Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 295]

Aanmerkingen over de gelaatkunde.

(Ontleend uit A Dialogue on Friendship and Society.)

IK heb dikwyls gedagt dat de Physiognomie, die ons, uit het Gelaat en de Weezenstrekken, over den Mensch doet oordeelen, allervermaaklykst en nuttigst zou weezen, wanneer wy, met wat meer zekerheids, konden afgaan, op die trekken, als kenmerken van de inwendige gesteltenis des harten. Het gaat, ondertusschen, vast dat zy niet zelden den verstandigen en aandoenlyken Man alleen aanduiden; maar dat wy ook dikwyls de geheime gesteltenis des Gemoeds daar uit leeren. Alexander sloeg een nauwkeurig oog op het Gelaat zyns Geneesheers, naa dat hy gedronken hadt van den drank, dien men wilde dat te zyner vergiftiging bereid was.

Het Gelaat, iemand byzonder eigen, zal hem onderscheiden van duizend anderen, die hem anders, in veele opzigten, gelyken. Dikwyls heb ik overwogen waar in het bestondt; en ontdekt dat het niet gelegen was in het voorhoofd of de oogen alleen, noch ook in de regelmaatigheid en kieschheid der trekken, (weezens van deeze soort hebben doorgaans het minst uitdruklyke,) noch mede in de kleur; maar in iets onbeschryfbaars uit dit alles hervoortkomende, of liever in iets van dit alles onderscheiden.

Het Gelaat verschilt, in verschillende leevensstanden, zonder dat zulks voortkomt door ouderdom of verval; maar alleen ontstaat uit de gesteltenis des gemoeds. Een Schilder maalde twee keeren het Portrait van eene Juffrouw, eens op haar zestiende en eens op haar zesendertigste Jaar: de eerste reis vertoonde zy de gulle openhartigheid zelve, en hadt een ongemaakte lach op 't weezen; en de tweede keer was haar wenkbrauw ingetrokken, haare oogen gaven eene lastige leevendigheid te kennen, en haar lach was een lach van versmaading: beide de Portraiten waren juist getroffen, en de verandering, in het Character gekomen, was keurlyk in 't laatste uitgedrukt.

De nauwlettenheid op 't Character, en de Weezenstrekken daar aan beantwoordende, maakt het groot onderscheid tusschen de werkstukken van groote en gemeene Kunstenaars, zo in Schilder- als in Beeldhoukunde: bovenal ten opzigte van de laatste, waar in 't gebrek aan kleuren een grooter verheevenheid van kunst schynt aan te duiden. Het moet, in den eersten opslage, onmogelyk voorkomen in Steen gevoeligheid te prenten; doch dat het mogelyk is toonen de Standheelden der Ouden, en een roubillac heeft, onder de Hedendaagschen, daar in uitgemunt, dat hy, in zyne

[p. 296]

verwonderlyke kunststukken, de tedere zo wel als de sterke en vervaarlyke driften heeft weeten te leggen. Deeze, op zekeren tyd, door een Vriend, gevraagd ‘hoe hy, in Steen, zulke zagte en tedere trekken kon uitdrukken?’ gaf zedig ten antwoord. ‘Zy zitten alle in 't Marmer, ik doe niets meer dan dat ik ze 'er uithak.’

Indien de beoefening van de Gelaatkunde ons tot de Zielkunde opleidt, zal ze ons, gelyk montagne treffend zegt, ‘het groote beeld van onze Moeder Natuur in haare volle Majesteit toonen; en wy zullen, in haar gelaat, die algemeene en bestendige verscheidenheid leezen, welke een zo ruim en aangenaam veld ter bespiegeling oplevert.’ - Elk Mensch heeft zyn Character in zyn Gelaat; doch om 't zelve te kennen moeten wy op de Gelaatkunde afgerigt weezen. De gemaakte veranderingen, en geveinsde trekken, die anderen bedriegen, en gebezigd worden om onkunde, dwaasheid en ondeugd te vermommen, zyn terstond openbaar, als men de Gelaatkunde verstaat.

