Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 62]

Natuurlyke historie van de Straatsburgsche gaay, of Duitsche papegaay.

(Volgens den Heer de montbeillard, Medeschryver van den Heer de buffon.

DE Straatsburgsche Gaay, of Duitsche Papegaay, wordt by de Latynen Garrulus, by de Duitschers Galgen-Regel, by de Poolen Kraska, by de Zweeden Spansk-Kraoka, by de Engelschen Roller, en by de Franschen Rollier, geheeten.

De naamen van Duitsche Papegaay en Straatsburgsche Gaay, onder welken deeze Vogel in verscheide Landen bekend is, zyn 'er zeer ruimschootig aan toegevoegd, en steunen alleen op een volks-begrip, altoos zeer oppervlakkig. Men heeft deezen Vogel slegts te zien, of 'er eene goede gekleurde afbeelding van voor oogen te hebben, om zich ten vollen verzekerd te houden, dat dezelve geen Papegaay is, schoon 'er groen en blauw in zyne Pluimadie speele: en dien nader beschouwende, zal men even zeker beslissend verklaaren, dat hy voor geen Gaay of Aakster moet gehouden worden, hoewel hy, even als deeze Vogels, snapt, en ook den naam van Zee-Aakster draage.

In de daad hy heeft een geheel ander uitzigt, eene geheel andere houding, den bek veel kleinder, de pooten veel korter naar evenredigheid, veel langer vleugels, een staart van eene gansch andere natuur, en daarenboven een wratagtig uitwas achter 't oog, en 't oog zelve omringd met een kaalen geelen kring.

Eindelyk, om den naam van Straatsburgsche Gaay, in alle opzigten als kwalyk gepast, te verwerpen, dient tot narigt, dat deeze Vogel althans niet gemeen is te Straatsburg; dit heeft de Heer hermann, Hoogleeraar in de Geneeskunde en de Natuurlyke Historie te dier Stede, my ten vollen verzekerd; schryvende: ‘Deeze Vogels zyn hier zo zeldzaam, dat men 'er in twintig jaaren nauwlyks drie of vier afgedwaalden ziet.’ Dien men in vroegeren tyd van Straatsburg aan gessner gezonden heeft, was buiten twyfel een dier afgezworvenen; en gessner, hier van onkundig, waarschynlyk geloovende dat dezelve te Straatsburg gemeen was, noemde dien Vogel de Straatsburgsche Gaay, schoon dezelve noch een Gaay is, noch van Straatsburg komt.

[p. 63]

De zogenaamde Straatsburgsche Gaay is een Trekvogel, wiens uittochten 's jaarlyks geregeld geschieden, in de maanden May en September, en ondanks deeze omzwervingen, is hy min algemeen dan de Aakster en de Gaay. Ik ontdek dat men deeze Vogels in Zweeden en in Africa vindt; doch het verschilt zeer veel, dat zy zich verspreiden in alle de tusschen beide komende landen: ze zyn onbekend in verscheide groote landstreeken van Duitschland, Frankryk, en Zwitzerland, enz. waar uit men zou mogen opmaaken, dat zy, in hunnen weg van Zweeden tot Africa, een zeer nauwbeperkte lugtstreek beschryven: ja in die lugtstreek zelve heeft men genoeg bekende punten, om den koers dien zy neemen, zonder veel missen, te bepaalen: te weeten door Saxen, Frankenland, Zwahen, Beijeren, Tirol, Italie, Sicilie, en eindelyk over het Eiland Malta, de gewoone rustplaats voor de Trekvogelen, die de Middellandsche Zee oversteeken.

Het voorwerp, door edwards beschreeven, was gedood op de rotzen van Gibralter, waar deeze Vogel zich naar allen schyn bevondt, om na Africa te vliegen: want ze zyn zeer hoog van vlugt. Men ziet ze ook, schoon zeldzaam, gelyk ik reeds aanmerkte, omstreeks Straatsburg, even zo doet 'er zich nu en dan een op in Lotbaringen, en in 't hart van Frankryk. De Heer lottinger berigt my, dat deeze Vogels in Lotbaringen nog zeldzaamer voorkomen dan de Noote-kraakers, en in minderen getale, en nimmer dan in het naajaar: 't zyn waarschynlyk Jongen, die van de bende afgeweeken omzwerven.

