Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

Bedenkingen over de inwendige klaarblyklykheid van den Christelyken Godsdienst, door den Heere S. Jenyns, Schildknaap. Uit het Engelsch vertaald, en met eenige Aantekeningen opgehelderd. Te Rotterdam en Amsterdam by J. Bronkhorst en M. Schalekamp 1777. In groot octavo 130 bladz.

ONder het doorbladeren van dit Geschrift zullen, buiten twyfel, en Geloovigen en Ongeloovigen, zo zy 't lezen, stoffe vinden om 's Mans denkwyze, in verschillende opzichten, te wraken, nadien hy bestendig tot uitersten overslaet, die, wanneer men bezadigd denkt, niet goed te keuren noch te verdeedigen zyn. Zyn hoofdoogmerk is, het gewoone bewys voor de Godlykheid der Euangelieleere, afgeleid uit derzelver inwendige klaerblyklykheid, in het sterkste daglicht te stellen, ten minste met meerder kracht voor te dragen, dan 't nog gedaen is. Ten dien einde tracht hy te bewyzen.

‘1. Dat 'er tegenwoordig een boek bestaat, 't welk het

[p. 336]

Nieuwe Testament genoemd word; eene eenvoudige Stelling, die men niet kan ontkennen.

2. Dat uit dit boek kan opgemaakt worden een geheel nieuw Stelzel van Godsdienst, met betrekking zo tot het voorwerp als tot de leerstellingen, en dat dit Stelzel niet alleen oneindig verheven is, boven al wat de menschen te vooren uitgedagt hadden, maar dat het daarvan ook geheel en al verschilt.

3. Dat dit boek een stelsel van Zedekunde bevat, waar in elk zedelyk voorschrift, op de reden gegrond, tot een veel hooger trap van volmaaktheid gebragt is, dan in eenig ander stelsel der grootste Wysgeeren van de voorige eeuwen; en waarin alle die leeringen, welke op valsche beginzelen gegrond zyn, geheel en al, niet alleen niet gevonden worden, maar dat 'er in dit stelsel ook verscheide nieuwe leeringen zyn gevoegd, welke in 't byzonder aan het nieuwe voorwerp van deezen Godsdienst beantwoorden. - Waaruit hy dan eindelyk besluit,

4. Dat dusdanig een stelzel van Godsdienst en Zedekunde, het werk niet kan geweest zyn van een mensch of eene maatschappy van menschen, veel minder van menschen van geringe geboorte, en van geene geleerdheid of bekwaamheden, welke zu ks dadelyk aan 't licht bragten en aan de waereld bekend maakten; en dat dit, by gevolg, het werk moet geweest zyn der tusschenkomste van Goddelyke magt, dat is, dat het zynen oorsprong van God heeft.’

Aen het betoogen dezer Stellingen en 't opmaken van dit Besluit hecht hy wyders ene aenmerking, ter aenpryzinge van den Christelyken Godsdienst, uit hoofde van deszelfs voortreflykheid, al ware men niet verzekerd van deszelfs Godlyke afkomst; welke hy echter oordeelt in dezen zo ontegenzeglyk betoogd te hebben, dat geen bewys, van hoedanigen aert ook, in staet zy, om de kracht zyner voorgestelde redeneringe te verbreken. Hy zou derhalven voor zichzelven gene zwarigheid maken, om alles hier op te laten aenkomen; ‘doch nadien 'er, zegt hy, verscheide bewyzen zyn, welke eenige vroome gemoederen beneveld hebben, zal ik hier eenige regelen bezigen, om de zodanigen, die van het grootste gewigt schynen, te melden, met oogmerk om ze omver te werpen, of ten minsten hare verbysterende kragt te benemen.’ Hier toe overgaende merkt hy vooraf nog aen, ‘dat de onoverwinnelykste en gemeenzaamste hinderpaal voor het geloof voortvloeit uit de driften, ongeregelde geneigtheden en belangen; zo dat men meermalen ongelovig zy, uit hoofde van

[p. 337]

geneigtheid, als wel uit gebrek van blykbaarheid.’ Met dezulken betuigt hy hier niet te willen twisten; hebbende alleen ten oogmerk zwakken geloovigen de behulpzame hand te bieden, om hun de zwakheid en beuzelagtigheid der voornaemste tegenwerpingen aen te toonen.

