Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

Zedelyke bedenkingen.

WAnneer het een Land, of Stad, wel gaat, dan stroomt alles derwaards heen. De Inwoonders vermeerderen, om dat elk waant zyn fortuin aldaar te zullen maken; de Rykdommen vermenigvuldigen, om dat de Koophandel bloeit; en allerleie goederen zyn 'er in een ruimen overvloed, om dat men 'er alles aan den man kan helpen: maar wanneer een Land of Stad kwynt, dan kan het zyne eigen Inwoonders zelfs niet behouden. - De Rykdommen nemen af, en het noodwendige word 'er zelfs maar spaarzaam aangebragt.

De Overdaad en de Pragt zyn nuttelooze Verspilsters van Goederen. Ze hebben zeer veel nodig; en inderdaad ze verryken eenige Lieden magtig: dog zy vermeerderen niet zelden het gebrek der Noodlydenden.

Hy, die waant, dat de Goederen dezer Wereld de eenige bron van het geluk der stervelingen uitmaken, voert zeer bekrompen begrippen van het waar geluk; begrippen, een redelyk wezen ten eenemaal onwaardig.

Het is niet doenlyk, de begeerten eener onverzadelyke Hebzugt te vervullen; alle de Schatten der wyde Wereld zyn daar toe niet genoegzaam. Gelyk 'er altoos wyde gapingen blyven in het gebrek der Schepzelen, binnen den

[p. 204]

vergankelyken kring van dit kortstondig leven geplaatst; zo blyft 'er altoos een ydel in de begeerten der schraapzugtigen, die met alle de Schatten van den ganschen aarbodem niet vervuld kan worden.

Men ziet al veeltyds, dat de vertooning, terwyl de mensch in zyn hart eene menigte van overleggingen maakt, eensklaps verdwynt, die hem vele bekoorlyke vooruitzigten toonde, en magtige ontwerpen had doen sineden.

De Ondankbaarheid is eene der wanschapenste en schadelykste Ondeugden, waar aan een Mensch zich kan overgeven; ze vervult het gemoed met eene nare overdenking van gestadige beschuldigingen.

Zomtyds leert de Mensch, door een eenvouwig voorval, de broosheid en vergankelykheid der menschelyke zaken kennen; schoon hy die te voren, door duizend andere treffende voorbeelden, had kunnen leren.

De allerdeugdzaamste Mensch, schoon van de meesten hooggeacht, kan niet voorkomen, dat hy van zommigen gelaakt word. Dit lot kan de allerbraafste niet ontgaan.

In de eenvouwigste Woningen huisvest niet zelden de grootste braafheid; en onder de schaduwe van de diepste Nederigheid verschuilen vaak de uitschitterendste Deugden.

Hy, die iets belooft, behoorde eerst wel ryplyk overwogen te hebben, of hy zyne belofte houden kan; want het eens beloofde dient men na te komen, al was het zelfs ten zynen merkelyken nadele.

Wanneer men weldaden oefent, moet men 'er nooit op roemen, of dezelve den personen, aan welke men die bewezen heeft, dikwils voor ogen stellen; om dat het eer een last, dan een geschenk word, weldaden te ontvangen van Menschen, die 'er zulk een roem in stellen, en door hun, aan welken zy ze bewyzen, kruipend ontzien willen worden.

Uitgelaten dartelheid, en ongebonden brooddronkenheid, is voor den Mensch, even gelyk een onmatig gebruik van zoet voor de maag is. Zy verslappen alle de delen van 's Menschen lighaam, brengen het gansch gestel in wanorde, en veroorzaken ten langen laatste de uiterste walging.

In de eenzaamheid loopt de Deugd minder gevaar van verstooten te worden, dan in de woelagtige Steden, alwaar het van ondeugden en gebreken krielt; en daar men veelal den ruimen teugel viert aan zyne ziedende lusten: maar zal de mensch zich daarom der zamenleving onttrekken? -

[p. 205]

Vermyd hy daar door de gelegenheid van tot wanbedryven te vervallen, hy mist ook die om zynen evenmensch nuttig te wezen.

Nimmer smaakt een regtschapen vermogend Mensch groter en onvermengder genoegen, dan wanneer hy voorwerpen van elende mag aantreffen, om 'er zyne barmhartigheid aan te oefenen.

Indien alle onze wenschen, alle onze begeerten ten allen tyde instemden met de billykheid, en met de redelykheid, wy zouden meer begeerten vervuld zien; ten minsten, die vervuld wierden, zouden ons van agteren minder kwelling baren, dan ze nu vaak doen. Dog velen onzer wenschen zyn van die natuur, dat we eer moesten begeren dat ze nimmer vervuld wierden. - Zelfs zyn onze wenschen en begeerten wel eens de onbillykheid zelve. Zouden wy nu van onzen goeden Schepper verwagten kunnen, dat Hy onbillyke, onredelyke begeerten vervullen zal; daar Hy, de Goedheid zelve zynde, zyne redenmagtigste Schepzelen tot den mogelyksten gelukstaat brengen wil?

