Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 530]

Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem, XVII Deel. Tweede Stuk. Te Haarlem by J. Bosch 1777. Behalven het Voorberigt en de Meteorologische Waarneemingen 318 bladz. in gr. octavo.

MEt het openslaan van dit Deel wordt de aandagt terstond sterk getrokken, door de Verhandelingen met welke het zelve een aanvang neemt; als behelzende Proeven omtrent het planten van Moerbezieboomen, het opvoeden van Zywormen, en 't aanwinnen van Zyde, in Gelderland genomen, ten einde onze Landsgenooten aan te moedigen, om zulks verder voort te zetten; of 't ook dienen mogte om deezen voordeeligen handel, zo als de genomen Proeven aanduiden, hier te Lande te vestigen. Met dat oogmerk deelt de Heer en Mr. van Hasselt zyne ondervindingen mede, met nevensgaande onderrigtingen van 't geen men omtrent de opgenoemde byzonderheden in agt heeft te neemen, om 'er gelukkig in te slaagen. Tot dat zelfde einde dient ook een, onder de Berigten geplaatst, Dagverhaal van dien zelfden Autheur, nopens het uitbroeien der Zywormen, en derzelver opvoeding in 't jaar 1776. Zyn verslag van dit alles is zeer naauwkeurig, en wel ingerigt, om iemand eene geschikte handleiding ter nadere proefneemingen te geeven; waar toe zy, wier zaak het is zig op zulk eene onderneeming toe te leggen, in deezen genoopt worden, door eene berekende opgave der voordeelen, die daar uit, naar 't toeschynt, te verwagten zyn. - Van soortgelyke poogingen om voordeel te behaalen, hoewel uit een geheel anderen tak, maakt ook de Eerwaarde Martinet in dit Deel gewag, daar hy ons berigt geeft van 't goud-zoeken in den Rhyn; door drie Mannen met voordeel ondernomen. Zyn Eerwaarde geeft eene juiste beschryving van hunne werkzaamheid; en heeft dezelve vergezeld doen gaan van drie doosjes der Maatschappye toegezonden, behelzende eenig zand, zo als het uit de rivier geschept, als mede zo als het gewasschen is, en eindelyk een klompje gezuiverd Goud. Het komt, zegt hy, allernaast aan 't Hollandsche Dukaatengoud, en men mag het van dezelfde waarde houden. Als de Goudzoeker eene min gelukkige plaats aantreft, moet hy zig met een winstje van tien stuivers vergenoegen; doch slaagt hy beter, dan kan hy, elken dag, van tien tot vyftig stuivers verdienen. Men heeft dit eerst ondernomen in den Rhyn by Wezel; laatere bevinding heest getoond, dat het insgelyks op andere plaatzen, zelfs daar de

[p. 531]

Rhyn onze grenzen besproeit, met vrugt in 't werk gesteld kan worden: en zyn Eerwaarde is niet vreemd van te denken, dat het dieper in ons Vaderland, ja, in de nabuurschap zyner Standplaatze Zutphen, in den Yssel ook met voordeel zou kunnen geschieden. Zyn oogmerk is zulks vervolgens te beproeven, en den uitslag daar van aan de Maatschappye mede te deelen. - Beide deeze Stukken hebben dus het nut van ons Vaderland wel inzonderheid op het oog; en even zo is het gelegen met een geschrist van den Heer Zillisen, mede in deezen Bondel te vinden; bevattende zyne Proeve tot voorkoming van Ysdammen in de Rivier de Lecq. Hy geeft in 't zelve berigt van de beproeving van het voorheen aangepreezen Plan, meldende, in hoe verre hy in de uitvoering van 't zelve afgeweeken zy, in hoe verre het al of niet aan de verwagting beantwoord heeft, en welke middelen van verbetering, met hoop op een goeden uitslag, zyns oordeels, daaromtrent in 't werk gesteld zouden kunnen worden. Dit is de rechte weg, om een Plan trapswyze tot meerder volmaaktheid te brengen, dat naar allen oogschyn zeer wel geschikt is, om het heilzaame bedoelde te bereiken.

