|
| |
| |
| |
Aen de heeren onderneemers der vuurmachine te Rotterdam.
Myn Heeren!
Eindelyk zyn onze verlangens naer 't Raport der Heeren Commissarissen, nopens uwe Vuurmachine te Rotterdam, vervuld. Wy verheugen ons opregtelyk wegens den Lof, die uwen patriottischen yver ten algemeenen nutte daerin word gegeeven; ook deelen wy met al ons hart in 't afkeurende gedeelte van dat Rapport; smertende ons zeer de gedeeltelyke mislukking uwer poogingen, ter voller overtuiging onzer Landgenooten, van 't verregaend nut en vermogen uwer geapproprieerde Machine, boven alle Watermolens, en de tot nog toe in trein gebragte Water-Werktuigen. Maar vreezende, dat deeze, gelyk ook de reeds uitgegeevene groote geldsommen u den moed zullen beneemen, om daar mede verder voort te gaen, zoo hebben wy de pen opgevat, om u, zoo veel in ons is, aen te moedigen, van tog het Werk niet te laeten vaeren, maer met verdubbelden Yver voort te gaen; en het Werk, op dien Edelen voet, als het begonnen, en tot nog toe doorgezet is, te voltooijen.
Staet ons toe, als uwe waere Vrienden, en Mede-Liefhebbers van 't Vaderland, openhartig, onze gedagten over uwe onderneeming te mogen openleggen; U Ed. zullen uit het geheele beloop derzelve zien, dat het uit een even edel beginzel is voortgevloeid.
Niemand zal u dien roem betwisten, dat nooit eene onderneeming van dit aenbelang op een edeler voet is ondernomen. Niet alleen hebben U Ed. door bynaer ontebovenkomelyke zwaerigheden moeten heen worstelen ter bekoming van de plaets ter vestiging en opbouw uwer Machine; borge moeten stellen voor alle nadeelige gevolgen, die daer uit zouden hebben kunnen ontstaen; belooven naer gedaene proefneemingen alles wederom in voorigen staet te brengen; maer ook alles op eigen Kosten ondernomen, zoodanig dat men zeggen mag, dat deeze onderneeming genoegzaem het vermogen van byzondere persoonen te boven gaet; waer door het zoude
| |
| |
schynen, of U. Ed. eenigzins onbedagtelyk hadden gehandeld, door niet bevoorens de kosten uwer onderneeming genoegzaem te hebben overrekend. Wy maeken voorbedagtelyk hier van melding; hoewel wy zeer wel weeten, dat zulks uwe oplettendheid niet ontslipt is; om dat het eene beweegreden moet uitleveren, ter aenhouding en dadelyke voltooijing van 't begonnene.
Vervolgens dat UEd. niet volkomen geslaegt zyn in uwe bedoeling, is, naer onze onderrigting, gedeeltelyk aen u zelven toe te schryven; door den aenleg van dat gedeelte van 't werk, 't geen tot den ophef of opbreng van 't boezemwater moest dienen, niet volkomen, ingevolge uw eerst opgemaekte bestek, en niet stevig genoeg gemaekt te hebben; waervan de reden zig aenstonds opdoet, in de vermyding van reeds drukkende kosten. Het is voor 't overige toe te schryven, aen de nieuwe en naer deeze Landen ingerigte, en gantsch ongewoone toepassing, van 't vermogen der Vuurmachine; welke, als geheel nieuw zynde, u, onder deszelfs opbouw en beproeving, van zelve nieuwe verbeeteringen deed gaede slaen; welke UEd. gaerne van tyd tot tyd in 't werk willende te passe brengen, u uw eerste oogmerk deed missen; ofte te sterk gezet om uw eerst uitgedagte ontwerp, om het met houten pompen uit te voeren, (niet tegenstaende UEd. ondervonden, dat dezelve natuurlyk veel te zwak waren,) volstrekt te willen houden. Eene wat al te sterke aenkleeving aen eens opgemaekte ontwerpen; waer door men van zig niet heeft kunnen verkrygen, om van die zoo zeer geliefde nieuw uitgedagte ontwerpen af te gaen; te meer, om dat men maer in 't oog hadde, proeven te neemen, waer toe men dagt dat deeze zwakke aenleg voldoende genoeg zoude zyn.