Ik ben verzekerd, dat een gierige Vrek nog nimmer, in zyn gantsche leven, een ogenblik waar genoegen gesmaakt heeft. Wat baten hem dan zyne schatten? Anderen hebben 'er dikwils het gebruik van; en by hem is het louter inbeelding. - Wat baat hem zyn leven; daar het niet anders is, dan eene aaneenschakeling van ondankbaarheid, die doorgebragt word in verdriet, en eindigt in de grootste jammeren?

Een mensch, daar niet op te vertrouwen is, heest nooit éénen enkelen oprechten vriend; want wie zal het wagen, hem zyn hart en boezem open te leggen?

Gemeenlyk komt het naberouw veel te spade. - Wat baat het dan zich te beklagen. Ach had ik! .... Mogt ik nog eens!.... Ik zou..... Deze zyn de gevolgen van verkeerde handelingen: 't zyn ydele klagten: zy baten gemeenlyk weinig, en dikwils niets.

Nu ben ik gelukkig zegt menig een in zyn hart, wanneer hy in zeker opzigt zyn oogmerk bereikt heeft. Maar eene begeerte naar iets anders stoot zyn gewaand geluk schielyk om ver; en terwyl hy hier naar jaagt, stort een onverwagte dood hem schielyk in het Graf. - Weg zyn alle zyne vooruitzigten! - Weg zyn alle zyne ontwerpen! - ‘De mensch overdenkt zynen weg: dog de Heere rigt zynen gang.’

[p. 206]

Hier op dezen Aardkloot geven schatten, aanzien en eer gewis eenige waardigheid onder de menschen: maar, na dit leven, zal ons niet gevraagd worden, hoe vele schatten wy bezaten; wat eer, wat aanzien wy onder de menschen bekleed hebben. Alleen zal het 'er op aan komen, wat gedrag wy gehouden, hoe wy geleefd hebben.

'Er is geen zwaarder, geen moejelyker taak, dan verouderde gebreken te verbeteren. Als men met den eenen voet in de ontzagbarende Eeuwigheid treedt, en met den anderen op den uitersten rand van zyn leven staat, dan ziet men hoe weinig troost 'er uit de Wereld te putten is, en dat men zyn geliefdste bejagingen moet vaarwel zeggen.

De gewoonte heeft een wonderbaarlyk vermogen, ze kan de verkeerdste dingen zomtyds goed doen schynen.

Als men op een weg vordwaald is, vind men de weêromkering het moejelykste. - Hy, die een verkeerd pad des levens is ingeslagen, geraakt bezwaarlyk, en niet dan met zeer vele moeite, op den regten weg.

Als de Hemel het schoonst is, komen dikwils de onverwagtste Onweeren op. - Als 'er eene doodstilte is, loejen de winden vaak kort daar op het allerfelste. - Wanneer een mensch het gelukkigst is, hangen 'er niet zelden onvoorziene rampen over zyn hoofd; en als hy allervoorspoedigst is, bespringt hem de tegenspoed wel eens op het onvoorzienst.

Men vind bomen, die zo hard zyn, dat 'er de scherpste bylen op verstompen; zo zyn 'er menschen, die zulke verstaalde harten bezitten, dat 'er de gedugtste oordelen kragtloos op afstuiten.

Wanneer Overheden hunne onderdanen vriendelyk en met liefde bejegenen, dan winnen zy aller harten, en kunnen zich op de liefde des Volks verlaten. Maar zyne onderdanen onvriendelyk behandelen, ze te verachten, hen met den naam van Ezels, en onbekwame Domkoppen te bestempelen, doet de veragting op de Overheid te rug stuiten. Want het gemeen bezit ook de kunst, om de fouten van anderen te zien.

Niet zelden bedriegt de mensch zich zelven; wanende de beste middelen voor anderen, of voor zich zelven aantewenden; terwyl hy, de zaken in een ander oogpunt beschouwende, ziet, dat ze juist geschikt zyn om zich, of anderen, ongelukkig te maken.

Ouders behoren zich omtrent hunne kinderen zo te ge-

[p. 207]

dragen, dat zy derzelver vertrouwen winnen, dan ontlasten zy hunne diepste geheimen in den schoot hunner Ouderen; daar wy Ouders, gewoon alles voor hun te verbergen, ligtelyk tot een allersnoodst gedrag, en de verderselykste ligtmisseryen, overslaan.

Hy, die onwetend dwaalt, is nog nader aan de onschuld, dan die zyne begane misdaad belyd, en daar over berouw toont. - Maar hy, die met opzet dwaalt, of liever moedwillig afwykt, en 'er met genoegen in volhart, is een snoodaard van den eersten rang.

De Deugd, hoe zeer ook onderdrukt, moet vroeg of laat eenmaal zegevieren. - De Ondeugd, hoe zeer ook van velen der Deugd voorgetrokken, ontvangt vroeg of laat de straf tot haar loon.

Eigenbelang is de vrugtbaarste bron van rampen en onheilen; welk eene aaneenschakeling van wederwaardigheden sleept het niet vaak na zich! Hoe vele millioenen menschen hebben hun dierbaar leven niet moeten opofferen aan het eigenbelang! Hoe vele Dorpen, Steden en Landen zyn 'er niet dikwils de jammerlyke slagtoffers van geworden! Hoe ontrouw beloont het niet duizendmalen zynen eigen Meester!

c. v. d.g.