Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 546]

Leevensbeschryving van eenige voornaame meest Nederlandsche Mannen en Vrouwen. Vierde Deel. Te Amsterdam by P. Conradi, en te Harlingen by V. v.d. Plaats 1777. In gr. octavo 351 bladz.

DIt vierde Deel deezer Verzamelinge behelst weder op nieuw een aantal van Leevensbeschryvingen, welken op eene soortgelyke wyze als de voorigen uitgevoerd zyn; en dus, gelyk we voorheen gezegd hebben, in een uur van uitspanning, met nut geleezen kunnen worden. - Om 'er nogmaals iets uit over te neemen, zullen wy ons bepaalen tot eenige hoofdtrekken van den beroemden Viglius van Aytta van Zuichem; die, onder de Staatsdienaars der Spaansche Regeeringe, by den aanvang der onlusten in de Nederlanden, bovenal in aanmerking komt.

Na een voorafgaand verslag van zyne geboorte in Friesland, op den 18den van Wynmaand des Jaars 1507, mitsgaders van 't voltrekken zyner Letteroefeningen, en de groote vorderingen, die hy daarin gemaakt had, meldt men ons in deeze Leevensbeschryving tot welke aanzienlyke posten hy verheven wierd, en hoe verstandig hy zig in derzelver waarneeming gedroeg. Dit bragt, gelyk het verhaal vervolgt, te wege, dat hy, op het overlyden van Lodewyk de Schoone, door den Keizer, tot President van den geheimen Raad te Mechelen, wierd aangesteld; in welke bediening hy den Lande van veel nuts geweest zou zyn, byaldien de andere Spaansche Staatsdienaaren hem gehoor hadden willen verleenen.

Zyn afkeer van de uiterste strengheid tegen dezulken, die van de Roomsche Kerk afweeken, bleek al vroeg by gelegenheid van 't afkondigen van's Keizers Plakaat tegen de Ketters. 't Is waar, men hield hem verdagt, dit Plakaat te hebben ontworpen, en zulks haalde hem den haat der menigte grootlyks op den hals: maar hy zelf betuigt in zyne Brieven, ‘dat het strengste, dat 'er in gevonden wierdt, aan 's Keizers Biegtvader en aan den Keizer zelven moest worden toegeschreeven; dat hy veele dingen verzagt hadt; dat strenge middelen hem altoos hadden tegengestaan; dat hy van gevoelen was, dat men de straffen tegen de Ketters moest maatigen, en merkelyk onderscheid tusschen hen maaken; dat hy gewenscht hadt, dat de Keizer het Plakaat den Nederlandschen Raaden, eer het wierdt uitgegeeven, hadt laaten onderzoeken; doch dewyl dit zyne Majesteit niet be-

[p. 547]

haagd hadt, oordeelde hy het zyn pligt te zyn, zorg te draagen, dat het Plakaat met gemaatigdheid ter uitvoeringe gelegd wierdt.’

's Mans doorzigt in de zaaken van 's Lands regeering, kan men afneemen, uit zyn oordeel over des Keizers voorgenomene overdragt der Nederlanden. Eer dezelve nog geschied was, voorspelde hy den Lande niet veel goeds uit de nieuwe Regeering; hy was bedugt, dat de Landvoogdes Maria zig van 't bewind ontslaan, en dat Philips het oor leenen zou aan jonge luiden, die de oude Staatsdienaars verstooten, nieuwigheden invoeren, en 's Lands zaaken, die tot nog wel bestierd waren, in verwarring brengen zouden. - Dit vooruitzigt, en vervolgens de aanvanglyke vervulling hier van, deed hem een en anderwerf spreeken, van zyne Ampten neder te leggen; doch men bewoog hem, in zynen dienst te volharden. Viglius, die steeds by den Keizer in agting gebleeven was, behield ook de gunst van Philips, die zelfs in zo verre 's Mans verdienste erkende, dat hy hem tot Lid in den Raad van Staat benoemde, ja een deelgenoot maakte van den Agterraad, met welken de Landvoogdesse Margareta, in gewigtige zaaken, had besluit te neemen. Toen Philips vervolgens de Landvoogdes schriftlyk vermaande, wegens eenige persoonen, die by hem in 't oog liepen, hield Viglius op nieuw aan, om van zyn Ampt ontslaagen te worden; doch de Koning deed hem, door beloften en geschenken, van besluit veranderen. Ook bleef hy den dienst des Konings getrouwlyk aankleeven, als zyne laatere bedryven bestendig uitwyzen; terwyl hy 'er, hoewel vrugtloos, gestadig op uit was, om den Koning tot gemaatigder handelingen te beweegen; vooral toen de Hertog van Alva een woedend misbruik van zyn gezag maakte.