Deeze, in alle nieuwe dingen, gewoone bevinding, behoorde op uwe geesten geen vat te hebben; en is niet overeenkomstig met het edele van uwen aenleg; waerom wy ook vertrouwen, dat ze dien invloed niet zal hebben, dat het werk niet tot volkomenheid zoude gebragt worden.
In dit vertrouwen worden wy nog te meer bevestigd, door de algemeene toejuiching, niet alleen van Liefhebberen van nutte Kunsten en Weetenschappen, maer ook door den gegronden Lof u van de Vaderen onzes Vaderlands,
| |
| |
op ingekomen Rapport, in hunne Resolutie dieswegens, gegeeven; en door de ontwyffelbaare zekerheid van 't vermogen uwer Machine, boven alle Watermolens, in 't Rapport der deskundigen, van 's Lands wegen, daer toe gecommitteerd, die alles met zoo veel naeuwkeurigheid onderzogt hebben, voorkomende; en in zoo verre het uwe onderneeming begunstigt, buiten alle tegenspraek gesteld. Daer uit tog is 't nu zeker, dát een Vuurmachine van die grootte of Caliber, als de uwe, tegens 4½ Watermolens, op één en denzelven tyd kan werken; 't geen dus zelfs eene halve Watermolen meerder is, dan UEd. altoos hebben gecalculeert.
Een Rapport dat UEd. zoo veel te dierbaerder moet zyn, om dat de tweede ondergetekende, en daer van Rapport doende, opentlyk tegens uwen aenleg was opgekomen; en de onmogelykheid van deszelfs uitvoering hadde getragt te betoogen. UEd. hebben niet geschroomd deezen tegenstreever tot een mede Examinateur van uw Werk toe te laeten; gelyk ook deeze even Edelmoedig zig daer van niet onttrokken heeft; en nu opentlyk, door zyne ondertekening, zyne voorige dooling heeft erkend: van wien men des veronderstellen mag, dat hy alles met zoo veel te meer naeuwkeurigheid zal hebben gade geslagen. Hier door hebben UEd. den roem van eenen ongeloovigen Wysgeer overtuigd te hebben, en een getuigschrift verkreegen, dat daer door boven alle uitzondering is gesteld.
By deeze gelegentheid kunnen wy echter niet voorby, twee a drie misvattingen, die ons in dat Rapport onder het oog gevallen zyn, op te geeven. Die Heeren neemen het ons niet kwalyk, dat wy ons die vryheid aenmatigen; hunne Edelmoedige Characters doen ons zelfs op hunne erkenning hoopen; te meer, daer ons oogmerk eenig en alleen is, de meerdere uitbreiding van de kennisse van het onderwerp, waer over wy handelen. De eerste bestaet daer in, dat hun Ed. op pag. 14 zeggen, dat de hoogte der houten Vloering drie duimen boven het Rottepeil ligt; daer wy, dezelve menigmael gezien hebbende, zeker weeten, dat die veertien duimen boven dat peil is liggende; doch dit Stuk is van geen wezentlyk belang. Het tweede is van meer gewigt: op pag. 7 stellen hun Ed., dat het een verschil maekt, in den wezentlyken opbreng van een Vuurmachi- | |
| |
ne, van de helft op twee derde, of dezelve het water uit diepe Mynen moet oppompen, dan of dezelve het water maer eene geringe hoogte van zes of agt Voeten heeft op te brengen; en dat wel om het meerder gewigt van de yzeren Stangen, &c. die in de Myn-Pompen vereischt worden. Dit zullen hun Ed., wanneer zy deskundigen en de overal in werking zynde Vuurmachines raedpleegen, gantsch anders bevinden. Want 'er is geen eene Vuurmachine ergens aen den gang, die het water uit diepten moet opbrengen, of het gewigt der Stangen en Kettingen is, in eene vereischte orde, gecontrabalanceerd, by de eene op deeze, by de andere op geene wyze. Zoodanig eene gedagte moest natuurlyk, by de opregting der eerste Machine, van zelve reeds invallen; en dus heeft uwe Machine daer in niets vooruit boven de gewoone; het zuivere vermogen des dampkrings, op ieder vierkanten duim, is hier even het zelfde als zulks in alle andere Vuurmachines is. Eene derde aenmerking, die wy de vryheid neemen zullen op te geeven, raekt eene periode op pag. 11, te weeten: dat de gewoone Vuurmachines meerendeels van veel kleindere Vermogens zyn als de uwe. Hier
