Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 241]

Het character van Willem den I, Prins van Oranje, &c. &c. &c.

(Overgenomen uit r. watson's History, of the Reign of Philip the second.)

NImmer was een Man geschikter tot het volvoeren der moeilyke onderneeming, om een verdrukt Volk van 't juk des Dwingelands te ontheffen, dan willem de I, Prins van Oranje. Zyne bitterste vyanden zelve erkennen, dat hy wakker, onvermoeid, diepdenkend en schrander was, en eene byzondere behendigheid bezat om de genegenheid van anderen te bestuuren, tot zich te trekken, en te behouden. By deeze agtenswaardige Bekwaamheden mogen wy, op de Geschiedenis zyns leevens, en het getuigenis der bedreevendste Schryveren, ons verlaatende, de deugden van Grootmoedigheid, Regtvaardigheid en Gemaatigdheid voegen, die misschien niemand ooit in grooter maate bezat. Te midden van alle de lotverwisselingen, die hy onderging, was hy nimmer opgeblaazen, nimmer neerslagtig: 't zy de zaaken hem mede of tegen liepen, hy behieldt steeds dezelfde eenpaarigheid en helderheid van geest.

Een aanzienlyk Roomschgezind Schryver beschuldigt hem van Gierigheid en Schraapzugt; ondertusschen heeft hy geen één enkel voorbeeld, om zyne beschuldiging te staaven, kunnen bybrengen. Nergens vindt men, in de Geschiedenis dat hy zyne magt gebruikt hebbe tot het bevorderen van zyne eigene belangen, ten nadeele van byzondere persoonen of van het Gemeen. Hy weigerde altoos de hand te hebben in het bestuur der geldmiddelen; hy eischte zelfs de betaaling niet van het inkomen, hem door de Staaten toegestaan; en, by zyn dood, liet hy zyne huislyke zaaken in zo slegt eene orde, dat de Staat verpligt was eene som te bestemmen tot onderhoud zyner Weduwe en Kinderen.

Die zelfde Geschiedboeker heeft hem Bedrog en Geveinsdheid ten laste gelegd; en brengt, ter staaving hier van, geene andere bewyzen by dan in 't wilde schermende smaadredenen, en waar van zyne geslaagendste vyanden geen woord reppen. Vóór dat hy met philips brak, wraakte hy, by alle gelegenheden, de genomene maatregels, en vervolgens gedroeg hy zich als een openbaar vyand. - Hy hadt, zeggen eenige Roomsch-Catholyke Schryvers geen anderen Godsdienst, dan dien belang en heerschzugt hem voorschreeven. Steeds

[p. 242]

was zyn gedrag geregeld en onopspraaklyk, en hy nam nauwkeurig de pligten waar van den Godsdienst, door hem beleden. Alles wat zy aanvoeren om die beschuldiging te vestigen, bestaat hier in, dat hy de Roomsch Catholyke Godsdienstbelydenis, in welken hy aan 's Keisers Hof was opgevoed, liet vaaren, om weder te keeren tot de belydenisse, in zyn vroegste Jeugd hem ingeboezemd. Zyn Godsdienst was, in de daad, niet van dien stempel als die der Catholyken, welken hy verliet, noch ook van eene munt met dien van een groot getal Protestanten, wier zaak hy omhelsde. Zyn Godsdienst leerde hem de bespiegelende begrippen, of uitwendige plegtigheden, niet aanzien als eene genoegzaame rede, om allen, die van hem verschilden, te vervolgen. Maar, in eene Eeuwe van naargeestig en wreed bygeloof, 't welk bykans alle de medegenooten zyner Jeugd besinet hadt, was zyn Godsdienst, overeenkomstig met de Leerstukken, Geboden, en het Voorbeeld des Instellers, vreedzaam, gemaatigd, menschlievend.

