Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

Zedelyke overdenkingen.

NImmer kan men genoeg over de Eeuwigheid denken, om dat wy menschen allen 'er een allergewigtigst belang by hebben. - Wie schrikt niet, om dien grooten, dien ontzaglyken stap te doen, van den tyd in de nooit eindigende Eeuwigheid! - Ons Verstand word als bedwelmd, wanneer wy 'er met ernst op peinzen! - Hoe vele millioenen van Zandkorrels bevatten de hooge Duinen niet, en hoe oneindig vele druppels zyn 'er in den wyden Oceaan? - Dan haal ieder Jaar maar één Zandkorreltje weg, éénmaal zult gy ten einde geraken; ieder Jaar éénen druppel uit den Oceaan, gy zult ten einde van duizend en duizend millioenen van Jaren de Zee eens ledigen; eindelyk zult gy ook eens het laatste Zandkorreltje van de Duinen wegdragen. - Maar aan de Eeuwigheid, die ontzagbarende Eeuwigheid, komt nimmer een einde. - O allerysselykste, allerverschrikkelykste Eeuwigheid voor hun, die ongelukkig zyn moeten! - Och dat onze Ziele nimmer smake, het rampzalig Lot der Godloozen.

Wy bedryven zeer vele daden, waar over wy, als zy onder het gezigt der Menschen moesten komen, ten uitersten beschaamd zouden staan. - Maar alle onze bedryven zullen eens op dien vreeselyksten aller dagen, die éénmaal gewisselyk komen zal, voor het oog van Engelen en Menschen openbaar worden. Wat dan? -

Voor het uitwendige schynt de mensch iets groots, iets byzonders te zyn: - maar als men hem van nader by

[p. 292]

beschouwd, dan is hy inderdaad niets anders, dan een bundel van onvolmaaktheden.

Gelyk de Zee door de Winden beroerd word, zo word ons gemoed gestadig door nieuwe begeerten beroerd, door nieuwe Voorwerpen aangedaan, en door nieuwe Lusten bewogen; dit maakt dat de mensch zich, even als de Zee, in eene altoosduurende rusteloosheid bevind.

Wy haken veelal naar 't geen we niet krygen kunnen, en wenschen naar 't geen we nimmer zullen bezitten: om dat wy door velerleie voorwerpen, die zich aan ons gezicht vertoonen, tot nieuwe begeerten opgewekt worden. - Dit veroorzaakt, dat het gebrek ons allerwege omringt. - Maar willen wy geen gebrek hebben, laat ons dan leeren, ons met ons bescheiden deel te vergenoegen.

Nooit droeg de Aarde een schadelyker gedrogt dan een Veinsaard. Hy bederft zynen Evenmensch, onder den schoonen schyn van hem genegen te wezen. Hy dwarsboomt hem, waar hy kan, in zyn fortuin, onder den dekmantel van hem daar in te helpen. - Het is grootelyks te bejammeren, dat 'er zo vele van zulke Gedrogten in de Zamenleving, onder de Redelyke Wezens, gevonden worden: maar het is allerbejammerenswaardig, dat men 'er zoo velen onder de Geestelyken vind, om dat het den Kristelyken Godsdienst zo veel nadeels toebrengt.

Wanneer iemand genoten Weldaden niet erkent, en gene aandoeningen gevoelt voor het goede aan hem bewezen, zulk eenen noemt men ondankbaar: maar hem die kwaad voor goed vergeld, die zyne weldoeners allerwege in hunne belangen tegenstaat, verdient met regt den naam van een gedrogt.

Geen mensch is zo dengdzaam, zo goed, of hy heeft Ondeugden, hy bezit gebreken; want de menschelykheid kan men nooit verzaken, en de Engelen zyn in den Hemel: maar zelden of nooit is iemand zo ondeugend, of hy bezit nog de eene of andere deugd, die hy uitoefent; waar aan hy zich stipt en heilig bind.

Hoe men 't ook zoeke te verbloemen, wat men ook voorgeve, het eigen belang weegt altoos het zwaarste; het eigen belang komt het eerst in aanmerking; het is, om zo te spreken, het rad waar door alle onze bedryven in beweging gebragt worden: dog men bedoelt zyn eigen belang te sterk, als men hetzelve ten nadeele van anderen poogt uit te werken.

Cato wilde liever goed zyn! dan schynen: maar duizenden

[p. 293]

vragen 'er niet na, of zy inderdaad goed zyn, als zy 't maar schynen mogen voor de Menschen.

Het is niet wel mogelyk, dat men omtrent alles, wat ons bejegent, ongevoelig en onverschillig zou kunnen wezen. Dit zou men ook geenzins voor eene Deugd, maar wel degelyk voor eene groote ondeugd, te houden hebben; schoon 'er Wysgeeren geweest zyn, die 'er de menschen toe aanzetten. - Dan zich nimmer gelaten te toonen, zich nooit naar de gevallen, die ons overkomen, en de ongelukken, die ons treffen, te kunnen schikken, is een bewys van een zeer onvergenoegd gemoed, een teken van eene lage, van eene kruipende Ziel.