omtrent zoude de ondervinding hun Ed. mede gantsch van het tegendeel kunnen overtuigen. 'Er zyn zekerlyk zeer veel Vuurmachines, wier Cylinder niet wyder is, dan tusschen de 40 en 50 duimen; zelfs worden 'er gebruikt van 18, en ook van 32 en 36 duimen; maer dit neemt niet weg, dat, in Engeland, meer dan honderd Vuurmachines aen den gang zyn, wier Cylinders de wydte hebben van tusschen de 60 en 70 duimen; en dat 'er zelfs gebruikt worden, met Cylinders van 80 duimen middellyns. In den Jaere 1776 heeft men, in 't Graefschap Cornwall, een oude Myn getragt weder aen den gang te brengen, waer toe men vier nieuwe Vuurmachines met Cylinders van 72 duimen middellyns, alle op dezelve put staende, heeft opgeregt. Gevolglyk kan uwe Vuurmachine in 't geheel niet voor eene van eene ongewoone grootte gehouden worden; dewyl derzelver Cylinder maer de wydte heeft van 50 duimen. Wy vatten nu, na deezen uitstap, den draed van onze voorige Redeneering weder op.
Het is dan, ingevolge van het ingebragte Rapport van uwe Machine, zoo als dezelve zig nu bevind, en
| |
| |
het welk, hoewel daerom de volle aenpryzing ter in gebruik brenging in deeze Landen van Hun Ed. Gr. Mog. niet heeft kunnen wegdraegen, nogtans onbetwistbaer zeker, dat het vermogen van uwen aenleg op 4½ Watermolens moet worden gesteld. Hier in dan mag men besluiten, hebben UEd. volkomen geslaegd, naemelyk in het verregaende Vermogen uwer Machine, boven alle Watermolens; het geen eene van uwe bedoelingen is geweest.
Dit doelwit nu zoo volledig door UEd. verkreegen zynde, zoo verpligt zulks u ook, om het tweede als voornamentlyk door uwe eigen hoofdigheid en bekromheid veroorzaekt, naer te jaegen en daer te stellen.
Staet ons nu toe, alle beweegredenen ten dien einde te mogen aenvoeren. Ten eersten verpligt u uw eigen aenleg, en uwe beginzelen, in uwe eigen Requesten voorhanden; als waerinne UEd. voorkomen als menschen, welker wedergae men zelden zal vinden; die zoo gereedelyk hunne overtollige middelen willen gebruiken, ten algemeenen nutte; die alle mogelyke gebeurtenissen voor hunne rekening neemen; zig gewillig verbinden alles wederom in statu quo te herstellen; die derhalven volkomen zeker meenen te zyn in hunnen voortgang; en zig door geene zwaerigheden laeten weerhouden. Mag men, kan men van zulke Menschen verwagten, dat zy dit zo ver gebragte werk nu zullen laeten steeken? Hier is geen keuze voor UEd.; ten zy UEd. wilden gelyk gesteld worden, met lieden, die wel schoone gevoelens ten toon spreiden; doch wanneer het op de uitvoering aenkomt, toonen tot het veragtelyke zoort te behooren: ten zy ulieden openlyk willen aengezien zyn, voor menschen, die hunne rekening kwalyk gemaekt hebben, en dus uitgelagchen behooren te worden. UEd. hebben dat edel vertrouwen in uwe zaek gehad, dat gy niet geschroomd hebt, uwen tegenstreever, die openlyk tegens uwe Stellingen was opgekomen, tot een onderzoeker van uw Werk, en dus als regter toe te laeten, en daer in volmaektelyk geslaegd; door de volleedige goedkeuring van uw eerste denkbeeld, door deezen edelmoedigen Tegenschryver. Behoorde zulks UEd. dan niet aen te spooren, om daerin te volharden, en dat eerste denkbeeld tot volmaektheid te brengen?
