Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

[p. 41]

Tractatus Irenicus de stabilitate et instabilitate tum Legum fundamentalium quam civilium, et de earum, si quae faciendi sit, prudenti atque difficili mutatione. Auctore J.N. Reinar, A.L M.J. Utr. et Philos. Doctor. Lugd. Batavorum apud A. Costerum, 1777, Absque Praef. 64 pp. in octavo f.m.
Gedagten over het Samenstel onzer hedendaagsche Burgerlyke Regtsgeleerdheid. Te Goes by J. Huysman, en in 's Gravenhage by J.A. Bouvink, 1777. In groot octavo 50 bladz.

t Zy dat men, in 't bekende Twistgeding, over het Roomsche Regt, als een Behulpregt hier te Lande, mitsgaders over den toestand van onze tegenwoordige Regtsgeleerdheid en derzelver Practyk, party trekke, of zig daaromtrent onzydig houde, men zal, hoe men ook daaromtrent bestaa, de bovengenoemde Geschriften met vrugt kunnen doorbladeren. Beide deeze Schryvers houden zig vry wel op den middelweg, tusschen eene blinde hoogagting voor, en eene verregaande versmaading van het Roomsche Regt; beiden erkennen zy, dat 'er doorslaande gebreken in onze hedendaagsche Regtsgeleerdheid, en derzelver Practyk zyn, ja zodanigen, die met luider stemme om Hervorming roepen: maar hoe die in 't werk te stellen!

De Heer en Mr. Reiner ziet 'er bezwaarlyk door, om zulks ter uitvoeringe te brengen; en zyn Geschrift strekt inzonderheid om te toonen, hoe veele zwaarigheden 'er vast zyn aan eene hervorming der Wetten; en hoe zulks, wanneer het ondernomen mogte worden, niet dan met de uiterste omzigtigheid behoorde te geschieden. Zyn Ed. het stuk, genoegzaam, van alle zyden beschouwende, brengt hieromtrent zeer oordeelkundige aanmerkingen te berde; welken weezenlyk dienen, om eene al te sterke drift ter Hervorminge te beteugelen, en te doen opmerken, met hoe veel voorzigtigheids men zulks behoorde te onderneemen.

Wat den in 's Lands Wetten bedreeven Opsteller van het tweede bovengenoemde Geschrift aangaat, dezelve is, zekerlyk, hier van niet minder overtuigd; dan, daar hem de gebreken zeer sterk in 't oog loopen, kan hy zig niet wederhouden, van zig op het stuk der Hervorminge nader te uiten. Zulks doet hem, na 't voorstellen der gebreken, het waagen, zyne gedachten des aangaande op te geeven voor het geen ze zyn; meer doorkneede harssens, zegt hy, mogen ze verbeteren. - Het een of 't ander van 't bewerp kan nader te stade komen, waarom wy het zelve geheel zullen mededeelen.

‘De verbetering, welke 'er noodig is, zegt hy, moet zoo zeer niet bestaan in het maaken van nieuwe Wetten. Verstandige Polityken hebben te regt geoordeeld, dat het maaken van nieuwe Wetten in een gevestigden Staat altoos gevaarlyk is, en niet dan

[p. 42]

in de dringendste noodzaak moet begonnen worden. Moest men aan een nieuw Volk, by voorbeeld aan een Volkplanting in haar geboorte, Wetten voorschryven, ik geloof dat men dezelve veel korter, en veel minder fyn gesponnen, zoude kunnen maaken als de onze zyn; maar in ons geval moet het herstel gezogt worden in een Hervorming, in een beter schikking, in een klaar voorstel, geschikt naar de vatbaarheid der menschen, die 'er gebruik van moeten maaken, en 't is alleen uit handen van onze Hooge en Wetgeevende Overheid, dat men deeze gunstige verandering te wachten heeft.

Een commissie uit Leden van de Hoven van Justitie, of van andere kundige Regtsgeleerden, zoude kunnen aangesteld, en met de noodige magt voorzien worden, om een geheel nieuw Wetboek van het Burgerlyk Regt te ontwerpen.

Alle stoffen, die in onze omstandigheden kunnen te pas komen, en reeds in het Vaderlandsch of Romeinsch Regt verhandeld zyn, zouden onder bekwaame Tytels, by wyze van korte stellingen, in een natuurlyke orde geschikt dienen te worden, en het overtollige afgesneden, omtrent in den smaak van het bekende boek van domat, les loix Civiles dans leur ordre Naturel, een werk dat zeer nuttig is voor zyn gebruik, en nog beter zoude zyn, indien het kleinder ware, indien 'er de Latynsche texten niet waren uitgedrukt, maar alleen aangewezen, en indien niet meer dan één wet van denzelven zin ware bygebragt.

