Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 36]

Zedelyke zetregels.

NIets kan men bedenken, zo vast, zo zeker gevestigd te zyn, dat het, door eenen onbandigen Godsdienst yver, niet geschud zou kunnen worden. Het heiligste is zo zuiver, noch onnozel niet, dat het door dien Yver niet bevlekt zoude worden; dewyl het kwaad en de onregtvaardigheid door dien Yver vermomd worden, met den schyn van Deugd en Regt.

Men kan dikwils, door zeer eenvouwige omstandigheden, omtrent vele zaken oplettend geraken; men moet ze daarom, hoe eenvouwig ook, niet verwerpen; om dat zy ons dikwils op het spoor der waarheid brengen.

Ligtgeloovigheid, onbescheidenheid, en blinde Godsdienstyver, zyn de rykste bronnen van allerleie gebreken, en vermenigvuldigen gestadig het getal der misslagen.

Wanneer ons eene begeerte bekruipt, om van een zekeren kant alles voor onwaarheid, voor valsch, te houden; dan zeggen wy de waarheid wel dra vaarwel, en de onpartydigheid word verstooten.

Elk mensch kan niet nalaten, hem te beminnen, die de eigenste waarheden belyd, welke hy zelf gelooft; dit is natuurlyk; maar men haat veelal heimelyk hem, die gevoelens koestert, welke daar mede stryden; dit is merendeels te laken. Het blyft, gemeenlyk, niet slegts by het verwerpen, en 't haten, of het omhelzen, en aankleven van die gevoelens; maar deze Liefde en Haat word op de Perzoonen zelve dadelyk voortgeplant.

Zal men tydlyk voordeel, eer en aanzien in de Wereld hooger schatten, dan de waarheid? Voorwaar, wanneer dit een heerschend gebrek is geworden, zo heeft men niets dan beroerte en wanorde in den burgerstaat te verwagten; want daar verdwynt alle rust en orde, waar de waarheid vertreden word.

Het is opmerkelyk, dat de boosheid den onschuldigen de meeste lagen legt. Waarom zoekt de boosheid niet haars gelyken op? dan zou ze haren man aan boord komen, en ten minsten in een gelyken graad staan. Dit is een teken van hare lafhartigheid!

Verstrooijing van gedagten is het beste geneesmiddel voor zwaarmoedige denkbeelden.

Een ongewoon verschynzel baart gewoonlyk schrik of ver-

[p. 37]

baasdheid; - een onverwagt voorval ontroering; - een schielyk ongeluk droefheid en ontzetting. - De aankomst van een onvoorzien geluk eene mengeling van ontsteltenis en vreugd. - En de komst van eenen Vreemdeling in een gezelschap veroorzaakt den meesten tyd eene diepe stilzwygenheid.

Nieuwsgierigheid kan de menschen tot zeer vele ondernemingen aandryven. - Dan onze nieuwsgierigheid behoorde zich te bepalen om dingen die goed zyn te onderzoeken; maar 't tegendeel gebeurt den meesten tyd; wy worden door dezelve veeleer gedreven tot het onderzoeken van het kwade.

Hy is een regt deugdzaam man, die 't zich ten grondregel stelt, stipt zynen pligt te betragten, welken hy aan het Opperwezen, zynen evenmensch en zich zelven verschuldigd is; geen hair breed daar van af te wyken, en zich tegens de heerschende gewoonten te verzetten, wanneer ze niet instemmen met de striktste regelen van deugd. - Die altoos eerlyk blyst, al geld het ook goed en leven, - Die gene voordelen beoogt ten nadeele van zynen evenmensch, - Die niet toornig word, schoon hem ongelyk geschiede, - Die volhard in goed te doen, schoon anderen het tegendeel bedryven, - Die, om het met één woord te zeggen, in 't midden van de boosheid, bestendig, goed en deugdzaam blyft, - Dit laatste heet: ‘over hete kolen te gaan, zonder zich te branden.’

Velen noemen zich sterke geesten: maar ze zyn, in hunnen waren aart beschouwd, inderdaad lafhartigen. - Dan dezen zyn sterke Geesten, welke zich zelven in zo ver overwinnen, dat zy ontvangen ongelyken vergeven kunnen.

Hy, die vele Steden, Landen en Volken verwoest, die door het oorlog duizenden ongelukkig gemaakt heeft, word vereuwigd, en voert, tot by het late nageslagt, den naam van Groot. - Maar hy is met regt een Groot Man, die 'er voor schrikt, om ongelyken te wreken.

Het gebeurt wel eens, dat menschen, schoon ze in de Maatschappy zeer nuttige leden zyn, en aan velen goed doen, nochtans by weinigen in achting zyn. - In tegendeel ziet men wel eens anderen hoog geschat, alhoewel zy in de zamenleving geen of weinig voordeel doen, en aan weinigen gunst of goed bewyzen. - Dit is iets dat men in de Wereld verkeerdheid noemt.

Het is een bewys eener algemene verdorvenheid, wanneer de menschen niet alleen ophouden deugdzaam te wezen, maar

[p. 38]

als zy de Deugd beginnen te haten in anderen; want dit byzondere heeft de Deugd anders doorgaans, dat ze beminnelyk is, zelfs voor hun, die aan de ondeugd dienstbaar zyn.

Schoon de Natuur ieder Schepzel ingegeven hebbe, dat elk zich zelven de naaste zy; - is het aan den anderen kant echter te gelyk zeker, dat de wyze Schepper ook eenen natuurlyken trek in zyne redemagtige wezens gelegd heeft, om hunne medeschepzels wel te doen, zo zelfs dat zy zich in den eersten opslag schynen voorby te zien; hoe wel zy veel liever, op die wyze, langs een vermakelyken omweg, tot hunne eigen persoonen wederkeren.