Eenigen hebben geoordeeld dat deeze Kennis een Instinct der Natuure was; doch het is veel waarschynlyker eene Kennis verkreegen door nauwlettend waarneemen. Doch, wat hier van ook zyn moge, het lydt geen twyfel of dezelve verschaft ons ontelbaare vermaaken, door de verscheidenheid van gesteltenissen, die ons elken dag, ja ieder uur, voor oogen komen. - Ook kunnen wy 'er niet weinig nuts van trekken. Eene byzondere nutheid bestaat hier in, dat iemand, in de Gelaatkunde ervaaren, gemaklyk met allerlei Menschen konne omgaan, en, zo hy het verkieze, zich naar alle verschillende Characters schikken: doch, zal hy hier in gelukkig slaagen, zo is 't noodig, dat hy, by veel waarneemens, eene buigzaamheid van aart bezitte. Kundigen in dit stuk scheppen zo veel genoegen uit de stille aanduiding des Gelaats, wanneer bat in een onbedrieglyken staat is, als anderen uit een druk gesprek; en terwyl gemeene waarneemers alleen agtslaan op een doordringend oog, of eene byzondere weezenstrek, kunnen zy door den sluier, die het hart scheen te zullen bedekken, heen dringen.

Schoon wy zeker voornaamlyk over 't Gelaat moeten oordeelen, als het in een bedaarden en natuurlyken staat is, zal het, nogthans van veel aanbelangs weezen, 'er het oog op te slaan, in meer dan gemeene omstandigheden. 't Is verwonderlyk te zien, welk eene verandering één enkel oogenblik in de ziel te wege brengt, als het eene gewigtige omstandigheid deezes leevens betreft. Men verhaalt, dat, wanneer monimia aan mithridates haare liefde tot xiphares ontdekte, de verandering zyns Gelaats haar terstond overtuigde van haar eigen ongeluk en het verderf van xiphares.

Het Gelaat in bedaardheid zelve draagt voor den bedreeven Gelaatkundigen eenige merktekens van het Character, 't geen iemand, in zekere omstandigheden, zal aanneemen; hy zal oordeelen op

[p. 297]

welk eene wyze de ziel dan zal aangedaan worden, en dit opmaaken ten tyde, wanneer het voor alle onkundigen verhoolen ligt.

Deeze Kennis brengt ons tot een recht gezigt van de menschlyke natuur, en gelykt naar die weinige bekwaame Geschiedschryvers, die het goede en kwaade, in alle Characters onder een gemengd, veréénigen; 't welk volstrekt noodzaaklyk is om ze naar eisch op te maaken.

De Mensch is een zamengesteld weezen; doch wy beschouwen hem doorgaans verkeerd: dewyl wy het meestentyds uit één oogpunt doen.

Ik kan niet nalaaten te denken of veel ongelegenheden, die ons, in onze verbintenissen, in dit leeven overkomen, en bovenal die vitzugtige geaartheid, waar aan veelen botvieren, moet eenigermaate toegeschreeven worden aan de onbedreevenheid in de Gelaatkunde. Ze is, buiten tegenspraak, van de grootste nutheid ten aanziene der verbintenissen en het oordeelen over 't Character van anderen. 't Was deeze Kunde, die zophirius, op het aanschouwen des Gelaats van socrates rechtmaatig deedt oordeelen, dat deeze Wysgeer van eene wellustige geaartheid was. Artobazanes, Gezant der Parthen, het Gelaat van sylla in opmerking neemende, borst uit in deeze woorden: ‘Ik verwonder my, dat een Romein het kan dulden iemand boven zich te erkennen!’ En, indien cicero over cesar geoordeeld hadt uit zyn Gelaat, (in stede van uit zyn verwyfde Kleeding, gelyk cesar over cassius en doiabella) zou by nimmer, volgens zyne eigene bekentenis, naa den Pharsalischen slag, de party van pompejus tegen hem gekoozen hebben. Gevraagd zynde, hoe 't bykwam dat hy omtrent cesar hadt misgetast, betuigde hy voluit: ‘Zyne Kleeding bedroog my: want wanneer ik zag dat zyn tabbaart aan de kanten met franje en kwasten was, dat zyn hair, in golvende krullen, langs zyn rug zwierde, terwyl hy, uit vreeze van het in wanorde te zullen krygen, met zyn éénen vinger het hoofd krabde; kon ik niet denken, dat iemand, van dusdanig een voorkomen, moeds genoeg zou hebben tot eene zo stoute onderneeming.’ - Dan de tekens, van de Kleeding en het voorkomen onleend, moeten, noit vermengd worden met de Gelaatkunde: ze zyn louter toevallige en bykomende omstandigheden, en geene vaste kenmerken van iemands Character, en strekken zelden, zo immer, tot regels om daar volgens de gesteltenis des Harten te beoordeelen.