Alle ongeschreve Costumen, alle byzondere Keuren en Regten zouden in dat Wetboek op hunne plaats moeten ingevoegd worden; ten dien einde zouden de Steden en Dorpen verpligt moeten worden, dezelve over te brengen, op dat ze zouden kunnen nagezien, en over derzelver deugdelykheid geoordeeld worden. Daar de Costumen en Regten der plaatsen verschillend waren, zou men moeten tragten dezelve tot een algemeen Landregt te brengen; men zoude de gebruikers moeten overreeden, hier in malkanderen iets toe te geeven. Daar Privilegien zyn, waarvan de Regeering oordeelde niet te mogen afgaan, zoude men dezelve of moeten laaten, en als een uitzondering in 't Wetboek aantekenen, of zoo die Privilegien nuttig zyn voor de Vryheid en Veiligheid der Ingezetenen in 't algemeen, behoorde men dezelve aan alle te vergunnen, dewyl 't niet voegzaam is, dat in ons Gemeenebest, ten aanzien van het Burgerlyke Regt, de een Ingezeten meerder vryheid of zekerheid geniet dan de ander.

Alle Costumen, Keuren en Regten, in dit Wetboek niet begrepen, zouden moeten afgeschaft worden.

Het spreekt van zelfs, dat het een der verdiensten van dit Wetboek moet uitmaaken, dat het in de dagelyksche Moedertaal geschreeven zy, en in een klaaren eenvouwdigen styl, niet zoodanig doorspekt met basterdwoorden van de Practyk, als een geleerd Schryver in het Groningsch Genoodschap, pro excolendo Jure Patrio, zeer geestig heeft gehekeld, maar ook niet zodanig styf van

[p. 43]

nieuw gesmeedde Nederduitsche woorden, dat een eenvouwdig mensch niet weete wat hy leest.

Het nieuwe Wetboek zoude niet alleen afgekondigd moeten worden, maar men zoude alle middelen moeten gebruiken, om het, zoo veel mogelyk is, tot kennis van het algemeen te brengen. Een afkondiging van een Wet geschiedt maar ééns, het Placaat raakt verlooren, en 't volgend geslacht heeft 'er nooit van gehoord; ondertusschen een ander, die het bewaard of gevonden heeft, maakt 'er gebruik van tot schade van zyn' medeburger, die buiten zyn schuld onkundig van dat Regt was. Men behoorde dan op zekere publyke plaatsen, daar de Ingezetenen gewoon zyn by malkanderen te komen, een afdrukzel van het Wetboek te leggen, om door een yder geraadpleegd te kunnen worden: het zoude nuttig zyn 'er een kort begrip van te maken, en men kan deszelfs kennis niet genoeg onder de Gemeente verspreiden; het behoorde voor een klein geld te koopen te zyn, jaa ik wenschte dat men het agter den Almanach konde plaatsen.

Maar nu zal een leezer, die my tot nog toe genadig gehandeld heeft, my beginnen te bespotten: een kort begrip van het Corpus Juris agter den Almanach, welk een zotte inval! 't Kan zyn, maar ik geloof, dat een Almanach, door een bekwaame hand bestuurd, één van de nuttigste boekjes kan worden, om de noodzaakelykste kundigheden onder den gemeenen man te brengen. Ik ben de eerste uitvinder niet van dit ontwerp: 't is, zoo myn geheugen my niet bedriegt, de Koninglyke Medicynsche Faculteit van Upsal, in Zweden: dit agtenswaardig Genootschap, met leedwezen ziende, dat het gemeen zich door tegenstrydige Geneesmiddelen in de ziekten vermorste, of door kwakzalvers liet vermorssen, nam het menschlievend besluit, om de beste geneesmiddelen publyk te maaken; maar om dat de gemeene man het vermogen niet heeft boeken te koopen, verzogt en verkreeg het genootschap van de Regeering, dat de Almanachen van grollen en vertelsels zouden gezuiverd worden, en in derzelver plaats gesteld de geneesmiddelen, door de Faculteit goedgekeurd, waar in men, van jaar tot jaar voortgaande, met der tyd een goed medicyns handboek zal verkrygen.

Zyn nu, naast het leeven van een mensch, zyne bezittingen hem dierbaar, welke ongerymdheid is 'er dan in, dat onze Almanachen dienen, om hem de middelen te leeren, waar door hy zyne bezittingen handhaaven kan, en het rigtsnoer naar 't welk hy zyne handelingen in 't Burgerlyke bestuuren moet! Men zal eerstdaags een Almanach zien verschynen, waar in een proef daarvan genomen is; dit is 't werk slechts van een doch byzonder persoon; oneindig nuttiger zoude het zyn, indien het op gezag van de Hooge Overheid konde geschieden.

Het laatste vereischte, naar myn gering oordeel, in het nieuw Wetboek, zou zyn, een Wet in navolging van Keizer Justinianus in Tit. Cod. de Vet. Jure enucl. waarby aan alle Regtsgeleerden

[p. 44]

verboden wordt Commentarien over het Wetboek te schryven, of eenige uitleggingen, die eerder verkeeringen zyn (zegt de Keizer) van de wetten, te maaken, op dat de Wetten niet weder in die verwarring geraaken, waaruit hy dezelve getrokken hadt.’