Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 268]

Berigt eeniger poogingen om, door de electriciteit, de uitwerkzels van den siddervisch (torpedo) na te doen. Door den heer Henry Cavendish. F.R.S.

(Ontleend uit The Philosophical Transactions of the Royal Society of London. For the Year 1776.)

SChoon de laatste proeven op den Torpedo genomen, weinig twyfels overlaaten, dat de schok, van dien Visch gegeeven, voortgebragt wordt door dezelfde oorzaak, die den schok in de Electriciteit veroorzaakt, zyn 'er, nogthans eenige omstandigheden, de werking van den Torpedo vergezellende, bezwaarlyk overeen te brengen met de veronderstelling, dat ze de gevolgen zyn van eene Electrische vloeistoffe. Een deezer zwaarigheden, en, in de daad, de grootste, bestaat hier in, dat die Visch in staat is dien schok te geeven, als hy zich in 't water bevindt, en gevolglyk omringd is van eene middelstoffe, door welke men weet dat Electrische Stoffe zeer gemaklyk doorgaat.

't Is desgelyks moeilyk te begrypen geweest, waarom de schok van den Torpedo, verondersteld zynde, dat een Electrische Vloeistoffe dezelve veroorzaakte, niet, even als die van een geëlectriseerden Vles, vergezeld gaat met de schinstering van licht en vonken. Het blykt, uit de Proeven door Mr. walsh genomen, dat geen licht, met mogelykheid, den schok van den Torpedo kan vergezellen: om dat deeze schok niet kan geschieden, door de minst merkbaare ruimte van lugt, of de minste afbreeking ondergaan; noch zelfs door de onmerkbaare tusschenruimte, tusschen de schakels van een dun koperen ketentje, oogschynlyk elkander aanraakende. Ook zyn de ligtste pitballetjes, of andere ligte lichaamen, hoe ook gebruikt, in 't minst niet aangedaan geweest, ten tyde dat de schok geschiedde.

Deeze zwaarigheden heeft de Heer cavendish zoeken weg te neemen: eerst door eenige vernuftige redenkavelingen van vooren; en, vervolgens, door andere ontleend van de verschynzelen door hem gezien in een kunstig toegestelden Torpedo, van zyn maakzel, door middel van welk werktuig hy, boven alle verwagting, de uitwerkzels van den leevenden Torpedo heeft naagevolgd.

Ten opzigte van de zwaarigheid om te begrypen hoe de

[p. 269]

Torpedo een schok kan geeven, wanneer dezelve omringd is van een zo goeden Conductor als het Water, merkt de Heer cavendish aan, dat Electriseerders, die veronderstellen, dat de Electrische Vloeistoffe alleen gaat langs de kortste en beste Conductors, grootlyks mistasten. Wanneer 'er verscheide omwegen moeten gemaakt worden, tusschen de positive en negative zyde van een gelaaden Vles, zullen eenige deelen der Electrische Vloeistoffe, door elk derzelven heen gaan; schoon de grootste hoeveelheid langs dien, waar zy den minsten wederstand ontmoet. Niemand twyffelt, of Yzerdraad is een beter Conductor dan het Menschlyk lichaam: indien egter iemand, met de eene hand, het einde vast houdt van een zeer lang en buigzaam Yzerdraad, en dit brengt aan 't buitenste bekleedzel van een grooten zwaargelaaden Vles, en dan de Vles ontlast door het andere einde van het Yzerdraad in zyn andere hand gehouden, aan het binnenste bekleedzel te brengen, zal de Electrische Vloeistoffe niet geheel en al door het Yzerdraad loopen: een gedeelte zal door zyn lichaam gaan, en hem een merkbaaren schok geeven. - Op gelyke wyze zal iemand een gedeelte van den schok, door den Torpedo in 't water gegeeven, ontvangen, door de eene hand te houden, op de benedenste oppervlakte eens Electrischen Werktuigs, en de ander op de bovenste; of door zyn hand op andere deelen van den Visch te zetten, of door ze indiervoege in 't water te steeken, dat de eene hand nader aan het Electrische Werktuig komt dan de andere; en nogthans zal het grootste gedeelte van den schok, ten zelfden tyde, in allerlei rigtingen over 't oppervlak van den Visch gaan, of door 't geheele lyf, of door 't water, 't welk hem omringt.

