Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

[p. 272]

Geschiedenis van Philedones,

(Uit het Engelsch.)

De Zedekundige Schryvers van alle eeuwen stemmen, in dit stuk, overéén, dat voorbeelden veel kragtiger zyn dan Lessen. Wy mogen hier byvoegen, dat zo veel als de voorbeelden lessen te boven gaan, de ondervinding de voorbeelden overtreft.

Behalven alle de Bespiegelingen der Wysgeeren, alle de Bedreigingen der Wetgeeveren, en alle de Vermaaningen der Godgeleerden, levert de Wereld een zo groote menigte treffende voorbeelden op van de slegte gevolgen eens verkeerden gedrags, dat ze niet kunnen nalaaten het oog der aanschouweren te trekken. Maar, indien lessen of voorbeelden het Menschdom hadden kunnen hervormen, zouden wy, in onze dagen, de heillooze Ondeugden, Heerschzugt, Nyd, Gierigheid, en Wellust, alleen kennen uit de versleete klagten daar over uitgestort in de Schriften van zwaargeestige Hekelschryveren. Dan wy zien, des niettegenstaande den Liefhebber van vermaak het pad betreeden, langs 't welk zyn Metgezel tot smerte en versmaadheid naderde: wy zien nog den gefronsten wenkbraauw boven 't greetig oog des gierigaarts, op 't vermeerderen van schatten peinzende; wy aanschouwen het norsch gezigt des nydigaarts de meerderheid van andere begrimmen: wy ontdekken de hunkeringen der heerschzugtigen na die eeretrappen en onderscheidingen, welke den voorgaanden bezitter nyd en kommer op den halze haalden.

De overgegeevene najaagers der Ondeugden, Heerschzugt, Gierigheid, en Nyd, kunnen niet te rug geroepen worden, zelfs door het gevoel van de ongelegenheden uit hun verkeerd bejag herkomstig. De Gierigaart, 't is waar, deelt niet in de vermaaken van genoegelyken ommegang en vriendelyke verkeering; noch smaakt de feesthoudingen der weelde, hy is een vreemdeling van de zagtigheden des gemaks; maar hy verheugt zich in de gunstige veranderingen van den prys der Fondsen, en heeft geleerd het gemis van weezenlyk genot te vergeeten. - De hoop vergezelt den Heerschzugtigen, en leert hem lachen over mislukkingen en te leurstellingen. - De Nydigaart zelve kan, op 't aanschouwen van eens anders ongeluk, zomtyds vermaak vinden. In deezervoege kan zelfs de ondervinding, de onheilen deeze Ondeugden vergezellende, de daar aan verslaafde Stervelingen niet tot Leevensbeterschap beweegen: om dat 'er altoos een ingebeeld even groot geluk overblyst, genoegzaam om 't gemis van de gewoone voldoeningen des leevens, waar van zy verstooken zyn, op te weegen. By de zodanigen is Les, Voorbeeld, en Ondervinding, kragtloos.

[p. 273]

Zommigen zyn 'er, nogthans, die, schoon zy de ooren stoppen op 't hooren des beste Lessen, en de oogen sluiten op 't zien der leerzaaamste Voorbeelden, tot den weg van Pligt en Geluk wedergebragt worden, als de Ondervinding hun op zichzelven doet letten. Deeze behooren tot het vrolyk leevend soort van Menschen, die zich verlustigen in de gewesten des Vermaaks, die, om zo te spreeken, geene bloeme des velds laaten voorbygaan of zuigen 'er den honig des wellusts uit. Meestal bevinden deeze vrolykheid minnende Stervelingen zich in den bloei huns leevens; dezelfde leevendigheid van aart, die hun doof maakt voor de bedaarde lessen der Wysheid, en blind om de spreekenste voorbeelden op te merken, doet hun te gevoeliger weezen voor de knellende onheilen der Ondervinding. Voor de zodanigen zal het geen verlooren arbeid weezen een waarschuwenden raad in 't midden te brengen, ten einde zy stil staan in hunnen loop, wanneer zy bemerken van het rechte spoor te zyn afgeweeken: en wederkeeren tot den weg des geluks, als zy de jammerlyke gevolgen huns misslags gevoelen.

Philedones, het bedwang der Schoolsche opvoeding ontkomen, waar hy zich gekweeten hadt met den loflyksten nayver, verviel op de Hoogeschool tot een ydel en verkwistend gedrag. Op zyn eerste verschynen onder de jongste Studenten kon hy niet nalaaten op te merken, dat hy met koelheid ontvangen wierd, en ten voorwerpe van algemeene veragting strekte. Hy was te schrander om niet te ontdekken waar uit deeze koelheid en versinaading voortsproot. Zyn hoofd met niets vercierd dan met de loshangende hairlokken hem door Natuur geschonken; zyne kleeding wel eenige modes ten agteren, maakte hem het voorwerp van spotterny. Dit gebrek ontwaar wordende, zogt hy 't zelve terstond te verhelpen. De nieuwmodische Kleermaaker werd ontbooden, deeze kleedde hem naar den eersten trant; een Coëffeur van smaak stelde zyne kunst te werk aan het golvend hair. Hy was dus ten vollen uitgedoscht, en brandde van verlangen om zyne Medestudenten te ontmoeten. Verrukt door de vriendlyke bejegening, welke hem nu ten deele viel, besloot hy na het verheeven character van voorganger in de Bon Ton onder zyne Metgezellen te dingen.

Naar gelange hy meer smaaks kreeg in 't gezelschap zyner lustige Makkeren, besteedde hy minder tyds om de kennis te onderhouden met zyne voorheen gemeenzaame Vrienden, zyne Boeken. De Dichters, die hem eertyds, in een uur van uitspanning, verlustigden, moesten agterstaan als 'er een Plaisier party werd voorgeslaagen: een schuimende beker behaagde hem veel beter dan de drooge lessen der Wysbegeerte.

