Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 425]

De Huis-Uitlegger des N. Test. of vertaling en omschryving van het zelve, met oordeelkundige aanmerkingen en toepasselyke gebruiken, door Ph. Doddridge, Dr. en Prof. der H. Godgel. te Northampton. Uit het Engelsch in 't Neêrlandsch overgezet. Derden Deels Vierde Stuk. Te Amsteldam by P. Meijer 1777. In groot octavo 418 bladz.

MEn heeft dit Stuk, waermede het derde Deel van dit voortreflyk Werk beslooten word, inzonderheid geschikt tot een Register-Stuk, over de drie eerste Deelen, behelzende de opheldering van de vier Euangelien en de Handelingen der Apostelen. In gevolge hier van word ons in 't zelve medegedeeld ene Aenwyzing der Grieksche Woorden en Spreekmanieren, waervan in de aentekeningen gewag gemaekt is; ene Lyst der voornaemste Schriftuurplaetsen, die 'er in aengehaeld en opgehelderd zyn; benevens een algemene Bladwyzer over de zaken, welken in deze drie Deelen voorkomen. De geachte Vertaler van dit Werk heeft deze Registers met veel naeuwkeurigheid, en den laetstgenoemden Bladwyzer zeer oordeelkundig, opgesteld; des zy, die van dit leerzaem Schrift gebruik maken, 'er zich met veel vruchts van kunnen bedienen. - Voor deze Registers heeft men nog enige merkwaerdige Stukken geplaetst, die tot het geheele Werk behooren, of byzonder betrekking hebben, tot de reeds verhandelde Euangelische Geschiedenissen.

Het eerste bestaet in ene Verhandeling over de Godlyke ingeving van het Nieuwe Verbond; een onderwerp, dat, gelyk bekend is, zeer verschillend bepaeld word, schoon men 't onder elkander eens zy, dat de Euangelieleer ene Godlyke Leer is. Zie hier des Autheurs bepaling. - ‘In 't algemeen bestaet ene Godlyke Ingeving in zekeren bovennatuurlyken invloed van god op de ziel van een Redelyk Schepzel, door welken het gebragt wordt tot een hooger trap van verstandelyk vermogen, dan het op dien tyd en in die omstandigheden op eene natuurlyke wyze, dat is, door een gewoone oeffening van deszelfs vermogens, zonder bystand van eene Godlyke medewerking, kon bereikt hebben.’ Zodanig een bovennatuurlyke invloed nu kan, gelyk hy verder aenmerkt, verschillende soorten en trappen hebben; waer toe hy inzonderheid de twee volgenden brengt. Eerst ene Ingeving van Toevoorzigt, hier in bestaende; ‘dat God iemands verstand, door dezen invloed, zodanig bestiert, dat Hy het zelve veiliger doet zyn voor dwaling, dan zulk een by het na-

[p. 426]

tuurlyk gebruik zyner vermogens geweest kon zyn.’ En voorts, ene volmaekt toevoorziende of volkomen Ingeving hier in bestaende; ‘dat deze invloed in zo verre werkzaem is, dat dezelve allerlei dwaling volstrekt buitensluit in de dus bestierde voorstelling van Leeringen of Gebeurdtenissen.’ Achtervolgens deze laetste bepaling ‘kan een Boek, zegt de Eerwaerde Doddridge verder, dat niets dan waerheid behelst, gezegd worden, door ene volkomen ingeving geschreven te zyn, zelfs, schoon het veele dingen behelst, die de Schryver enkel door behulp zyner natuurlyke vermogens kon geweten en zich erinnerd hebben, indien 'er andere zaken onder zyn, die hy zonder wonderdadigen bystand niet weten, noch zich zoo naeuwkeurig erinneren kon; of indien 'er over het geheel niet zoodanig eene vryheit van dwaling plaets kon gehad hebben, ten zy god dus over zyn mond en pen de wacht had gehouden, of met zoo een toevoorzigt werkzaem geweest ware. - Hier uit volgt wyders dat een Boek geschreven kan zyn met een zoo volkomene Ingeving, als ik bepaald hebbe, ofschoon de keuze van woorden, styl en spreekwyzen, geheel aen den Schryver gelaten zy; al is 'er zelfs eenige onvolmaektheid in den spreektrant en Leerwyze, zoo maer het geheel waer, en het onderwerp zoo gewigtig is, dat het der Godlyke Wysheit voege, daeromtrent wonderdadig werkzaem te zyn, ter bewaringe eener volkomene geloofwaerdigheid der verhaelde gebeurdtenissen en als Godlyk opgegevene Leeringen.’

