|
| |
Beschryving eener manier, om afdrukzels van plantgewassen op papier te maaken.
Exerce studium, quamvis perceperis artem,
Ut cura ingenium, sic & manus adjuvat usum.
Dionis Catonis Distich. Lib. IV.
HEt zal den geenen, die, neffens my, de Artsenykunde oeffenen, niet onbekend zyn, dat onze vroegere Konst- | |
| |
genooten, en Liefhebbers der Kruidkunde, veelal de pryzelyke, en teffens nuttige gewoonte hadden, om zich des te beter in de Kruidkunde te konnen bevlvtigen, van voor zich zelven een Herbarius vivus, of natuurlyk Kruidboek, te vervaardigen. Met het geduurig doorbladeren van dit Kruidboek leeren zy de Plantgewassen gemakkelyk kennen; en wanneer hun de gedaante van de eene of andere Plant ontgaan was, namen zy hunne toevlugt tot dit Boek. Dit is thans minder in gebruik dan in vroeger dagen; egter zo niet, of men vind 'er hier of daar nog eenigen, die 'er yverig hun werk van maaken: dan meerendeels vergenoegt men zich met slegts eenige der voornaamste en fraaiste Planten te droogen, en tusschen papieren te bewaaren. Men slaat hier toe te eerder over, niet alleen, om dat het zeer moeielyk en werkelyk is, eenen netten en zindelyken Herbarius vivus te vervaardigen; maar ook om dat de verzamelde Gewassen, zoo door 't afknaagen der Insecten, als door de vochtige lugt en anderzins, steeds der verdervinge en beschadiginge onderworpen zyn. Hier by komt mede het ras veranderen der kleuren, en het zwart worden der bladeren, hoe fraai en wel dezelven ook gedroogd zyn; het schielyk afvallen der Bloemen, of derzelver deelen, en veele andere omstandigheden, die dit Werk zeer onaangenaam maaken.
Dit heeft den beroemden Kruidkundigen c.g. ludwig bewoogen, om den Beoeffenaaren der Genees - en Kruidkunde, hier in, te hulp te komen. Hy gaf ten dien einde, in het Jaar 1760, een nuttig en fraai Werk uit, bestaande in eene Verzameling van asgedrukte Plantgewassen, betrekkelyk tot die, welken in de Geneeskunde het meest gebruikelyk zyn: met eene nevensgaande korte, dog duidelyke, beschryving dier Planten, in 't Latyn, en Hoogduitsch. De Heer ludwig had zich, by dit afdrukken, bediend van eene manier van behandeling, voornaamlyk uitgevonden door den Heer kniphoff, en naderhand verbeterd; dog hy meld ons niets van deeze handelwyze, om zoodanige afdrukzels te maaken; zeggende alleenlyk, dat zy met de Plantgewassen zelven afgedrukt zyn. Nadien my nu, by het inzien van dit Werk, deeze wyze om Planten af te drukken zeer nuttig en fraai voorkwam, zo kreeg ik lust, om my eenen diergelyken Herbarius te maaken. Ik heb ter dier oorzaake de moeite genomen, om dit, op verscheidene wyzen, te beproeven; en door geduurige oeffening heb ik het genoegen gehad, van hier in zoo verre te slaagen, dat ik my eenigzints vleie, in staat te zyn, om zulke goede en duidelyke afdrukzels voor den dag te brengen, als
| |
| |
die van den Heer ludwig zyn: waar van ik aan myne goede Vrienden, en Konstgenooten, herhaalde Proeven vertoond heb. Veelen hunner hebben my, op het zien van dezelven, ten sterkste geraaden, om myne manier van behandeling algemeen te maaken; en ik heb eindelyk, zoo ten hunnen gevalle, als ten nutte van andere Liefhebberen der aangenaame en nuttige Kruidkunde, beslooten dezelve openlyk mede te deelen. Ik heb my hier toe te ligter laaten overhaalen, om dat 'er, voor zoo ver my bekend is, in onze Taal nog niets dies aangaande het licht ziet: en zulks ook aan die geenen, welken het Werk van ludwig te kostbaar is, gelegenheid kan geeven, om voor zich zeiven dusdanigen Herbarius te vervaardigen; op welken voet dan insgelyks dezulken, die een uitgestrekter Herbarius begeeren, zich hier in zullen konnen voldoen, door zelven de handen aan 't werk te slaan. - Ik zal hier geene melding maaken van alle de Proeven, welken ik in deezen genomen, en de gebreken, die ik 'er in ondekt heb; maar alleen aan den dag leggen, die behandeling, welke ik, tot nog toe, met eene goede uitkomst, gebruikt hebbe, en die de Proef, zoo ik vertrouwe, zal konnen uitstaan. Zie hier dan de wyze, op welke ik te werk gaa.
