Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

Natuurlyke historie van den wielewaal.

(Volgens den Heer de montbeillard, Medeschryver van den Heer de buffon.

De Wielewaal voert eene menigte van Naamen, by een en het zelfde Volk, wy zullen de algemeenste alleen opgeeven: de oude Grieken noemen hem χλωϱιον, de hedendaagsche Συϰοϕαγος, de Latynen, Clorion, Oriolus, de Italiaanen Oriolo, de Franschen Loriot, de Duitschen, Weidewal of Weidwal, de Engelschen Witwol, de Zwitzers Wittewalch, de Poolen Wilga.

Men vertelt dat de Jongen der Wielewaalen, by stukken van elkander afgescheiden, ter wereld komen; doch dat de eerste zorg der Ouden is, die deelen byeen te voegen, en 'er een leevend geheel van te maaken, door kragt van zeker kruid. De zwaarigheid deezer wonderlyke vereeniging is misschien niet grooter, dan om met orde van een te scheiden, de oude naamen, door de Hedendaagschen verward, aan deeze soort gegeeven, alle die haar weezenlyk toekomen te behouden, en de andere over te brengen tot soorten, welke de Ouden waarlyk bedoelden. Deezen hebben zeer bekende voorwerpen oppervlakkig beschreeven; en de Hedendaagschen zyn ligtvaardig te werk gegaan, in het toepassen der naamen door de Ouden gegeeven. Ik zal my alleen vergenoegen met aan te merken, dat aristoteles den Wielewaal, naar allen schyn, slegts van hooren zeggen gekend heeft. Hoe wyd verspreid deeze Vogel ook moge weezen, zyn 'er Landen, welke hy schynt te schuwen: men vindt hem noch in Zweeden, noch in Engeland, noch op 't gebergte van Bugey, noch zelfs op de

[p. 199]

hoogte van Nantua, schoon hy zich tweemaal 's Jaars geregeld in Zwitzerland vertoone; het blykt geheel niet, dat belon, op zyne reizen in Griekenland, deezen Vogel gezien hebbe: hoe kunnen wy, daarenboven, veronderstellen, dat aristoteles deezen Vogel zelfs waargenomen hadt, zonder iets te weeten van de zonderlinge zamenstelling zyns Nests, of dat hy, daar van kundig, des geen woord rept?

Plinius, die van den Chlorion gewag maakt naa aristoteles; doch, die altoos de moeite niet genomen heeft, om 't geen hy van de Grieken ontleende te vergelyken met het geen hy in zyne Aantekeningen vondt, heeft van den Wielewaal gesprooken, onder vier verschillende benaamingen, zonder te berigten dat deeze dezelfde Vogel was als de Chlorion.

Wat hier van ook zyn moge de Wielewaal is een Vogel, die zich nergens lang ophoudt, en steeds van Land verandert; hy schynt zich in onze streeken niet op te houden, dan om liefde te pleegen, of liever om te voldoen, aan de Wet, door de Natuur aan alle leevende Schepzelen gegeeven, om aan een nieuw geslacht het bestaan te schenken, 't geen zy van een voorgaand omvingen: want de Liefde beduidt in de Taal der Dierbeschryveren niets meer.

De Wielewaalen volbrengen deeze Wet met veel yvers en getrouwheids. Te midden van het Voorjaar, dat is, even naa hunne aankomst in onze streeken, zoeken de Mannetjes en Wyfjes elkander. Zy vervaardigen hun nest op hooge boomen, hoewel dikwyls op eene zeer middelbaare hoogte. Zy hegten 't zelve doorgaans aan het vorkswys gedeelte van een kleinen tak, en strikken om de twee takken, die deezen vork vormen, lange draaden stroo of werk, deeze recht van den eenen tak tot den anderen gaande, maaken het net van vooren; geene in het weefzel van het nest zelve komende, of 'er onder doorgaande, en aan den tegenovergestelden tak vast gemaakt, geeven steevigheid aan 't werk. Deeze lange draaden van stroo en werk, waar aan het nest hangt, maaken 'er het buitenste bekleedzel van uit: de binnenste bedding, geschikt om de eijeren op te leggen, is een zamenweefzel van kleine spruitjes Hondsgras, van wegen derzelver schikking dikwyls genomen voor haare worteltjes; eindelyk tusschen deeze binnenste bedding, en het buitenste bekleedzel, vindt men eene groote menigte mosch, 't welk tot een tusschendekzel dient, en het nest van buiten ondoordringbaarder, en van binnen zagter maakt.

Het nest dus toegesteld en opgehangen zynde, legt het Wyfje vier of vyf eijeren, wier witte grond bezaaid is, met

[p. 200]

eenige kleine welgeschikte, zeer donker bruine vlekjes, meer op het dikke dan op het dunne einde: deeze broedt het met veel zorgs, omtrent drie weeken; en, wanneer de Jongen uitgekomen zyn, volhardt de Moeder met alleen met ze zeer langen tyd nauwkeurig op te passen; maar verdeedigt hun tegen de Vyanden, en zelfs tegen den Mensch, met meer onverschrokkenheids dan men van een' zo kleinen Vogel zou verwagten. Men heeft gezien dat het Mannetje en Wyfje, met woede, aanvielen op die hun broedzel zogten te rooven; en, 't geen nog zeldzaamer is, het is gebeurd dat een Wyfje, met het nest weggenomen, in eene kooy bleef broeden, en op de eijeren stiers.

