt men 'er taal- of spelfouten in. Hy zag noit op tegen de moeite, om de woorden, die hy niet wist, in zyn Woordenboek op te zoeken, en schoon hy de volkomene meening of 't rechte pit van den Schryver, dien hy overzette, niet verstondt, wist hy de betekenis van elk woord zyner lesse in zyne Moedertaal, en de taalkundige buigingen van 't zelve. In het kort, hy zette zynen Letterarbeid, zonder verveeling of mismoedigheid, voort: en begaf zich, de voorbereidende Weetenschappen afgedaan hebbende, tot de Regtsgeleerdheid.

Velox, een der tydgenooten van patiens, betoonde zich zeer op de Letteren gesteld, en eene begeerte om in de Geleerde Wereld, ten eenigen tyde, uit te blinken. Doch kloek van begrip zynde, kon hy eene plaats waar op

[p. 426]

patiens een geheel uur zat, op 't enkel inzien bevatten. Hy las, daarom, zyne les noit twee maalen over: maar besteedde den tyd in 't leezen van alle dagelyks uitkomende kleine geschriften, waar van hy 'er elken dag ettelyke doorbladerde. Men vatte groote hoope op van de aanstaande voortreflykheid eens zo leevendigen Vernufts. Hy ging na de Hoogeschool, gevleid door zyne Vrienden, en vol vertrouwen op zyne eigene kragten; doch het bleek welhaast, dat hy, die zich zo weinig des arbeids getroostte toen hy onder toevoorzigt stondt, bepaalde Letter-oefeningen geheel liet vaaren, wanneer hy zyn eigen meester was. Plato, aristoteles, epictetus, en andere Werken der Ouden, bleeven onaangeroerd in zyne boekery; maar die van fielding, richardson, smollet, en van alle hedendaagsche Tooneelstuk Schryveren, zwierven steeds op zyn tafel. Sloeg hy eene enkele keer het oog in coke, in littleton, het was met dezelfde vlugtigheid als hy een Maandschrift las. Toen eindelyk de tyd kwam dat hy als een Regtsgeleerde moest verschynen, en door verdiensten zyn Fortuin maaken, was hy zo onbedreeven in de Wetten van Engeland als een Inwoonder van Otaheité. Verdrietig over zyne te leurstelling, en wars van de geleerdheid, die hy noit recht behartigde, gaf hy alle hoop op, om ooit in de Wereld eenig vertoon te maaken, en ging na een klein landgoed, waar hy als een Landjonker zyne overige dagen sleet.

Patiens, ondertusschen, schoon hy geen overvlieger wierd in zyn beroep, hadt altoos, uit hoofde van zyne bekende braafheid, en bekwaamheid om raad te geeven, eene menigte van zaaken by de hand, waar mede hy veel gelds won, en leefde als een agtbaar en geleerd Man.