Ik neem een versch geplukt Plantgewas, het welk zynen volkomen wasdom heeft, zomtyds met zyne Wortels; byzonder als zy vezelagtig zyn; dog vooral met de bloemen, en ook wel eens met de vrugten 'er aan; als dit de Plant, of de tyd toelaat. Heeft het Plantgewas eenen bolwortel, dan snyde ik de bultigheid, by den steel, van vooren, en van agteren, perpendiculair af; dus hangt 'er maar als eene schyf, ter dikte van den steel, met eenige vezels aan. Op deeze wyze kryg ik volkomen, in het afdrukken, de figuur van den Bol; gelyk in de Narcisso-Leucojum, of zoogenaamde Vasten-avond zotjes, en in meer anderen van deeze soort, die ik hier zoude konnen bybrengen; dan dit eene zal tot een voorbeeld genoeg wezen. Zyn het Boom- of Heestergewassen, gelyk de Ficus, de Rosmarinus, en anderen, dan neem ik maar een takje van dezelven, dat my best aanstaat. Zyn het Kruidgewassen, gelyk het Matricaria, Millesolium, Argentina, of dergelyken, dan neem ik de geheele Plant, of ten minsten zoo groot, als dezelve op myn papier, waar op ik die afdrukken wil, vallen kan. Zyn het Plantgewassen met zeer veele bladen, dan pluk ik 'er eenigen af, die my hinderlyk zouden zyn, in het uitleggen. In zulk een geval, behoort men hier wel in agt te neemen, dat men geene bladeren afplukt, die eigentlyk het kruidkundig kenmerk der Plant zyn; als by voorbeeld zulken,
| |
| |
die men amplexicaules en oppositi, of aan den steel verknogten, en tegenoverstaanden, noemt: gelyk ook als 'er vier of meer overeenstaan: eene oplettendheid, welke men niet moet vergeeten. - Heb ik zwaare of groote Planten, by voorbeeld, de Carduus Marioe, Verbascum en anderen van dit soort, dan neem ik maar één blad van het Plantgewas, met de bloemsteng, met zyne bladeren 'er aan. Dus handele ik ook met de Bloemen, wanneer de Planten, of aan de toppen, of om de steng, veele bloemen hebben, gelyk de Flores Verticillati. Dog dit vereischt ook omzigtigheid, alzoo 'er Planten gevonden worden, wier getal van verticilloe hun vast kenmerk zyn; des dit alleen plaats grype by dezulken, welker bloemkroonen zich, in dit geval, onregelmaatig vermeerderen.
Het dus uitgekoozen Plantgewas, leg ik op een wit-graauw Papier, onder eenige stukjes Lood, zeer naauwkeurig, en onderscheiden, in alle deszelfs deelen uit. Ik laat het zoo lang onder deeze plaatjes leggen, tot dat het volkomen plat geworden is. Dit verrigt zynde, leg ik het Gewas tusschen papieren, om het te laaten droogen, zonder 'er eenige zwaarte op te leggen; op dat de Plant te beter gelegenheid hebbe om recht te droogen: en dus bewaar ik dezelve tot myn gebruik.