De tegenwerpingen, welken hy daerop verder beantwoord, zyn de volgende. (1.) De Openbaring is ongeloofbaer, om dat zy onnoodig is. (2.) Gesteld zynde, dat zy noodig ware, kunnen de Boeken des Ouden en Nieuwen Testamentes deze Openbaring niet behelzen, om dat men daerin dwalingen, tegenstrydigheden, beuzelachtige historien, ongeloofbare verhalen, en ene valsche wysbegeerte aentreft. (3.) Het is ongeloofbaer dat een wys en weldadig God den menschen enen Godsdienst, gelyk de Christelyke is, geopenbaerd zou hebben, welke niet alleen strydig is, met de voornaemste neigingen, die hy in hun harte ingedrukt heeft, maer ook met de gantsche huishouding van de waereld, die hy geschapen heeft. (4.) Indien deze Openbaring inderdaed van God afkomstig ware, zou zyne magt en oneindige Goedheid nimmer toegelaten hebben, dat dezelve zo schielyk van zyne oorspronglyke zuive heid verbasterd werd; of dat die, geduurende verscheiden eeuwen, in dezen toestand zou gebleven zyn; of dat dezelve zo weinig vermogen zou hebben, om de hervorming van het Menschdom te wege te brengen. (5.) Die Openbaring is ongeloofbaer, uit hoofde der leerstellingen van de Drieëenheid, en de Verzoening der zonden, door het lyden en den dood van Jezus Christus, waer van het eerste strydig is tegen alle beginselen van der menschen reden, en het laetste alle onze denkbeelden wegens Gods rechtvaerdigheid tegenspreekt. (6.) Zy is te minder aen te nemen, om dat zy partydig, onbepaeld, onrechtvaerdig en enen Alwetenden en Almachtigen God onwaerdig is. - Na het beantwoorden dezer tegenwerpingen sluit hy dit zyn Geschrift, in vertrouwen, dat de hier voorgestelde en aengedrongen bewyzen, ‘welke hem van de waarheid van den Christelyken Godsdienst overtuigt hebben, het zelfde uitwerksel op andere menschen zouden kunnen hebben; vast overtuigd zynde, dat, indien 'er meer waare Christenen in de waereld gevonden wierden, de menschen ook veel gelukkiger zouden zyn, en daar uit niet dan voordeel voor het algemeene welzyn zou voortspruiten.’

We ontmoeten zo in het betoogende gedeelte, als in dat, het welke ter beantwoordinge der tegenwerpingen geschikt is, een aental van voortreflyke aenmerkingen, welken inderdaed

[p. 338]

dienen, om de uitmuntendheid der Euangelische Openbaringe overtuiglyk te toonen; als mede om deze en gene der opgemelde tegenwerpingen volstrekt van alle die kracht, welke zy by sommigen schynen te hebben, te berooven. Ter dier oorzake is dit Geschrift van een wezenlyk nut; maer met dit alles behoort het echter niet, onder dat slag van Schriften, welken wy over 't geheel ter verdeediginge van den Godsdienst konnen aenpryzen. - De Autheur heeft het gebruiklyk bewys, ontleend van de inwendige klaerblyklykheid, zo sterk getrokken, dat hy 'er zich geheel en al op verlate; dit doet hem, in meer dan een geval, de tegenbedenkingen van 't Ongeloof als over 't hoofd zien, of op ene manier beantwoorden, welke den Christelyken Godsdienst niet ter eere strekt, en ook wezenlyk, (zo wy denzelven anders recht kennen,) met deszelfs waren inhoud niet overeenkomt. 't Zy genoeg een stael of twee hier van te melden. - Om de Zedeleer van 't Euangelie boven die der Heidensche Wysgeren te verheffen, beweert hy, dat de Vriendschap, de Dapperheid en de Liefde voor 't Vaderland geen wezenlyke deugden zyn; en hy vind daerin ene uitmuntendheid der Euangelieleere, dat ze dezelven niet bevordert. - Als het Ongeloof beweert, dat de Euangelieleer strydig is met de huishouding der Waereld, staet hy zulks volmondig toe; beschouwende dezelve, ‘als eene Godlyke leering van zuiverheid en volmaaktheid, zo ver verheven boven de laage inzichten van overwinningen, bestuur of koophandel; dat zy daaromtrent evenveel betrekking heeft, als tot het vegten van haanen, de regeering der honingbyen en tot den arbei der mieren.’ - In deze en meer soortgelyke gevallen slaet hy dermate tot uitersten over, dat wy, meer dan eens, in twyfeling geraekten, wat wy van den Heer Jenyns te denken hadden. Midlerwyl doet ons nochtans de ernst, welke in het geheele Stuk doorstraelt, niet meer twyfelen, of de Autheur bedoelt in oprechtheid den Christelyken Godsdienst, zo als hy denzelven heeft leeren kennen, voor te staen. Vermoedelyk heeft men, ten beteren verstande van des Schryvers denkwyze, in acht te nemen, dat hy, in vroegere dagen ongeloovig zynde, bovenal door de voortreflykheid der Euangelieleere bewoogen is, om dezelve geloovig te omhelzen, zonder juist zyne denkbeelden, welken hy voorheen van de Euangelieleer gemaekt had, recht te hervormen. Wanneer wy hem in dat licht beschouwen, is het te begrypen, dat hy, met zodanige denkbeelden nog vervuld, en niet geoefend in de uitlegkunde der Heilige Schriften, indiervoege heeft kunnen schryven. Een Lezer,

[p. 339]

die dit in 't oog houd, zal dan gereeder zyn, om den Heer Jenyns te verschoonen; en het tevens goedvinden, dat de Nederduitsche Uitgever hier en daer 'er enige aenmerkingen bygevoegd heeft, om den verkeerden indruk van enige voorstellingen af te wenden.