Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

Verhandeling over den oorsprong der Nieuwejaarsgiften en Nieuwejaarswenschen.

(Uit het Fransch.)

DE gewoonte, om, op den Eersten Dag van January, Nieuwejaarsgiften te schenken, en een goed Nieuwjaar te wenschen, is eene dubbele pligtpleeging, afkomstig van de Romeinen; de oorsprong daar van is niet opgespoord door den Abt velly, noch door iemand der andere Fransche Geschiedschryveren.

[p. 562]

Tatius, die met romulus heerschte, stelde te Rome deeze Plegtigheid in: toen ten tyde zondt men tot een Nieuwejaars geschenk afgeplukte blaadjes van Yzerkruid, en Boomtakken gesneeden in een Bosch, aan de Godin der Sterkte, strenua geheeten, toegewyd: van den naam deezer Godinne hebben de Nieuwejaars geschenken by de Romeinen den naam van Strenae ontleend: het eenvoudig en bygeloovig Volk verbeeldde zich, dat die Takken en dit Yzerkruid, aan allen, die ze op deezen dag wisten te krygen, voor 't overige des geheelen Jaars Sterkte en Gezondheid verleenden.

Het gaat vast, dat onder de oude Gaulen dergelyk een gebruik, vergezeld van dezelfde bygeloovigheid, plaats vondt. De Druiden gingen, met den aanvang des Jaars, in de heilige bosschen, met een Gouden Snoeimes, de Varentakken der Eikenboomen afsnyden, welke zy, voor een Nieuwejaars geschenk, aan 't Volk uitdeelden, als eene hemelgave, welker onuitspreeklyke kragt hun het overige des Jaars voorspoedig maakte: het slaat op dit oude gebruik, dat nog heden, in eenige Landschappen van Frankryk, de Boeren het woord Laguilanneux (zo veel als le Gui l'An neuf, de Varentak van 't Nieuwe Jaar) bezigen om de Geschenken op den Nieuwejaarsdag uit te drukken.

De Romeinen, als mede de Gaulen, in beschaafdheid toeneemende, lieten eene bygeloovigheid vaaren, waar van de ondervinding hun de nutloosheid getoond hadt. In stede van die Bladen en Takken voerde men veel nutter Nieuwejaarsgeschenken in; zy ruimden plaats aan Vygen, Dadels, en Honig, by een nog onbedorven Volk voor de lekkerste spyzen gehouden; maar de Weelde, die de Goden der Bosschen in Goden van Goud hervormd heeft, speelde ook haare rol in de Nieuwejaarsgeschenken. De Romeinen voegden by deeze Eetbaare geschenken Zilvermunt, oordeelende dat hunne Voorvaders wel zeer eenvoudig moesten geweest zyn, daar zy de Honig zoeter dan Zilver vonden.

Niet alleen strekten de Nieuwejaarsgeschenken tot vriendschapsblyken; zy, die bescherming noodig hadden, bedienden 'er zich van: want, in ouden tyd, gaven de Geringen aan de Grooten Nieuwejaarsgeschenken, terwyl tegenwoordig de Geringen ze doorgaans van de Grooten ontvangen. De Afhangelingen, die een Goed Jaar wenschten aan hunne Beschermers, stelden hun, behalven het jaarlyks geschenk, Vygen, Honig, en een stuk Gelds ter hand.

Desgelyks booden, oudtyds, in Frankryk, de ingezetenen hunnen Heeren jaarlyksche geschenken aan, die, in den beginne, vrywillig waren; doch door de Heeren vervolgens gevorderd werden. Alleen lieten zy, om hunne onregtvaardigheid te vergoelyken, aan deeze afperssingen den oorspronglyken naam van Giften behouden.