| |
| |
Ten tweeden, de Vaderen onzes Vaderlands noodigen u daer toe op zulk eene edele wyze, zodanig, dat zy zelfs met tegenzin eenige afkeuring voortbrengen, van de NB. door uwe verslapte poogingen, en mislukte proeven uwer onderneeming: en opentlyk erkennen, hunne verlangens, dat zy een gunstiger besluit ter aenpryzing hadden kunnen opmaeken; behoorde dit u niet kragtdaedig ter volharding aen te noopen?
Ten derden, het algemeene nut en de behoudenis deezer Provincie, welke van Jaer tot Jaer met Overstroomingen gedreigd word, roept u ter daedelyke voortbrenging van een middel, zoo heilzaem en zoo prompt in zyne uitwerking; en waer van UEd. altyd, met zoo veel vertrouwen, hebben gesprooken; te meer, daer de uitkomst dit uw vertrouwen wettigt.
Staet het u vry, een zoo kragtdaadig middel ter behoeding kennende, uw Vaderland daer van onkundig te laeten? 't Is immers niet genoeg, zyne gedagten dieswegens open te leggen; het welk men als herssenschimmen kan aenmerken, en op zyn best als bespiegelingen van eenen weldenkenden Wysgeer; maer 'er moet bykomen, betooging en overtuiging; te meer daer uw Werk eenigzins in een kwaeden naem geraekt is, door uwe verflauwing, en daerop niet gevolgde volledige aenpryzing onzer Souvereinen. Heeft niet een uwer in zyne discoursen by ons, meermaelen, eenige Schetsen daer van opgegeeven; en tevens verhaeld, ook daer van mentie gemaekt te hebben, in deszelfs Brief aen den Heer Pensionaris Emantz? Zullen UEd. nu, na al dat gerugt gemaekt, en de geheele Wereld in de verwagting gesteld te hebben, dat bergen zouden baeren, het Werk laeten steeken, en dat om eene kleine vermeerdering van kosten; daer kundige Engelsche Werkluiden u aenbieden, de onderneeming ten hunnen pericule te willen opvatten, en het Werktuig tot volmaektheid te brengen.
Is het niet een der eerste trekken van 't Character eenes waeren Wysgeers, niet alleen weldenkende, maer ook weldoende te zyn? Hier nu komt het alleen op doen aen; daerin behoorden ook uwe Characters onderscheiden te blyven van andere.
Hebben wy u niet meermaelen hooren klaegen over de gerustheid, waerin de Ingezetenen deezer Provintie
| |
| |
waren; daer ze nogtans zoo zeer aen Overstroomingen onderworpen zyn; zoodanig dat ze alle Jaeren in vreeze en bekommering zyn moeten, dat, zoo niet geheel, ten minsten een gedeelte der Provintie of der nabuurige landen, werden geinundeerd? Zullen UEd. ze nu in die gerustheid, en aen alle die gevolgen blootge. steld laeten blyven?
Is niet uw plan, om zekere polders, zekere gedeeltens deezer provintie, in tyden van nood, van zelven met water tot eene bepaelde hoogte te doen onderloopen; en daer door de beddingen der Rivieren te ontlasten, den afloop der Wateren gemakkelyker en ruimer te maeken, en alle gevaeren uit Ysdammen ontstaende, voor te komen? daer UEd. het in uwe magt meenen te hebben, om die geinundeerde gedeeltens deezer provintie, op zulke tyden, als UEd. zullen verkiezen, en wanneer zulks voor het Land zelve noodzaekelyk zyn zal, wederom droog te maeken door uwe Machines; welker vermogen als gelyk aen 4½ molens nu wel bevestigt is; maer niet derzelver duurzaemheid; ook deeze hoedanigheid moet door UEd. buiten allen twyffel worden gesteld.