Deeze Vogel is veel wilder dan de Gaay en de Aakster; hy onthoudt zich in de eenzaamste en digtste Bosschen, en ik weet geen voorbeeld dat hy getemd is, of het praaten geleerd heeft: ondertusschen kan men, de schoonheid zyner Pluimadie in aanmerking neemende, niet wel twyfelen of 'er zyn wel poogingen gedaan, om een Vogel, die zo veel fraais heeft, ten Huisvogel te maaken. Zyne Pluimadie is een mengzel der schoonste zamensmeltingen van blauw, groen en wit, te sterker afsteekende door donkere daar tegen overgestelde kleuren. Linnaeus is de eenigste, die de kleur op den rug als bloedrood beschryft. Zyn voorwerp moet anders gekleurd geweest zyn, dan die van alle andere Vogelbeschryveren.

Zy nestelen, indien zy kunnen, op Berkenboomen, en 't is alleen by gebrek aan deezen, als zy andere boomen neemen: doch, in Landen, waar de boomen zeldzaam zyn, als op het Eiland Malta en in Africa, zegt men dat zy hun nest in den grond maaken. ‘Een Jaager, schryft godeheu

[p. 64]

de riville, ‘heeft my verzekerd, dat hy 'er in de maand Juny een zag komen uit een hoop aarde, daar een gat in was ter grootte van een vuist, en op die plaats graavende, naar beloop van het gat, 't welk zich waterpas uitstrekte, vondt hy, ter diepte van een voet of daar omtrent, een nest van kaf en takjes, waar in twee eijeren waren.’ Het getuigenis deezes Jaagers, 't geen verdagt zou kunnen gehouden worden, wanneer het op zich zelve stondt, schynt bekragtigd te worden door dat van Dr. shaw, die van deezen Vogel, in Africa bekend, onder den naam van Shaga-rag, spreekende, verklaart dat hy zyn nest vervaardigt aan den kant der Rivieren. Dan desniettegenstaande vrees ik zeer, dat hier eene misvatting plaats hebbe, en dat men den Ysvogel, uit hoofde van de gelykheid der kleuren, voor de Straatsburgsche Gaay genomen hebbe. Maar indien het waarheid is, zou men moeten toestemmen, dat het Instinct der Dieren, voornaamlyk afhangende van hunne uit- en inwendige bekwaamheden, zomwylen, op eene zeer merkbaare wyze veranderd wordt, door de omstandigheden, en gansch verschillende werkzaamheden voortbrengt, naar gelegenheid van tyd, plaats, en den voorraad dien zy moeten bezigen.

Klein zegt, dat de Jongen der Duitsche Papegaayen, tegen de gewoonte van andere Vogelen, hun gevoeg in de nesten doen: dit heeft misschien aanleiding gegeeven tot het denkbeeld, dat deeze Vogels hunne nesten met menschendrek bestreeken; doch 't zelve strookt niet zeer met het verblyf in de eenzaamste en digtste bosschen.

Menigmaal ziet men deeze Vogels, met Aaksters en Kraayen, op de bouwlanden, niet verre van hunne bosschen gelegen: zy verzamelen daar de zaadkorrels, de wormen, door het ploegyzer boven gebragt, en ook wel de nieuw gezaaide graanen. Wanneer hun dit voedzel ontstaat, behelpen zy zich met wilde beziën, torren, springhaanen, en zelfs kikvorschen. Schwenckfeld voegt 'er nevens, dat zy zomwylen op krengen aazen; doch dit moet 's Winters zyn, en alleen in gevalle van volstrekten hongersnood: want over 't algemeen staan zy niet voor vleeschvreetend bekend, en schwenckfeld zelve merkt op, dat zy in den herfst zeer vet en goed om te eeten zyn, 't geen hy, noch niemand, zal beweeren van Vogelen, die op de mestvaalten hun onderhoud zoeken.

Aldrovandus, die deeze Vogels wel schynt gekend te hebben, en woonde in een land waar ze voortkwamen, beweert, dat het Wyfje veel van 't Mannetje verschilt, en in den bek,

[p. 65]

dien het veel dikker heeft, in de Pluimadie, zynde de kop, de hals, de borst en de buik kastanje bruin, na den aschgrauwen trekkende; terwyl, by 't Mannetje, die zelfde deelen van een ligter of donkerder zeegroen zyn, met een weerschyn van donkerder groen, op zommige plaatzen. Wat my betreft, ik veronderstel, dat de twee lange buitenste Staartpennen en het wratagtige agter de oogen, 't geen men alleen by eenigen aantreft, eigenschappen der Mannetjes zyn, even als de Spooren in de Vogelen van het Hoendergeslacht, en de lange Staart onder de Paauwen, enz. Voorts staat hier nog aan te merken, dat de Jongen die schoone schitterende kleur niet krygen voor het tweede Jaar, terwyl de Gaayen de heerlyk blauwe vederen reeds hebben, eer zy uit het nest komen.