Deeze Hertog gaf in den Jaare 1570 twee algemeene Ordonnantien op de Crimineele Regtsoesening uit, die over 't geheel zeer hoog geagt worden; en men houdt gemeenlyk Viglius voor derzelver Opsteller; waar uit men afneemt, dat, daar hy den Hertoge tegenstond, zulks niet uit een heimelyken wrok, maar uit eene zuivere zugt tot 's Lands oorbaar, zynen oorsprong nam. Uit geen andere oorzaak ontstond het geschil, 't welk hy naderhand met Alva kreeg, over het invoeren van den tienden penning, 't welk deeze, in weerwil van 's Lands welvaart, zogt door te dryven. Viglius zogt hem, door kragt van redenen, de zwaarigheid van het invoeren van zulk eene ongewoone en drukkende belasting onder 't oog te brengen; hem vertoonende, hoe

[p. 548]

zeer de Ingezetenen hier door bezwaard zouden worden, de Koophandel verloopen, en het misnoegen tegen de Spaansche Regeering nog meer zou toeneemen. Doch alles te vergeefsch: de hoogmoedige Spanjaard bleef onverzettelyk staan op zyn eens opgevat ontwerp; en als de President ondernam eenige maatiging voor te stellen, ontstak de Hertog in hevige gramschap, beschuldigde den President van gebrek aan ontzag voor 's Koning bevelen, en dreigde hem, dat hy zyn gedrag den Koning zou aandienen. Doch Viglius had moeds genoeg om te antwoorden; dat hy hoopte, dat zyne Majesteit hem dan nog het ander oor wel zoude willen gunnen, en dat hy, in allen gevalle, voor zynen gryzen kop niet bekommerd was. - Zo ernstig kantte hy zig, hoewel anders den dienst des Konings en den Roomsch Katholyken Godsdienst ten uiterste toegedaan, tegen alle de strenge middelen, welken men gebruikte, om de Nederlanden te onder te brengen. En even zo zeer misprees hy de manier, welke onder Philips werd ingevoerd, van de Nederlanden te laaten regeeren, door Vreemdelingen, die noch de Taal, noch de Wetten der Provincien kenden, en dezelven op zyn Spaansch wilden bestieren. Dan de tyden en omstandigheden waren 'er niet na geschikt, om, hoe veel bekwaamheids hy ook bezate, en hoe veel invloeds hy anders mogte hebben, in deeze en dergelyke stukken het rechte gehoor te krygen.

Hy overleed op den achtsten van Bloeimaand des Jaars 1577, te Brussel, in den ouderdom van zeventig Jaaren; en werd te Gent begraaven, in de St. Jans Kerk, in eene Grafstede, die hy by zyn leeven voor zig had laaten maaken. Naderhand heeft men een praalgraf ter zyner eere opgeregt, met een treffelyk Opschrift, 's Mans deugden en verrigtingen kortlyk vermeldende. De Historieschryver Hooft maalt 's Mans karakter met deeze woorden. ‘Hy was een man van kloek vernuft, hooghe geleertheit, doortrapt met lange ervaarenis, deftigh van wandel. De blyken, gegeeven van vastgaande trouw voor de Roomsche kerk en zynen Koning, hadden hem vrymoedigh genoegh gemaakt, om te spreeken tot maatigheit, beide in zaaken van Staat en van Godsdienst, en zo veel gegolden, dat men 't hem ten goede hield, meer niet. Van parthye te wisselen, om onbenoeghen over 't verwerpen zyns raads, docht hem te groot een' verwaantheit, oft hachlyk en ongeraaden voor eenen, die zo wel als hy te hoove stond, en viellicht, by d'andre geen' minder ongereegheltheit in zwank oft te gemoete zagh.’