Sommigen houden ook eene andere manier voor zeer goed, en we pryzen dezelve insgelyks sterk aan; nadien ze op de proef voldoet. Men schikt naamlyk de uitgeleide Plant dadelyk, na dat dezelve tusschen eenig papier uitgeleid is, tusschen een knappen ouden foliant, liefst tusschen Duitsch Papier; en men zet de Plant met dat boek, te gelyk, zoo versch weg, in de Pers; waar in men dezelve zes a zeven uuren lang, of ook wel een geheelen nagt, laat. Hier door heeft de Plant geene gelegenheid van in te krimpen; de overtollige vogten trekken in het Papier, en 't Gewas behoud een goeden stand. Daar na neemt men de Plant met zyn papier uit het Boek; verschikt de overtollige bladen met weinig moeite, en laat voorts alles lugtig droogen. Op deeze wyze mislukt het nooit, om ook frisch en groen te droogen, en voor al de zenuwen zeer kenbaar te behouden.
Wanneer ik nu deeze Plant wil afdrukken, heb ik in gereedheid twee plankjes, ongeveer dertien duimen breed en zestien lang. Deeze plankjes zyn aan de eene zyde bekleed, met eene wollen of laken stoffe. Op één derzelven leg ik, op de met wolle of laken bekleede zyde, een stuk Cardoes papier, zoo groot dat het den geheelen lap beslaa; op dit Cardoes-papier een vel schryfpapier, met water nat gemaakt, en hier op myn Plantgewas, het welke ik wil afdrukken. Deze Plant bedoope
| |
| |
ik, aan beide de zyden, op een plankje, door een stukje Spons, aan een klein stokje vastgemaakt, met een inkt, hier na te beschryven. Als het kruid met deezen inkt wel bedoopt is, leg ik een tweede vel, ook met water bevogtigd, Schryf-papier; en over dit nat gemaakte Schryfpapier weêr een stuk Cardoes-papier; dan leg ik 'er myn tweede plankje over heen; en dit gedaan zynde, zet ik dat alles in eene Pers, die sterk to schroeft. Hier laat ik het twee of drie minuten in staan; en als ik het vervolgens uit de Pers neem, dan ligte ik het eene van het ander voorzigtig af. Na deeze persing vinde ik dan, gemeenlyk, het Plantgewas, op de twee nat gemaakte stukken Schryfpapier, zeer wel afgedrukt; ik hang ze voorts te droogen; en naderhand zet ik de afdrukzels met de vereischte kleuren af. In 't vervolg zal ik nog beproeven, in hoe verre dit met gekleurde Druk-inkt geschieden konne.
By deeze behandeling, zoo kort en duidelyk als my mogelyk was voorgesteld, moet men, in 't afdrukken der Planten, de volgende voorzorg wel in agt neemen.
Zommige Bloemen legt men, gelyk zy natuurlyk groeien; doch anderen met den bloemkelk omgekeerd; op dat zy van beide de zyden gezien zouden konnen worden. Even eens doet men met de bladen der Planten, wanneer dezelven aan de onderzyde anders zyn, dan aan de bovenzyde; gelyk de Plantoe Epiphylospermae, de Felix, en Scolopendrium, van dit soort zyn. Men moet ook alles wat aan de Planten knobbelig, bultig, of rond is, zoo veel mogelyk zy, plat en effen maaken; dit bevordert zeer de fraaiheid in het afdrukken. - Het papier moet slegts in zoo verre nat gemaakt worden, dat het maar even van het water doortrokken is. - Het Plantgewas dient men wyders maar dunnetjes met den Inkt te bedoopen, zoodanig dat het als droog schyne; op deze wyze heb ik altyd de fraaiste afdrukzels gemaakt. Als het papier te nat is, zoo dat het water 'er als aanhange, dan zal men altoos eenige kladding of vloeijing in de afdrukzels vinden; en zoo 't papier te droog zy, dan zal men gewaar worden, dat de afdrukzels van agteren op het papier doorslaan. - De Plantgewassen, tot deeze behandeling geschikt, moeten gedroogd zyn; want indien men 'er verschen toe gebruikte, zouden dezelven, om dat ze met te veel sappen opgevuld zyn, zich te sterk uitzetten, uitbreiden en vergrooten; waar door de afdrukzels van haare natuurlyke grootte zouden afwyken. 't Is wel waar, dat de Planten, door het droogen, inkrimpen, en eenigzins kleiner worden; edog, door de drukking geschied 'er wederom eene genoegzaame uitbreiding; zoo dat de af- | |