Zyne Gemaatigdheid en Menschliefde bepaalde zich niet tot eenen byzonderen Aanhang onder de Christenen. Gelyk hy, den Roomschen Godsdienst nog aankleevende, alles te werk stelde om de Vervolging der Protestanten te weeren; zo wendde hy, de Leer der Hervormden omhelsd hebbende, alles aan, om de Roomschen tegen geweld te beschermen, en hun eene vrye Godsdienstoefening te bezorgen, voor zo verre bestaanbaar was met de openbaare rust. Hier uit af te leiden dat hy geen Godsdienst in 't geheel hadt, is verder gaan dan de regtmaatigheid der Vervolging te beweeren; het is even 't zelfde als te stellen, dat hy, die in vrede kan leeven met Menschen van hem in Godsdienstige begrippen verschillende, geen opregt Christen kan weezen.

De betigting van Eerzugt, naar maate de Roomschgezinde Schryvers mild zyn om 'er willem den I mede te bezwaaren, is van geen gewigt altoos. Eerzugt, op zich zelve beschouwd, verdient lof noch blaam; doch ze wordt lof- of laakenswaardig door 't einde 't welk zy zich voorstelt, en de middelen ter bereikinge van dat einde gebruikt. Indien wy nu, volgens deezen regel, over 't Character van den Prins van oranje oordeelen, is het onmogelyk, dat Persoonen, in beginzelen zo rechtdraads tegen elkander aangekant, als de Catholyke en Protestantsche Geschiedschryvers, kunnen overéénstemmen.

Wanneer wy, met de eerstgemelden, de regten van alle Vorsten op dezelfde gronden doen rusten, zonder eenig on-

[p. 243]

derscheid te maaken tusschen een volstrekt oppermagtig Vorst, en een Koning over een vry Volk, en gelooven, dat elk Oppervorst een Godlyk en onbetwistbaar regt bezit om eene willekeurige magt te oefenen, over den Godsdienst en de Vryheid zyner Onderdaanen; wanneer wy gelooven, dat een Koning, met verlof van den Paus, de heiligste eeden kan schenden, en dat de Verpligting zyner Onderdaanen in volle kragt blyft, zelfs naa dat alle voorwaarden, op welke zy gehoorzaamheid beloofd hadden, met voeten getreeden zyn. Wanneer wy, met dergelyke begrippen vervuld, over het Character van Prins willem den I oordeelen, zal het zeer bezwaarlyk vallen, hem niet aan te merken als schuldig aan verraad en opstand, en, in dit geval, zal het gunstigste vonnis, 't geen wy over zyn gedrag kunnen stryken, hier op uit komen, dat een misdaadige Eerzugt daar van het beweegrad geweest hebbe.

Maar, indien wy, van den anderen kant, de eischen van den Paus als ongerymd en godloos houden; indien wy de Regten der Onderdaanen voor niet min heilig dan die des Konings aanzien; indien wy onderscheid maaken tusschen een Vorst met onbegrensd gezag bekleed, en een Koning, wiens magt bepaald is door de grondwetten van den Staat; tusschen een' Vorst wiens regten van Oppermogenheid onherroeplyk zyn, en eenen, die het gezag verkreegen heeft op zekere voorwaarden, welks volbrenging hy met eede beloofde, terwyl de Onderdaanen zich tot gehoorzaamheid verbonden, mits hy die voorwaarden onderhieldt. - In dit geval zal ons oordeel, over willem den I, geheel verschillen van 't geen wy, volgens de eerste veronderstelling, streeken. Wy zullen hem dan niet alleen onschuldig verklaaren van de Misdryven hem, door zyne vyanden, ten laste gelegd; maar ook de heerlyke tytels, hem door zyne Medeburgers gegeeven, schenken; hem den Vader des Vaderlands, den Beschermer der Vryheid en der Wetten heeten, die, edelmoedig, zyne belangen, zyne rust, zyne veiligheid aan 't algemeen welzyn heeft opgeofferd; en, in den beginne, door raad en klem van redenen, vervolgens door magt en wapenen, niets anders gedaan heeft om zyne Medeburgers te verlossen en van verdrukking te bevryden, dan, in dergelyke omstandigheden, elk Vriend van 't algemeen welvaaren, zou gedaan hebben.