Behalven deeze soort van Verhandelingen, ontmoet men in dit Stuk, eene verscheidenheid van Genees-Ontleed- en Heelkundige waarneemingen, die den beoefenaaren deezer Weetenschappen te stade kunnen komen; als daar zyn: Aanmerkingen over het stuiten van het Bloed in gewonde Slagaderen, zo door uitwendige drukking als door onderbinding. Eene verhandeling over de zitplaats van het beenige Gehoortuig, en over een voornaam gedeelte van het Zintuig zelve in de Walvischen. Eene opgave van eene menigte van waargenomen Breuken of Scheurzels, in Persoonen van beiderleie Sexe; en een Berigt van eenig Menschenhair, uit eene door de Natuur gemaakte opening in den Buik ontlast. Hier toe behoort ook eenigermaate eene Schets van de Historie der Maatschappy tot redding van Drenkelingen; welke ons, in een kort bestek, de oprigting en den voortgang dier loslyke Maatschappye, welke geheel Europa, om zo te spreeken, niet alleen goedgekeurd, maar ook nagevolgd heeft, onder 't oog brengt. By dit alles komt nog, met betrekking tot deeze Studie, eene ontdekking van het geheim der opspuiting der Vaten, gebruikt door de Heeren Ruisch en Lieberkuhn. Dit geheim, tot nog onbekend, heeft de Heer Beuth getragt na te pooren, en 't is hem, na veel moeite, gelukt, het middel uit te vinden, om de kunstryke bewerking dier Heeren tot zyn volkomen genoegen na te volgen, en daar in verdere

[p. 532]

voortgangen te maaken. ‘Na dat ik, zegt hy, alle voor my mogelyke manieren, door welke diergelyke Injectien of Opspuitingen kunnen verricht worden, wel onderzogt en overlegd hadde, is my slechts één éénig middel overgebleeven, te weeten: deeze zaak in eene van lucht ontledigde plaats te beproeven, en het zelve dus door de drukking der buitenlucht, of door middel van een Spuit, te verrichten.’ Hier in naar wensch geslaagd zynde, heeft hy de goedheid van zyne ontdekking, met eene nevensgaande afbeelding en verklaaring van den daar toe vereischten toestel, openlyk gemeen te maaken; dat de Liefhebbers zekerlyk dankbaar zullen erkennen.

In bykans alle deeze opgemelde Stukken vinden zy, die zig op de Natuurlyke Historie toeleggen, veele voor hun merkwaardige byzonderheden; en de zodanigen zullen, buiten dat, hier ook nog met genoegen kunnen nagaan, het geen de Heer Williamson nopens den Gymnotus Electricus, of den Electrischen Aal, waargenomen heeft. Hy geeft van deezen Aal, in de Provincie Guiana, ten westen van Suriname gevangen, en leevend te Philadelphia gebragt, ‘die het buitengewoone vermogen had, om een pynlyk gevoel, gelyk dat van den Electrischen schok, mede te deelen, aan lieden die hem aanraakten, en teffens om zynen roof op eenigen afstand te dooden,’ eene onderscheiden beschryving. Vervolgens meldt hy de proefneemingen, welken hy met dien Visch of zelf genomen, of bygewoond heeft; waaruit hy dan eenige waarneemingen voordraagt en gissingen afleidt, die hem voorts brengen tot het beantwoorden eeniger vraagen, nopens dit zeldzaame verschynzel; dat, ter volkomener verklaaringe, nog steeds nieuwe proefneemingen vordert; waar toe het bybrengen van deeze en soortgelyke proefneemingen, met beredeneerde aanmerkingen, zyne nuttigheid heeft. - Wyders deelt men ons, met het afloopen van dit Stuk der Verhandelingen, nog mede, daaglyksche waarneemingen van de Compasnaald, voor den Jaare 1774, doorgaans 's middags ten 12 uuren, te Sparendam; en eindelyk de Meteorologische Waarneemingen op Zwaanenburg voor den Jaare 1775.