| |
drukzels als dan, na genoeg, de natuurlyke grootte van het kruid behouden. - Ook moet het leggen van een stuk Cardoespapier over de wollen stoffen niet nagelaaten worden; het dient om voor te komen, dat de wollen stoffe niet aan 't nat gemaakt papier vast kleeve. - Eindelyk drukt of perst men de geillumineerde afdrukzels, als ze wel gedroogd zyn, tusschen eenige papieren zeer sterk; om dus, zoo veel
mogelyk is, de verhevenheden of bultigheden, door het drukken veroorzaakt, weg te neemen. En men kan het afgedrukte Plantgewas bewaaren, om 'er in 't vervolg wêer andere afdrukzels, op de beschreven wyze, mede te maaken.
Het gebrek, dat zich in deeze behandeling opdoet, (hoewel men 'er zelfs een Sceleton van een blad mede kan afdrukken,) is dit; dat men alle soorten van Bloemen niet wel en duidelyk kan afdrukken, wegens derzelver klein-en tederheid; waar door men ze niet naauwkeurig, en onderscheiden kan uitleggen; onder welk slag zich voor al bevinden, de Flores Umbelliferoe. Voeg hier ook by de onmogelykheid, om de stampertjes en stofknopjes, die de waare kentekenen zyn, tesfens af te drukken.
Dit gebrek moet men tragten te verhelpen, door de Bloemen 'er naderhand by te schilderen; gelyk my ook toeschynt, in zommige Plaaten van den Heer ludwig, gedaan te zyn.
Op deeze myne wyze kan men zig eenen zeer netten, zindelyken, en te gelyk duurzaamen Herbarius vervaardigen; ja, schier met minder moeite en omslag, dan 'er vereischt word, om een Herbarius vivus aan te leggen.
Wanneer men myne behandeling, zoo in het droogen der Planten, als anderzins, vergelyke met die, welke men gemeenlyk gebruikt, tot het droogen der Plantgewassen, voor eenen Herbarius vivus; waar van men eene duidelyke en goede behandeling vind, in het Werkje, de Sleutel der Latynsche konstwoorden, welke in de Botanie, Pharmacie, en Medicynen het meest gebruikt worden, door den kundigen h. knoop, twyffele ik niet, of men zal my zulks toestemmen. Het schynt my ook toe dat deeze myne manier van afdrukken, die, welke men heeft om de Kruiden door rook van eene brandende Lamp te zwarten, zal overtreffen. Intusschen stel ik deeze myne behandeling, om Planten af te drukken, hier, met alle behoorlyke nederigheid voor; en 't zal my byzonder aangenaam zyn, indien iemand dezelve, na gedaane Proefneemingen, eenigzins kan verbeteren; in welk geval ik vriendelyk verzoeke, dat men my zulks gelieve mede te deelen. Middelerwyl zal ik niet nalaaten, zoo ik iets, door myne geduurige oeffeninge,
| |
| |
ter verbeteringe van deeze behandeling mogte ontdekken, het zelve gemeen te maaken.
Inkt om de Plantgewassen mede te bedoopen, of zwart te maaken.
Neemt gemeenen Druk-Inkt: een Scrupel, of een halve Dragme. Terpentyn-Oly: eene once.
Mengt dit naauwkeurig, in een aarden potje onder een; doet het in een flesje, en bewaar het tot gebruik.
korns. van der horst.
Maassluis den 7 April 1777. |
|
Auteursrechtvrij