De drift en yver, waar mede men dikwils te werk gaat in 't stuk van Godsdienst, is menigmalen grooter, dan het gewigt der zake vereischt; en veroorzaakt dat velen, die, buiten den stryd, slegts bloote aanschouwers zyn, in zulk eene onzekerheid gebragt worden, dat ze niet weten, waarheên zy 't wenden moeten.

Indien styfhoofdigheid, indien een trek om van al de Wereld te verschillen, indien eigenzinnigheid, indien 't veragten van eens anders gevoelen, indien zich tegens al de Wereld te verzetten, indien eene begeerte om byzonder te willen wezen, het kenmerk van een verstandig man moest uitmaken; - dan zouden, voorwaar, de verstandigste lieden de ondragelykste ballasten in de zamenleving worden.

Als een mensch een Karakter aanneemt, dat uit een mengzel van Dwepery en Uitzinnigheid bestaat, dan word hy een gevaarlyk meubel voor de Maatschappy. Zulke Menschen leggen 't 'er gemeenlyk op toe, om eene Sekte te maken; weten zich aanhang te verwekken, en poogen den vastgestelden Godsdienst te verdrukken; door allerleie nieuwigheden in te voeren, welke Dwepery en Uitzinnigheid hun maar inboezemen.

Hoe ongelukkig is het, wanneer Menschen, die met vele natuurlyke gaven beschonken zyn, dezelve misbruiken, en tot kwade einden aanleggen. Verstand, welsprekenheid, kragt van overreden, aangeboren vriendelykheid, een innemend voorkomen, en meer andere gaven, worden vaak misbruikt, ten nadele van den evenmensch. Hoe veel oplettenheid is 'er dan niet noodig, om tegen zulke gevaarlyke Vyanden wel op zyne hoede te wezen?

Als men bedaard denkt, zou men zeggen moeten: het is een schrikkelyk gedrogt; die het Oorlog heeft uitgevenden,

[p. 39]

en den Menschen de kunst geleerd, om elkanderen te vermoorden. - Maar, hoe is het mogelyk dat een Godsdienst, welke gegrond is op Liefde en Eensgezindheid, die niet dan Vrede en Liefde ademt, die zelfs leert, dat men zyne Vyanden zal lief hebben; hoe is het mogelyk, dat die zelfde Godsdienst eene oorzaak kan wezen van twist, dat die de menschen de Wapens doet opvatten, en bloed vergieten? - Dan de Godsdienst is hier slegts eene toevallige oorzaak; dit komt geenzins voort uit den Godsdienst zelven; 't heeft zynen grond in de bedorven harten der Stervelingen.

Acht men de navorsching van aardsche en vergankelyke dingen der moeite, die men daar toe besteed, waardig; dan zal ongetwyfeld de naspeuring van hemelsche zaken, die betrekking tot ons bestendig geluk hebben, onzen arbeid wel dubbel waardig zyn; en nimmer zullen wy reden vinden om ons te beklagen over den tyd, dien wy daar toe besteed hebben. - Het is dan onverschoonelyk, deswegens nalatig te wezen; en men zal 't nimmer kunnen verantwoorden, omtrent zyn hoogste goed onverschillig te zyn.

Het oordeel van verstandige Mannen is zo veel als een zeer voornaam rad in een Uurwerk. Zy, die veler zaken kundig, en hier over beroemd zyn, bewegen alle de mindere leden, die lager en geringer zyn dan zy; in zo ver, dat deze laatsten met hun denken, spreken, en over het goed of kwaad der dingen Vonnis stryken, zonder de regte reden te weten, waarom zy iets goed of kwaad noemen, iets pryzen of laken.

Het is een allerbytendst hartzeer, altoos te moeten hooren dat men veragt worde, en te moeten zien, dat dezulken, die niet beter zyn, bestendig voorgetrokken worden. Men gedrage zig zo, dat ons eigen geweten ons toejuiche, en dat men zich verzekere van Gods genadige goedkeuring: dit is het beste middel tegen dat ongeluk. Het verwekt iemand, die zyn Vaderland bemint, geen gering hartzeer, als hy zyne Land of Stadgenoten hoort veragten. Zy, die 'er hun werk van maken, zyn doorgaans geringe verstanden, waanwyze menschen, of hoogmoedige en trotsche gekken, die met iets willen schitteren, 't geen ondertusschen nog alles verdooft, wat enigen glans in hun scheen te verspreiden.

Het is niet mogelyk dat zy, die alleen dat geen voor ee-

[p. 40]

ne vaste waarheid houden, dat hun als waarheid voorkomt, in rust en vrede kunnen leven. Zy nemen doorgaans toevlugt tot de Wapenen; en de vervolgzugt spoort hen aan, om dat geen te verdedigen, dat geen vermogen genoeg bezit, om zich zelven te doen gelden.

Het zyn in waarheid zonderlinge menschen, die niemand eenig kwaad doen; en velen in tegendeel alles goeds bewyzen; die den behoeftigen helpen; den noodlydenden ondersteunen; den bedrukten tot vertroosting strekken; den kranken hulpe toebrengen; die, met één woord, ruim zo veel voor hunnen naasten leven, als voor zich zelven.

Gelyk met gelyk te vergelden behoorde nimmer plaats te hebben, dan in goed te doen; en daar in moest men altyd elkander zoeken te overtreffen. Wanneer alle menschen zo handelden, zou men bykans in een staat van volmaaktheid leven.

Iemand, die zonderlinge Concepten heeft, waant veeltyds, dat hy daar door by de Wereld als een verstandig Man word aangezien: maar hy begrypt niet, dat elk hem gemeenlyk voor een lastig mensch, zo niet voor een Zotskap, houd.

c.v.d.g.