Wat de tweede zwaarigheid betreft, de afweezigheid van 't licht en vonk by den schok, en deszelfs onvermogen om de minste tusschenruimte van lugt door te gaan, merkt de Heer cavendish op, dat een groote Electrische Battery een zeer merkbaaren schok zal geeven, schoon dezelve zo zwak gelaaden zy, dat de Electriciteit naauwlyks eene merkbaare ruimte doorloope: en hoe grooter de battery is, hoe kleinder ruimte de schok zal doorloopen. Hy bewyst de waarheid van dit beginzel door proeven: en toont vervolgens hoe het niet zeldzaam is, dat de schok van den Torpedo niet vergezeld gaat met tekenen van aantrekking of terugstooting: want de oogenbliklykheid van den schok in aanmerking genomen zynde, kunnen de pitballetjes aan een Conductor, die den Visch aanraakt, gehangen, geen tyd hebben om van een te wyken eer de Electriciteit uitgegaan of het evenwigt hersteld is. Hy

[p. 270]

brengt verder by, op het gezag van Dr. priestley, dat deeze, by het ontlasten eener battery, noit vondt dat een paar pitballetjes, gehangen aan 't ontlastend yzer, van elkander scheidden. Hy voegt 'er nevens, dat 'er nauwlyks eenige pitballetjes zo fyn zyn dat ze van een gaan, wanneer ze gehegt worden aan eene battery zo zwak geëlectriseerd, dat de schok niet door een Keten gaat; gelyk het geval is met den Torpedo.

Deeze redenkavelingen van den Heer cavendish worden kragtdaadig ondersteund, door de verschynzelen die zyn kunstig gemaakte Torpedo opleverde. Met deezen Kunstvisch uit lood en leder zamengesteld, waar in hy, als een andere prometheus, eenige spranken Kunstvuur stortte, was hy in staat om vry nauwkeurig veele der natuurlyke werkingen van den leevenden Torpedo na te doen.

Van deezen Kunstvisch ontving hy, als dezelve in 't water gedompeld was, schokken zeer gelykende naar die van den Torpedo: hy voelde ook dergelyke schuddingen, als hy zyne handen in 't water stak op twee of drie duimen afstands van den Kunstvisch. En daar men verzekert dat iemand, toevallig treedende op den leevenden Torpedo, onder 't zand begraaven, zomtyds een schok daar van gewaar wordt, deedt de Heer cavendish deeze proeve met zyn kunstigen Torpedo na, en hadt het genoegen dat hy 'er schokken van ontving. In 't kort de uitkomst, in 't meerendeel zyner proefneemingen met deezen Kunstvisch, waren, wat den schok betreft, overeenkomstig met die door Mr. walsh op den leevenden genomen.

De proeven, door den Heer cavendish, met dit werktuig, gedaan ten opzigte van de byzonderheid van den schok in den leevenden Torpedo, dat dezelve geen merkbaare ruimte van lugt doorgaat, schynen met de waarneemingen van Mr. walsh overeen te stemmen. Een stuk Zegellak, met Plaatzilver overdekt, bragt den schok van den Kunst Torpedo over; doch de kleinst mogelyke scheiding in het Plaatzilver, met een Pennemes gemaakt zynde, ging de schok niet door. Ook niet wanneer de proeve gedaan werd met lane's Electrometer, of de balletjes moesten zo digt by elkander gebragt worden, dat men een vergrootglas noodig hadt, om zeker te weeten dat ze elkander niet raakten.

Schoon de Heer cavendish, hoe verre hy het ook gebragt hebbe met zynen Kunstvisch, niet in staat geweest zy om alle de uitwerkzels, door den leevenden veroorzaakt, te vertoonen, heeft men rede om zich te verwonderen, dat hy

[p. 271]

zo veel gedaan heeft. Het verdient bovenal in aanmerking genomen te worden, dat de hoeveelheid van Electrische Vloeistoffe, ter beschikking van den Torpedo staande, zeer groot is, schoon de kragt waar mede die Visch ze te werk stelt, zo gering is, dat ze geene merkbaare ruimte van lugt doorgaat. Doch Hoeveelheid en Kragt zyn twee zeer onderscheide zaaken. In een Vles van acht oncen, zo zwaar gelaaden als mogelyk, zal de Kragt der Electrische Vloeistoffe zeer groot zyn, byzonder met betrekking tot het werken door een gegeeven tusschenruimte van lugt, als men die vergelykt met de Kragt van de zelfde hoeveelheid, door eene groote battery verspreid.