Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

[p. 193]

De verschyning van den verreezen Heiland aan de Emmausgangeren op den weg, uit Lucas 24: 13-24. opgehelderd door Cornelis Cleyn, Predikant in den Briele. Medelid van de H. en Z. Maatschappyen der Wetenschappen. Te Utrecht by J.C. ten Bosch 1777. In groot octavo 54 bl.

Het beloop dezer Leerreden is zeer wel ingericht ter ontvouwinge, en ten toepaslyken gebruike, dier merkwaerdige geschiedenisse, volgens welke Jezus aen twee persoonen op den weg naer Emmaus, ene thans onbekende, maer toen zeer bekende plaets, ongeveer twee en ene halve uure van Jeruzalem gelegen, verschenen is. De Eerwaerde Cleyn stelt zyne gissingen over deze en gene omstandigheden, die niet te beslissen zyn, met bescheidenheid voor, en ze hebben, zo wel als die van andere Uitleggers, hunne aennemelyke zyde. De medgezel van Kleopas, onderscheiden van de Apostelen, kan zeer wel zyn zoon Simon geweest zyn; en dus is 't niet vreemd dat Kleopas, de Vader, inzonderheid het woord voert. 't Is niet oneigen te denken, dat hunne woonplaets te Emmaus was, zo dat zy t'huiswaerds gingen, toen Jezus hen inhaelde; en zy hem aen hun huis ontvingen, alwaer zy hem verzogten, om by hen, zo veel als te hunnent, ten hunne huize, te blyven: hoewel zy hem niet kenden, om dat hunne oogen zo gehouden wierden, ‘om dat hun gezicht, door eene bezondere kragt, als van eene wederhoudende werking, zo bedwongen en bepaalt werdt, dat zy - schoon een Man ziende, - evenwel niet konden onderkennen, wie hy was’. Buiten deze en soortgelyke omstandigheden, komt hier, ten opzichte van zulke byzonderheden, ook in aenmerking de manier van 't onderling gesprek der Emmausgangeren; en 't komt ons voor, dat onze Leeraer deze zyne Leerreden wel inzonderheid gemaekt heeft, om zyne gedachten deswegens openlyk ter toetse te brengen.

Lucas zegt, naer onze gewoone vertaling, sy spraken t' samen, en ondervraeghden malkanderen; doch het laetste Grieksche woord aldaer gebruikt, συςητιῖν, laet zich, volgens de kracht der betekenisse, en overeenkomstig met het gebruik, ook zeer wel overzetten, door disputeren of redentwisten. De Eerwaerde Cleyn, deze betekenis van dit woord in acht nemende, oordeelt, dat zy hun gesprek, hoog waerschynlyk, al disputerende gehouden hebben.

[p. 194]

‘Redentwistende, zegt hy met elkanderen, wat 'er voor en tegen was, om Jezus al of niet voor den Messias te houden, en zyne hope verder op hem al of niet te blyven vestigen. En wel zo, dat Kleopas, als Vader, eerst eenig voorstel deedt, en dat zyn Zoon Simon vervolgens op dit vaderlyk voorstel telkens eerbiediglyk eenige zwarigheden hebbe ingeworpen, met een oogmerk, om de nodige onderrichting te mogen ontfangen’. - Men kan niet ontkennen, dat dit denkbeeld zeer wel overeenstemt met den nadruk van 't woord συςητεῖν; en als men de omstandigheden des tyds gade slaet, kan men 't niet vreemd vinden, te denken, dat zodanige redentwistende gesprekken, onder de aenhangers van Jezus diestyds plaets hadden. Zulks maekt de hier voorgestelde gedachte, wegens de manier van dit gesprek, enigzins aennemelyk. En dit zo zynde zal men den Eerwaerden Cleyn ligtlyk kunnen toevallen, wanneer hy on op die gedachten brengt, ‘dat het verhaal door Kleopas aan Jezus gedaan, schoon 't een aaneengeschakelde, onafgebroke en doorgaande Bede zy, nochta ds te begrypen is, als een verhaal, waar by Een verteld den inhoud van de onderhandeling, welke zy te voren zamen, door voor- en tegenredenen, en du s al disputerende, gehouden hadden’. - Een point van die natuur is zeker niet wel onder een volstrekten bewystrant te brengen; maer als zodanig een verslag van een gehouden gesprek, in deszelfs inhoud, 'er natuurlyk aen beantwoord, verkrygt het zelve een zekeren trap van waerschynlykheid; 't geen onze Leeraer, op ene aennemelyke manier, toont in dezen plaets te hebben. - Zie hier kortlyk het voor en tegen van deze redentwisting.

De een zegt van Jezus v. 19. Hy was een Propheet, krachtig in werken ende woorden voor Godt ende alle het volk. Dit was 'er voor.

Ja maer, zegt de andere, v. 20. Onse Overpriesters en de Oversten hebben hem overgeleverd tot het oordeel des doodts ende hebben hem gekruisight: Dit was 'er, naer zyn oordeel, tegen.

Hy had niettemin, vervolgt de eerste, v. 21. hope gegeven, dat hy Israël verlossen zoude, als zullende ten derden dage na zyn dood weder opstaen. Dat was 'er voor.

Ja maer, antwoord de tweede, v. 21. Met dit alles is het heden (reeds) de derde dagh van dat deze dingen geschiet

[p. 195]

zyn, en dus is de bepaelde tyd bereids daer. Dit was 'er tegen.

Om deze zwarigheid op te lossen, voert hem de eerste te gemoet, v. 22, 23, 24. Dat sommige Vrouwen en anderen evenwel het Graf ledig bevonden, ende een gezicht van Engelen gezien hadden, welken zeiden, dat hy leeft. Dit was 'er weder krachtig voor.

Zulks stemt de tweede toe, doch hy brengt 'er tegen in, v. 24. Maar Hem en zagen zy niet. Dit meende hy was 'er niet weinig tegen.

Men leze, indien men lust heeft, de uitbreiding van deze redentwisting, in 's Mans Leerreden zelve; en zo men die voorgestelde schikking al eens wat te kunstig mogte oordeelen, zal zulks echter de waerschynlykheid der redentwistinge niet verminderen, noch het denkbeeld dat het verslag van Kleopas den voornamen inhoud dier redentwistingen behelst, verzwakken: en dit is 't, daer 't in dezen, naer ons inzien, voornaemlyk op aenkomt.

Voorts moeten we hier nog met een kort woord melden, dat zyn Eerwaerde aan deze Leerreden gehecht heeft een Naschrift, dienende ter ophelderinge en bevestiginge, van 't geen hy, in zyn Dankoffer voor de Eerstelingen van Neerlands Vryheid, gezegd heeft, wegens het, thans buiten kyf gestelde, innemen van den Briel, op Dingsdag, den 1 April 1572.