Dus lang hadt hy nog zo veel van den Letteroefenaar overgehouden, dat hy zich vernoegde met uitspanningen, die, schoon tydspillende, niet ondeugend waren. Met het vermeerderen zy-

[p. 274]

ner kennissen, breidden zich zyne oogmerken uit; en hy viel in 't begrip dat hy, om een naam te maaken, zich moest onderscheiden door het een of ander bedryf, uitsteekende boven anderen. Dus werd hy, zonder aanprikkeling van drift, een Lichtmis, en, zonder den wyn te minnen, een Zuiper.

Eindelyk verscheen hy in een nieuw Character. De onschuldige vrolykheid van eenen natuurlyk lustigen aart moest nu aangevuld worden door een gedwongen lach en gemaakte losbandigheid, Te onvrede over zyn gedrag, hadt hy geen moeds genoeg om 't zelve te verbeteren. Met wederzin begaf hy zich tot het neemen van vermaaken, die hy verfoeide, en dompelde zich in ondeugd om de gevoeligheid te versmooren.

Dit was een allergewigtigst tydstip, waarin het wederkeeren hem mogelyk was. De ondervinding hadt hem genoeg getoond van de Ondeugd om 'er hem van af te schrikken, en de hebbelykheid hem nog zo zeer niet gebonden, of hy kon die banden verbreeken.

Dan philedones begon, door het dikwyls herhaalen zyner langs hoe ongebondener vermaaken, die schroom te derven, welke altoos de nieuwelingen op den weg der ondeugd vergezelt. Hy kon niet nalaaten met verwondering te rug te zien op zyne elgene kinderagtigheid, als hy zich de vrees en ongerustheden, die hem nog onlangs bekroopen, herinnerde. - Hier in werd hy versterkt door de zorglooze vrolykheid zyner Makkeren; de meesten deezer, ouder dan hy, hadden reeds voor een geruimen tyd het bloozen verleerd, en de vrees der onschuld uitgeschud. Philenones kon niet dulden dat iemand hem ergens in overtrof. Welhaast stondt hy gelyk met den vrygeestigsten van alle zyne kennissen. Doch zomtyds bezwykt het lichaam eer dan de ziel. Philedones stortte in een gevaarlyke ziekte, de Geneesheer wanhoopte aan zyne herstelling.

Nimmer vertoont zich iemand beter dan op het ziekbedde, gelyk men in 't algemeen aanmerkt. Philedones verklaarde, by aanhoudenheid, met de diepste verzugtingen, zich tegen de ydelheid der wereldsche vermaaken, beschreidde de dwaasheid zyner Jeugd, en besloot, als de Hemel hem herstelling van de kwaale vergunde, een yverig voorstander van de zaak der Deugd te zullen weezen. De Geneesheer gaf hoop van beterschap, en binnen weinig weeken was philedones hersteld.

Hier deedt zich eene nieuwe gelegenheid op om weder te keeren tot het bedaard en schuldloos leeven eens Geletterden, waartoe hy oorspronglyk geschikt was. De driften sliepen, de kragt der hebbelykheden was gesnuikt, en de verzoekingen be vonden zich op eenen grooten afstand. Philedones omhelsde dit gelukkig oogenblik; vondt smaak in het bezef zyner eigene leevensbeternis, en was, met één woord, gelukkig.

Zo ras hy de voorige gezondheid en sterkte weder kreeg, ver-

[p. 275]

voegden zich zyne voorgaande kennissen by hem, met gelukwenschingen over zyn herstel. Philedones ontving hun eerst met al de koelheid van iemand, die alle zyne voorgaande misgangen aan hun raad en voorbeeld toeschreef. Het gebrek aan zyne gewoone gulhartigheid in hun te ontvangen, schreeven zy toe aan de overgebleevene zwakheid der ongesteltenisse; zy herhaalden hunne bezoeken. Philedones kwam tot zyne voorgaande leevendigheid, en vervoegde zich op nieuw by de verlaaten gezellen en bedervers zyner Jeugd.

Nu was hy volkomen gewapend tegen alle aanvallen van inwendige knaaging, en alle bestraffing van de vrienden der deugd. De Ondeugden, waar aan hy zich tot nu toe overgegeeven hadt, scheenen hem beuzelagtig en veragtlyk: maar zyn geest, hoe vatbaar ook, vondt welhaast genoegzaame bezigheid en onderhoud aan de speeltasel. De schielyke opvolging der aandoeningen van hoop en vrees gaven zo veel bezigheids aan zyne ziel, dat hy, van de speeltafel afzynde, het loeven laf en ondraagelyk vondt. De Wyn en sterke drank is de bestendige toevlugt voor dat gedeelte des Menschdoms, 't welk zich toelegt op de Kunstenaaryen, om den tyd de kostlykste aller bezittingen, te verspillen. De geheele bezigheid van philedones bestondt nu in het werpen van de teerling, en het inschenken en ledigen van den beker. Het eerste benadeelde, als het geluk hem tegenliep, zyn beurs, het laatste verzwakte zyn gestel.

Het verslag van de verschillende beurtwisselingen van geluk en ongeluk, van verheffing en vernedering, zou een eindlooze taak weezen. Genoeg is het te vermelden, dat hy eene zo aanzienlyke som verspeelde, als genoegzaam geweest zou zyn, om hem, in den ouden dag, een gerust en vreedzaam leeven te doen leiden, dat hy eene lichaamsgesteltenisse bedierf, met welke hy gelukkig voor zichzelven, en nuttig voor anderen, zou hebben kunnen bestaan; dat hy als een schandbrok zyne dagen doorbragt, en onbeweend stierf.