Daer en tegen zoo UEd. het besluit neemen, van het Werk niet door te zetten, dan zyn UEd. immers gehouden alles af te breeken, en in Statu quo te herstellen; kan zulks bestaen met het Character eenes waeren Wysgeers. Zullen UEd. een gebouw sloopen, dat u zo veel geld gekost heeft; dat volmaektelyk vast en onwrikbaer in alle zyne deelen staet; waervan de zwaere steenen muuren nu tot een massa versteend zyn, volkomen in staet, om de beurtelingse overgangen van den grooten hefbalk te kunnen wederstaen, 't geen zoo volkomen beantwoord aen uwe verwagting, zoo volmaekt geschikt is, om de binnen Stad van 't overtollige Water te ontlasten? Zullen UEd. den Ketel, den Cylinder, die u zoo veel gelds gekost hebben, voor oud Yzer verkoopen, en tot duurzaeme Voorwerpen van bespottinge doen verstrekken?
Eindelyk, myne Heeren, zyn uwe beurzen uitgeput, zyn uwe overtollige middelen verspild, en zyn UEd. niet bestand voor de volgende Onkosten, die ter volmaeking en in stand houding van uw werk vereischt worden; of kunt gy niet besluiten, tot een meerdere uit- | |
| |
gifte, om dat de reeds uitgeschootene Sommen zoo verre boven uwen eersten aenleg of bepaeling gegaen zyn? Is het 'er zo mede gelegen, wel aen, maekt een bestek op van die verbeteringen; maekt daervan een spreekend plan, zoodanig dat het een ieder overtuigen kan, dat deszelfs uitkomst beantwoordend zal zyn: doet dit, met het ernstig voorneemen van de gantsche bestiering daer van te laeten, aen iemand, wiens zaek het van zyn eerste Jeugd af geweest is, die niet alleen de Theorie verstaet, maer daerenboven in de praktyk volkomen kundig is; bereekend, naer zyne opgave, en die van andere kundigen, alle de nog toekomende kosten; deeze zullen zoo onmaatig niet zyn, of 'er zal middel kunnen gevonden worden, om bylaege te bekomen. Wy vertrouwen dat UEd. een gedeelte van die Onkosten geerne zult kunnen en willen voor uw Rekening neemen; wel aen, vervoegt u aen de Regeerders uwer Stad, met overleg van uw plan; vraegt van dezelve onderstand: deezen, voor haere Stad, daervan het voordeel genietende, zullen ook geerne daertoe het hunne willen toebrengen; UEd. hebben immers reets zoo veele blyken van goedwilligheid van dezelve ontfangen, dat wy ons vleijen durven, dat uw aanzoek aldaer niet te vergeefs zal zyn.
Of anders, vervoegt u deswegens aen den Souverein zelven; deeze reets proeven gezien hebbende van uw Werk, en daer door van de in 't Rapport bepaelde uitwerking zeker, zal, by verdere overtuiging, ook uwe Verwagting niet te leur stellen.
Of vervoegt u, uw plan opgemaekt zynde met al den aenkleeve van dien aen den Oeconomischen Tak; ook deeze, als tot diergelyke Oogmerken uitdrukkelyk geschikt, zal ongetwyffeld, indien alles in een overtuigelyk licht gesteld word, het hunne toebrengen.
En ten laetsten, verkiezen UEd. geen der opgegeevene wegen, opent dan eene Inschryving, en noodigt alle Liefhebberen u daer inne te ondersteunen; UEd. kunnen verzekerd zyn, dat wy zelven, benevens andere waere beminnaers hunnes Vaderlands in deeze Stad Dordrecht genegen zyn om daer in deel te neemen. Wy zyn
Myn Heeren!
Uwe Waere Vrienden,
En mede liefhebberen des Vaderlands.
Dordrecht. 2. Maert, 1778. |
|
Auteursrechtvrij