Van die natuur is de Godlyke Ingeving, onder welker invloed de Schryvers der Schriften des Nieuwen Verbonds, naer 't oordeel van zyn Eerwaerden, geschreven hebben. Wat wyders aengaet de verhevener trappen van Ingeving, van welken de Godgeleerden spreken, de Godlyke Ingeving door Verlichting en door Instorting, hy erkent, dat deze soort van Ingeving, in een aenmerkelyken trap, aen vele deelen der Heilige Schrift eigen is; maer ik oordeel het, zegt hy, ‘noch nuttig, noch juist noch veilig, deze, omtrent den geheelen Bybel, staende te willen houden.’ - Na het ontvouwen dezer bepalinge, verledigt zich onze Autheur, om te toonen, dat de Schriften des Nieuwen Verbonds daedlyk door zodanig ene Ingeving geschreven zyn; en voorts te doen opmerken, welk een invloed deze gewigtige waerheid altoos op ons hart en daden behoort te hebben. - Aen dit betoog nopens de Godlyke ingeving van het Nieuwe Testament, gegrond op de voorheen bewezen Geloofwaerdigheit van deszelfs voornaemste geschiedenissen, hecht

[p. 427]

zyn Eerwaerde vervolgens ene Schets ener Verhandelinge, tot een leiddraed van een soortgelyk betoog met betrekking tot het Oude Verbond. Hier in stelt hy zich voor, eerst te bewyzen, dat de Boeken echt zyn, vervolgens dat de Geschiedenis daer in vervat geloofwaerdig is; en hierop toont hy, hoe men, uit die bewezen Echtheid en Geloofwaerdigheid, betoogen kan, dat het Oude Verbond geschreven is door Godlyke ingeving, by wyze van bestierend Toeverzicht; het welk hy ten slot aendringt uit het getuigenis dat het Nieuwe aen het Oude verleent, daer 't vast staet,’ dat geen door Godlyke Ingeving sprekend of schryvend Man kan feilen in het getuigenis, dat een ander door gods Geest gedreven of bestierd is.’

By deze twee opmerkelyke Stukken komt voorts ene Tydrekenkundige Tafel der Gebeurtenissen in de vier Euangelien en de Handelingen der Apostelen verhaeld, volgens het geleide der Afdeelingen van dit Werk; 't welk ns de aeneenchakeling der gevallen beknopt en klaer onder het oog brengt. 't Is wel zo, dat in zulk ene aeneenschakeling niet alles even zeker zy; maer 't is gereedlyk te bezeffen, dat de tydrekenkundige verschillen daeromtrent van geen wezenlyk gewigt zyn; en de Autheur heeft, met een welwikkend oordeel, die schikking gevolgd, welke, zyns oordeels, best gestaefd kan worden, en aen de minste zwarigheden onderhevig is.

Ten laetste deelt hy ons in een Byvoegsel nog mede, 't geen hy, aengaende den Schryftyd der Euangelien en der Apostolische Handelingen, opgemerkt heeft; waer van men, by mangel van genoegzame getuigenissen, niet volkomen beslissend kan spreken; dat echter, gelyk zyn Eerwaerde toont, geen wezenlyke zwarigheid baert. 't Geen in dit geval voldoet is, dat de algemene aenneming dezer Boeken, door hen, die allerbekwaemst waren, om over derzelver echtheid te oordeelen, en 'er het allersterkste belang in hadden, ons op goeden grond verzekert, dat zy van zeer vroegen datum zyn. Schoon dan de boeken zelven geen bepalenden schryftyd aenduiden, en hoewel de getuigenissen der Ouden daeromtrent zeer verschillende zyn, kan men in dat algemene getuigenis berusten; en al ware 't dan, dat ze allen vry lang na 's Heillands Opstanding geschreven waren, zou zulks echter hunne geloofwaerdigheid niet verzwakken; daer ze, volgens het voorheen betoogde, door ene Godlyke ingeving, of onder het Godlyk toeverzicht, opgesteld zyn. - Met

[p. 428]

recht besluit zyn Eerwaerde eindelyk dit Byvoegsel met deze aenmerking.

‘Hoe langer het Christendom in de wereld gevestigd geweest zy, eer deze Boeken geschreven waren, des te sterker is het bewys, dat, ter staving van derzelver waerheit, uit de algemene aenneming, die denzelven te beurte viel, kan worden opgemaekt; om dat het duidelyk toont, dat zy volmaekt overeenstemmen, met het geen de Gemeenten in de eene en andere plaets van de lippen der Apostelen ontvangen hadden, terwyl anders hunne onbestaenbaerheid met die oirsprongelyk ontvangene berichten, buiten twyffel, een onverwinnelyke reden geweest zou zyn tot derzelver verwerping.

En, wanneer wy deze aenmerking haer behoorlyk gewigt geven, zal het wel dra blyken, dat, of schoon we den schryftyd van ieder Boek zoo laet stellen, als één der Kerkelyke Geschiedschryvers doet, (waervoor ik egter geen voldoende reden zien kan,) nogthans de zaek der Christenheit, door zoo een toegevendheit, in het wezenlyke niets lyden zal.’