De Romeinsche Keizers hielden het voor zich niet te laag Nieuwejaarsgeschenken van den Raad, van de Ridders, en van het Volk te ontvangen. Augustus schiep zelfs vermaak in ze uit de handen

[p. 563]

van 't gemeenste Volk aan te neemen: dit zal niemand bevreemden dan de zodanigen die niet weeten, dat die Keizer, alle Jaaren, op eenen daar toe bestemden dag, een aalmoes op de straaten vroeg: het inkomen deezer openbaare bedelaarye werd besteed om de Standbeelden der Goden, waar mede hy Rome vercierde, met Goud of Zilver op te schikken. De sombere en norsche geaartheid van tiberius wraakte deeze Gemeenzaamheid van augustus, ten opzigte van de Nieuwejaarsgeschenken; en, om van derzelver aanneeming ontslaagen te zyn, maakte hy, op den Eersten Dag des Jaars, uit Rome te weezen. Caligula, zo befaamd van wegen zyne gierigheid als uit hoofde zyner wreedheid, verklaarde openlyk, dat hy de Nieuwejaarsgeschenken, door zyn Voorzaat geweigerd, zou ontvangen. Deeze Keizer, den ganschen dag in het voorhof van zyn Paleis gezeten, strekte de hand uit om het Geld, en de andere Geschenken, door het Volk, by den ingang van 't Nieuwe Jaar, gebragt, aan te neemen.

De Koningen van Frankryk, in dit opzigt, zich naar het voorbeeld der Romeinsche Keizeren schikkende, ontvingen van hunne Onderdaanen, op Nieuwjaarsdag, Geschenken^(*). Frodoard getuigt dat dit gebruik stand greep onder de Regeering van clovis; het Byvoegzel der Salische Wet maakt 'er melding van, en wil dat aan de Paarden, den Koning tot een Nieuwejaar geschonken, de naam des Schenkers zou gegeeven worden, ten einde men de zodanigen, die zich naar dit gebruik schikten, zou kunnen onderkennen van de verwaarloozers. Wanneer de overweldiging der Groothofmeesteren den luister des Throons geheel hadt doen taanen, kwamen de Doennieten van Koningen, in hun Paleis als opgeslooten, daar niet uit dan ééns in 't Jaar, op den Eersten Dag, om zich aan de vergaderde menigte te vertoonen, en de Geschenken te ontvangen, die het Volk hun, volgens het oude gebruik, bragt^(†).

Grooten en Kleinen, Leeken en Geestlyken, allen bragten zy hunne Geschenken aan den Vorst: en 't geen byzonder onze opmerking verdient, is dat de Kloosterlingen zelve hunne geschenken leverden: en, dewyl de strenge Kloosterwet hun verbood, ze in eigen persoon aan te bieden, vaardigden zy iemand af, om het in hunne plaats te doen^(§).

Deeze geschenken werden door de Onderdaanen den Vorst onmiddelyk ter hand gesteld, die, naa dezelve met eigen hand aanvaard te hebben, ze aan zyn Kamerling of Schatbewaarder gaf:

(*) In 't Fransch genaamd Dons Royaux, Dons Annuels, Honnours, Etrennes.

(†) Secundum antiquam consuetudinem, dona illis Regibus a populo offershantur.

(§) Concilium Vernense. Can. 6.

[p. 564]

deeze was, in dit bedryf, aan de Koninginne onderworpen: dewyl die het opzigt van de jaarlyksche geschenken gekreegen hadt.

De Koning en de Koninginne, deeze Geschenken overziende, behielden 'er van wat hun aanstondt, het overige ging na de bestemde plaatzen; het Geld in de Schatkist; de Paarden werden op 's Konings Stallen gebragt, en de eetbaare waaren aan de Tafelbezorgers uitgedeeld.

Onze Koningen versmaadden niets van 't geen men hun bragt, en deeze Giften waren zomtyds aanzienlyk; 'er word vermeld dat ze pepin verrykten^(*), zy maakten een voornaame tak uit van de inkomsten der Kroone.

De Prinssen van Koninglyken bloede ontvingen desgelyks Nieuwejaars geschenken: egte gedenkstukken wyzen uit, dat dit gebruik, in de Vyftiende Eeuwe, nog stand hieldt. Onder de Handschriften in 's Konings Boekery, vindt men Boeken, die jean Hertog van Berry tot Nieuwejaarsgiften ontving. Voor aan in een deezer Boeken, 't welk tot Tytel voert, Des faits et bonnes moeurs du sage Roi Charles V, leest men 't volgende: Le quel livre Demoiselle Christine de Pisan donna a mon dit Seigneur, a Estraines, le 1er Janvier 1404, dat is. ‘Welk Boek Mejuffrouw christine de pisan, aan myn Heer gegeeven heeft, als een Nieuwejaarsgift, den 1 Jan. 1404.’

(*) Multis maneribus a Francis et Proceribus suis ditatus est.