Zo ras de Jongen opgevoed zyn, begeeft zich het Gezin op reis; dit valt doorgaans voor op 't einde van Augustus, of met het begin van September: noit vliegen zy by talryke benden, zelfs blyft het Gezin niet byéén: want men vindt 'er zelden meer dan twee of drie te gader. Schoon zy langzaam vliegen en met de wieken slaan, even als de Merels, is het waarschynlyk, dat zy den Wintertyd in Africa doorbrengen: want, aan den eenen kant heeft de Ridder des mazy, Opperste der Ridderen van Malta, my verzekerd, dat zy, in de maand September, over Malta heen trekken, en, in den voortyd te rug komen; en, aan den anderen kant, berigt thevenot, dat zy in de maand May uit Egypte gaan, en in September daar wederkomen. Hy voegt 'er nevens, dat ze, in de maand May, zeer vet, en goed om te eeten zyn. Aldrovandus verwondert zich dat ze in Frankryk niet op tafel komen.

De Wielewaal heeft omtrent de grootte van een Merel, is tusschen de negen en tien duimen lang, heeft zestien duimen Vlugts, een Staart van omtrent drie en een half duim, en een Bek van veertien linien. Het Mannetje is schoon geel over 't geheele lyf, den hals en den kop, uitgenomen een zwarte streep, die van 't oog tot den hoek des beks loopt. De Vleugels zyn zwart behalven eenige geele plekken, die meest op het einde der slagpennen gevonden worden, en op eenige der dekveeren: de Staart is desgelyks half geel en half zwart; de zwarte kleur is de heerschende op de twee middelste pennen, en de geele op die ter zyde staan, en neemt een aanvang van die 't naast aan de middelste komen. 't Verschilt veel dat de kleur in 't Mannetje en Wyfje dezelfde zou weezen. Bykans alles wat volstrekt zwart is by 't Mannetje, is slegts bruin in 't Wyfje met een groenagtigen gloed; en byna alles wat schoon geel is by 't Mannetje, is by 't Wyfje olyfkleurig, of bleekgeel of wit. Olyfkleurig op den kop en boven op 't lyf,

[p. 201]

vuil wit met bruine plekken onder aan; wit aan 't einde van de meeste vleugelpennen, en bleek geel aan 't uiterste der dekveeren: geen weezenlyk geel ziet men dan op 't einde van den Staart, en op de benedenste dekveeren. Ik heb daarenboven in een Wyfje eene kleine plek agter het oog waargenomen; die geheel vederloos en van eene helder blauwe kleur was.

De jonge Mannetjes gelyken, hoe jonger zy zyn, te meer naar de Wyfjes: in den eersten tyd zyn ze nog meer gevlekt, zelfs boven op het lyf; met de maand Augustus, begint het geel reeds de heerschende kleur te worden; zy slaan ook een ander geluid dan de oude; deeze roepen yo, yo, yo, op welk geroep een gemaauw volgt, gelyk dat van een Kat; doch behalven dit geschreeuw, 't welk ieder op zyne wyze verstaat, hebben zy nog eene soort van gefluit, inzonderheid als het zal regenen; doch ik twyfel of dit gesluit wel iets anders is dan het gemaauw, waar van ik gesprooken heb. De regeboog des oogs is rood, de bek van buiten donker rood, en van binnen roodagtig.

Wanneer de Wielewaalen in het Voorjaar overkomen, beoorlogen zy de Insecten, eeten Torren, Rupsen, Wormen, met één woord alles wat zy kunnen beet krygen; maar hunne geliefdste spyzen zyn Kerssen en Vygen; van hier hebben zy den naam van Συϰοϕαγος, Becquafigo, enz. 't is misschien deeze Spys, die hun vleesch zo goed tot eeten maakt: men weet dat de Vygen op de Merels, en andere Vogelen, dezelfde uitwerking te wege brengen. Zo zeer zyn ze op Kerssen gesteld, dat twee van deeze Vogels genoeg zyn, om, op éénen dag, een welvoorziene Kerssenbogaard te vernielen: zy doen niets anders dan de Kerssen, de een voor de ander na, pikken, en neemen 'er alleen het rypste gedeelte van.

De Wielewaalen laaten zich niet gemaklyk opvoeden en temmen. Zy worden met den lymstang, en verscheide soorten van netten, gevangen.

Deeze Vogels zyn als 't ware, tot het uiterste des vasten lands verspreid, zonder eenige verandering in de uiterlyke Gedaante of in de Pluimadie te ondergaan: want men heeft Wielewaalen van Bengale, en zelfs van China, gezien volkomen gelyk aan de onze; doch ook andere byna uit die zelfde Landen komende ontmoet, die eenigzins in kleur verschilden, 't welk meu, voor een goed gedeelte, mag aanmerken, als verscheidenh den van de Lugtstreek afhangende, tot dat men, door nadere proeven gedaan op de geaartheid, het maaken der nesten enz. in die gissing versterkt, of van derzelver verkeerdheid overtuigd wordt.