Wanneer ons Lichaam krank is, zyn de vermogens onzer Ziele ook zwak; maar wanneer de Ziel lyd, dan is de gehele mensch buiten staat om iets te verrigten.

De ongevallen, die ons tressen, zyn meerendeels zulken, waar in wy zelven ons brengen. Als zy ons dan onaangenaam zyn, uit hoofde der nadelige gevolgen, dan zouden wy 'er de Voorzienigheid de schuld wel van willen geven; dan klagen wy over ons ongunstig Fortuin; of maken ons diets, dat het geval het zo nadelig beschikt heeft. Het was veel beter, dat wy ons zelven naukeuriger agt sloegen, en de gevolgen eener daad alvorens nagingen, voor wy ze bedreven.

Men vind Menschen in de Zamenleving, die aan anderen alles durven zeggen wat zy denken, en eer stellen in hunne stoutmoedigheid: maar zy zyn ook veelal weêr het allereerst en ligtst geraakt, wanneer anderen op hun beurt hun ook iets zeggen.

Als men altoos eerst in overweging nam, hoe verdrietig en lastig het ons valt, als we eenige onaangename bejegening ondergaan moeten, ik ben wel verzekerd, men zou zich zeer zorgvuldig wagten, van iemand ongelyk aan te doen.

Vele menschen wanen dat hunne wyze van denken de beste is; hier van daan komt het, dat zy zo veel in anderen veroordelen; hier van daan, dat 'er in hunne oogen niets goed is, 't geen niet met hunne manier van denken en doen juist overeenkomt. Maar daar ik my 't meest over verwonder, is, dat zy, al heel dikwils, zo ver gaan, dat ze hunne eigen wyze van doen in hunnen evenmensch veroordelen. - Hoe 't ook zy, geen mensch behoorde immermeer te wanen, dat zyne manier van denken het bestendig rigtsnoer voor anderen zyn moet.

Hy die wel spreken, en bondig over zaken oordelen kan, is een sieraad in de Zamenleving, en in de gezelschappen:

[p. 294]

maar men vind eene oneindige menigte van Snappers en Rammelaars, die veel beter deden met zwygen. - De zulken moesten hunnen lust tot praten bedwingen, en gedagtig zyn, dat 'er niets lastiger en hatelyker is, dan een zot en iedel gerammel.

Het is ongetwyfeld waaragtig, dat men, als de menschen niet wederhouden wierden, door de gevolgen, die het kwaad den meesten tyd na zich sleept, nog meêr wanbedryven zou zien plegen, en dat 'er nog veel minder Deugd uitgeoefend zou worden: want kan men velen nog van het kwaad niet te rug houden, door sterke straffen daar tegen bepaald, wat zou 't dan zyn, indien de ondeugd altoos gelukkig slaagde! Van waar komt dit? - De menschen neigen ten kwade, om dat ze zich in den waan brengen, dat het strekt, om hun geluk uit te breiden.

Ik ontken niet, dat goede voorbeelden veel vermogen hebben, om anderen ter navolging te bewegen; maar al dikwils ziet men 't gebeuren, dat zy, hoe schoon ze ook mogen uitschitteren, nogtans te weinig vermogen bezitten, om anderen by hunnen pligt te houden.

Het is een vry algemeen gebrek, veel van anderen te vorderen, en zelve dikwils in gebreke te blyven. Men weet doorgaans wel wat anderen gehouden zyn ons te doen: maar wat wy zelven aan anderen verpligt zyn, vergeten wy al te veelvuldig. Wy moesten den Regel, dien we gewonelyk volgen, omkeren, en in plaats van te onderzoeken, hoe onze evenmenschen omtrent ons handelen moeten, ons zelven allereerst afvragen: wat ben ik mynen Naasten verschuldigd?

Indien wy gebreken, misdaden, of vervelende hebbelykheden in iemand ontdekken, dan behoren wy die als een toetsteen te gebruiken om 'er ons zelven aan te beproeven: en zo wy die by ons ook vinden, dan moeten wy ze eerst in onze eigen perzoonen verbeteren. Als wy zo handelen, dan zullen wy ze met vrugt in anderen berispen kunnen.

'Er zyn menschen, welke niets minder verdragen, dan dat men een gebrek in hun afkeurt. Valt dit in Lieden van aanzien, dan worden zy zelden, of nooit verbeterd, om dat zy doorgaans van vleiers omringd worden: - en valt het in Lieden van minderen rang, zo ontstaat 'er veeltyds vyandschap door.

Wat wy ook doen, of laten; nimmer behoorden wy op te houden, met aan ons zelven te arbeiden, om ons te verbeteren.

c.v.d.g.